ثواب الأعمال و عقاب الأعمال
| ثواب الأعمال و عقاب الأعمال | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن بابویه، محمد بن علی (نویسنده) خرسان، سید محمدمهدی (مقدمه‌نویس) |
| ناشر | الشریف الرضی |
| مکان نشر | قم |
| سال نشر | 1364 ش |
| چاپ | 2 |
| موضوع | احادیث اخلاقی- احادیث شیعه |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 248 /الف2ث9 1364 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، تألیف ابوجعفر محمد بن على بن حسین بن موسى بن بابویه قمى، مشهور به شیخ صدوق(ره)، از جمله منابع روایى دست اول شیعه است. این کتاب در یک جلد با مقدمه سید محمدمهدى خرسان منتشر شده است.
این اثر از جمله منابع نویسندگان جوامع حدیثى پس از خود بوده و مورد اعتماد شیخ حر عاملى در وسائل، مجلسى در بحار الأنوار، محدث نورى در مستدرک الوسائل و دیگران قرار گرفته است؛ چراکه بیشتر احادیثى که در آن ذکر شده به لحاظ متن و سند مورد قبول محدثین بوده است.[۱]
ساختار
کتاب با مقدمه‌اى از محقق اثر در شرح حال مؤلف و بررسى کتاب آغاز شده است. در متن کتاب ثواب الأعمال تبویب خاصى صورت نگرفته است، اما موضوعات روایات به ترتیب عبارتند از: ثواب اذکار، طهارت و نماز، حج و عمره، تلاوت قرآن و ذکر دعا و صلوات و....
در کتاب عقاب الأعمال نیز تبویبى صورت نگرفته است و روایات بدون تنظیم دقیق در کنار هم قرار گرفته‌اند.
کتاب ثواب الأعمال، شامل 778 روایت مى‌باشد که در ضمن 391 عنوان و کتاب عقاب الأعمال نیز شامل 331 حدیث است که در ضمن 131 عنوان تنظیم شده است.[۲]
این مجموعه تماماً به‌صورت مسند و با ذکر سند کامل در ابتداى هر روایت ذکر شده است. در مواردى که چند روایت داراى یک سند، یا در قسمتى از سند مشترک بوده‌اند ابتدا سند کامل را ذکر کرده و در بقیه روایات با جمله «بهذا الإسناد» به آن اشاره کرده است. در هر دو کتاب پانزده سخن از غیر معصومین و 16 روایت هم به‌صورت مضمره ذکر شده است.[۳]
گزارش محتوا
مؤلف گران‌قدر و بزرگوار براى انجام وظیفه و رسالت خطیر خود در تربیت جامعه اسلامى روایاتى را که بیانگر پاداش و ثواب اعمال، رفتار، اخلاق و عقاید نیک بوده است گردآورى و در یک کتاب به نام ثواب الأعمال به جامعه اسلامى عرضه کرده است. آنگاه مجازات و عقاب اعمال ناشایست و عقاید و اخلاق ناروا را نیز در کتابى دیگر به نام عقاب الأعمال گرد آورده و به امت اسلامى ارائه کرده است. این دو مجموعه، دو کتاب مستقلند، ولى چون مطالب آنها ارتباطى استوار با هم دارند و بیم و امید دو بال تکامل مى‌شوند، غالباً ً از این دو کتاب به‌همراه یکدیگر یاد مى‌شود و حتى به‌همراه هم استنساخ و چاپ شده‌اند.
روایاتى را که مؤلف در کتاب ثواب الأعمال ذکر کرده است، به‌طور کلى مى‌توان به شش قسم تقسیم کرد:
- اعتقادیات: مانند ثواب توحید، ثواب ذکر لاإله‌إلاالله، ثواب شهادتین، ثواب تحمید و تمجید و تسبیح خداوند.
- احکام: مانند ثواب طهارت، ثواب نماز و مقدمات آن و مسائل مربوط به آن، ثواب روزه‌هاى واجب و مستحب، ثواب حج و زیارت و عزادارى.
- اخلاقیات: مانند ثواب تواضع، تفکر، صبر، کتمان، حسن خلق، سکوت، راستگویى، شکر.
