الممدود و المقصور

الممدود والمقصور اثر ابوطیب محمد بن احمد بن اسحاق بن یحیی وشاء (متوفای 325ق)، رساله‌ای کوچک و مختصر پیرامون الف ممدوه و مقصوره و احکام لغوی و موضوعات مربوط به این دو حرف.

الممدود و المقصور
پدیدآوران	وشاء، محمد بن احمد (نويسنده) عبدالتواب، رمضان (مصحح)
ناشر	مکتبة الخانجي
مکان نشر	مصر
سال نشر	1979م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

کتاب، نشانی از مهجوریت تلفظ «همزه» در گویش‌های عربی است که پس از اسلام، در کشورهای تازه مسلمان شده، پدید آمد. به نظر می‌رسد عدم استعمال همزه در غیر از ابتدای کلمات در گویش‌های ارتباطی این کشورها، رواج داشته، چنانکه گویا در لهجه‌های حجاز قبل از اسلام نیز، چنین امری متداول بوده است. این پدیده، باعث خلط میان الف ممدود با الف مقصور گردید که معضل آن، زمانی آشکار می‌گردد که یک کلمه واحد، دو صورت داشته باشد، یکی با الف ممدوده و دیگری با الف مقصوره که در هر صورتی، معنای متفاوتی با دیگری داشته باشد، مانند: «الحيا» به معنی باران و «الحياء» به معنی خجالت و حیا داشتن، «الخلا» به معنی علف تازه و «الخلاء» به معنی فضا. ازاین‌رو، به‌منظور حساسیت این موضوع و برای تبیین این مسأله، تألیفات بسیاری به رشته تحریر درآمد که اثر حاضر، از جمله آنها می‌باشد.

وشاء درنظر داشته تا اثر حاضر، کتابی مختصر برای دانش‌پژوهان علم لغت و زبان‌آموزان عربی باشد. وی مطالب کتاب خود را با تعریف الف ممدوده و بیان نحوه کتابت و نگارش آن در هنگام اضافه به ضمایر، آغاز نموده و سپس، به تعریف الف مقصوره و بیان حرکات و اعراب تقدیری در آن و داشتن صورت یکسان در هنگام اضافه ضمایر به آن، پرداخته است. در ادامه، موضوع قصر در الف ممدوده و مد در الف مقصوره را مورد بحث و بررسی قرار داده و سپس به تبعیت از مکتب اهل بصره، اولی را جایز دانسته و دومی را غیر جایز اعلام کرده است.

به دنبال مباحث فوق، موضوع ممدود و مقصور قیاسی مطرح شده و برای هریک از آنها، به بیش از ده نوع، اشاره شده است و سپس در شش باب، به ممدود و مقصور سماعی، پرداخته شده و برای آن، مثال‌های زیادی، ذکر گردیده است.

در موارد اندکی، از اقوال علمایی همچون فراء و کسایی استفاده و در برخی موارد نیز از قرآن و اشعار، استشهاد آورده شده است. نویسنده در اکثر احکام لغوی، متمایل به مکتب کوفی بوده است.

منابع مقاله

مقدمه کتاب.