تاریخ اندیشه‌های سیاسی در ایران و اسلام (حقوقی)

تاریخ اندیشه‌های سیاسی در ایران و اسلام
پدیدآوران	حقوقی، عسکر (مؤلف)
ناشر	هیرمند
مکان نشر	تهران
سال نشر	1374
چاپ	اول
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	BP ۲۳۱/ح۷/ت۲

تاریخ اندیشه‌های سیاسی در ایران و اسلام، تألیف عسکر حقوقی (1299-1380ش)، روش سیاسی اسلام در زمان پیامبر اکرم(ص) و تغییرات و تحولات جهان اسلام پس از آن‌حضرت و همچنین دلایل ایجاد فرق مذهبی و اندیشه‌ شعوبی‌گری را مورد بررسی قرار داده است.

نویسنده در مقدمه خویش بر کتاب، پژوهش و تحقیق در آرای سیاسی و اجتماعی و اقتصادی اسلام را جهت جلوگیری از حاکمیت نابخردان بر انسانها و سوق‌دادن برنامه‌های سیاسی به عمل بر اساس آزادی و مساوات، که اساس اجتماعی دستورهای اسلام است، ذکر می‌کند. او متذکر می‌شود که با رحلت پیامبر(ص)، دولت اسلامی دگرگون شد و شکلی متفاوت با آن دولت در جوامع اسلامی به وجود آمد. حاصل آن اختلافات، خلافت اموی و عباسی است، که همواره با تغییراتی در جهان اسلام رو‌به‌رو بوده است و در این کتاب، این تحولات و تغییرات بررسی شده است.

در فصل اول و دوم، ضمن اشاره به چگونگی پیدایی پیامبر آخرالزمان و دوره نبوت و نسب و خاندان و رحلت آن‌حضرت، مبانی اسلام را بر اساس توحید، اصول مساوات و الغای برتری نسبی و الغای امتیازات طبقاتی و غرور جاهلی، و محوریت فضیلت را بر اساس دین، ایمان، جهاد، تقوا و عدالت ذکر می‌کند. وی متذکر می‌شود که این اصول، باعث جلب توجه مردم به حقیقت دین و اسلام شد.

در فصل سوم با عنوان «سیاست اجتماعی اسلام»، بنیاد و اساس اجتماعی اسلام در مفهوم «امت» بررسی می‌شود. نویسنده حکومت واحد جهانی را برای امت واحد اسلامی ترسیم کرده، همکاری و همیاری قاطبه مسلمانان در راه به‌دست آوردن وسایل معاش و رفاه در جامعه واحد را قابل تحقق دانسته است.

به اعتقاد نویسنده، در سیاست مدنی اسلام، فرمان خداوند حاکم و نافذ بر روابط افراد است؛ چراکه سعادت انسانی را تأمین می‌کند و از امتیاز طبقاتی در آن جامعه خبری نیست. در این حکومت، مبارزه با فقر و انفاق در راه خدا سفارش شده و خمس و زکات و خراج و جزیه و کفارات و الغای بردگی و اعطای حقوق به زنان و اعلام تساوی خلقت زن و مرد، از برنامه‌های حقوقی و اجتماعی این حکومت واحد جهانی است.

در فصل چهارم با عنوان «علل سیاسی و اجتماعی نشر اسلام»، مؤلف بحث ایمان و تقوا و مساوات و عدالت و رفع تبعیض را در حکومت اسلامی مطرح می‌کند و می‌گوید که این مسائل برای ملل دیگر جالب و مطلوب جلوه‌گر می‌شد و آنها را به دین نو می‌کشاند، و لذا اسلام در سرزمین‌هایی چون ایران و عراق و مصر و شام و فلسطین نشر پیدا کرد.

نویسنده در فصل پنجم با عنوان «مدافعان واقعی اصول اسلامی»، ضمن اشاره به عدول خلفای بعد از پیامبر(ص) از اصول اساسی اسلام نظیر مساوات، عدالت، ایمان و تقوا که مانع گسترش و نشر دین گردید، ائمه اطهار(ع) را مدافعان واقعی شریعت نبی اکرم(ص) معرفی می‌کند.

در فصل ششم با عنوان «شیوه حکومت پیغمبر(ص)»، روش سیاسی اسلام در نوع حکومت را بر اساس مشورت ذکر شده و ریاست حکومت را از آن امام و جانشین پیامبر(ص) دانسته، و به اختلاف شیعه و اهل سنت در مسئله جانشینی پیامبر(ص) اشاره شده است. نویسنده انتخاب و عزل جانشین پیامبر(ص) را با مراجعه به آرای مسلمانان، از اصول اندیشه اهل سنت و معتقدان به خلافت ذکر می‌کند. او در ادامه فصل، از شیوه حکومت عمر، ابوبکر و عثمان انتقاد کرده و آنها را موجب تضعیف شریعت و اختلافات دو فرقه شیعه و سنی ذکر می‌کند، و پایبندی علی(ع) به قوانین شریعت را در حکومت خویش یادآور می‌شود.

وی در بخشهای بعدی کتاب، با تفصیل بیشتری شیوه حکومتی سه خلیفه و انحرافات و اشکالات حکومت آنان را یادآور شده، به شکل‌گیری حکومت بنی‌امیه و عملکرد سیاسی آنان و تشکیلات حکومت اسلامی در دوره امویان اشاره نموده است. ضمناً در این فصول، از فرق مذهبی شیعه، سنی، خوارج، مرجئه، قدریه و مجبره بحث شده و نویسنده به توضیح آنها پرداخته است.

در فصل آخر کتب، نویسنده به بررسی «نهضت شعوبیه» پرداخته است. به عقیده او مظالم بی‌حد و حصر امویان نسبت به مسلمانان عرب و غیرعرب، بویژه ایرانیان، با تحقیر آنان، و هرزگی و بی‌بندوباری امویان، و از طرف دیگر به دلیل تسلط معنوی ایرانیان علم و دانش و تمدن، ایرانیان متفکر و غیور اساس خلافت اموی را درهم کوبیدند و عباسیان را به خلافت رساندند و نهضت شعوبیه را بنیان گذاشتند. هدف آنان، امحای کامل سیاست عربی در جوامع اسلامی، تحریک حس ملی ایرانیان و بیدار کردن آنان برای مقابله با تازیان و استقلال وطن بود.

منابع مقاله

حقیقت، سید صادق، اندیشه سیاسی در اسلام: کتاب‌شناسی توصیفی، تهران، انتشارات بین‌المللی الهدی، 1377ش.