- حقوق و وظایف اجتماعى: مثل ثواب احسان به مؤمن، حقوق مؤمن، یتیم‌نوازى، آزادسازى برده، صدقه و قرض، حفظ آبروى مؤمن، اصلاح بین الناس.
- ذکر و دعا و قرآن: مانند ثواب قرائت قرآن، ثواب قرائت سوره‌هاى خاص، ثواب استغفار، ثواب صلوات، ثواب تسبیح حضرت زهرا(ع)، ثواب دعاى پنهان.
- برخى مسائل مربوط به سفر آخرت: نظیر احکام محتضر، احکام تجهیز میت مسلمان و ثواب آن، ثواب عزادارى و تسلیت به عزاداران، ثواب زیارت قبور مؤمنان، ثواب رسیدگى به بازماندگان و مطالب مربوط به بیمارى‌ها و ثواب آنها و ثواب عیادت بیماران.
البته مطالب بسیار دیگرى در لابه‌لاى مطالب این مجموعه ذکر شده که مربوط به مسائل شخصى همچون ثواب انگشتر، ثواب نگهدارى برخى حیوانات، ثواب رسیدگى به مسائل شخصى خود چون اصلاح لباس و کفش است.[۴]
اما عقاب الأعمال: به نظر مى‌رسد قسمت ثواب‌ها منظم‌تر از بخش عقاب‌ها و مجازات‌ها است، ولى مجازات‌هاى مذکور را هم به‌طور کلى مى‌توان به چند بخش تقسیم کرد:
- مجازات‌هاى مربوط به مسائل اعتقادى، نظیر: تقرب به غیر خدا، استخفاف امر خدا، دشمنى با اهل‌بیت(ع)، ادعاى امامت، قربانى براى غیر خدا، اطاعت از ائمه باطل، شک در دین، یارى نکردن اهل‌بیت(ع)، و بدعت‌گذارى در دین.
- احکام: گناهان مربوط به نماز، روزه، حج و زکات.
- مسائل مربوط به عفاف، مانند: عقاب زنى که خود را براى نامحرم بیاراید، عقاب ناپاک‌دامنى، عقاب هم‌جنس‌گرایى، عقاب نگاه به نامحرم.
- تعدى به حقوق دیگران: عقاب شهادت به ناحق، سوگند دروغ، خوار کردن مؤمنان، طعنه‌زدن و رد کردن، عیب‌جویى از مؤمنان، قتل و هرگونه کمک در این راه.
- کوتاهى در وظایف اجتماعى، مانند: عقاب رئیس و مسئولى که خود را از مردم پنهان کند، عقاب ضایع کردن مسئولیتى که به عهده گرفته است و تقرب به ستمکاران[۵]
اکثر روایات کتاب از امام صادق و سپس از رسول اکرم(ص) است. هیچ روایتى از امام عسکرى(ع) و حضرت حجت(عج) نقل نشده و از امام جواد(ع) دو روایت و از امام هادى(ع) تنها یک روایت نقل شده است.[۶]
پایان‌بخش کتاب عقاب الأعمال، خطبه بسیار مفصلى از رسول خدا در روزهاى آخر عمر آن بزرگوار است که در آن، ابتدا عقاب‌هاى بسیارى از اعمال و سپس ثواب‌هاى برخى اعمال را بیان فرموده‌اند[۷]
وضعیت کتاب
فهرست مطالب کتاب ثواب الأعمال و کتاب عقاب الأعمال به‌تفکیک در انتهاى کتاب ذکر شده است.
این اثر، توسط شیخ محمدتقى اصفهانى، معروف به آقا نجفى، عالم مبارز عصر رضاخان به فارسى ترجمه شده و در سال 1322ش، به چاپ رسیده است. همچنین در سال 1350ش با تصحیح آقاى على‌اکبر غفارى و در سال 1367ش، همراه با ترجمه و اعراب‌گذارى على‌اکبر غفارى منتشر شده است.[۸]
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- مدنى بجستانى، سید محمود، فرهنگ کتب حدیثى شیعه، جلد اول، تهران، مؤسسه انتشارات امیر کبیر، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، چاپ اول، 1385.
- نقى‌زاده، حسین، «آشنایى با منابع دست اول شیعه (ثواب الأعمال و عقاب الأعمال)، پایگاه مجلات تخصصى نور، مجله مبلغان، مهر و آبان 1387، شماره 108، ص120-122.