المعجم الشامل للتراث العربي المطبوع: المستدرک «1»
| المعجم الشامل للتراث العربی المطبوع | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | تدمری، عمر عبدالسلام (نویسنده)
شنطی، عصام محمد (مراجعه) ناجی، هلال (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | المستدرک «1» |
| ناشر | المنظمة العربية للتربية و الثقافة و العلوم، معهد المخطوطات العربية |
| مکان نشر | قاهره - مصر |
| سال نشر | 1417 ق یا 1996 م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | کتابهای چاپی عربی - کتاب‌شناسی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | Z 3013 /* |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
المعجم الشامل للتراث العربي المطبوع، از جمله فرهنگ‌نامه‌هایى است كه مؤلفين و آثار چاپ شده عربى را گرد آورده و در حقيقت تصحيح و تكمله‌اى بر «المعجم الشامل للتراث العربي المطبوع» تألیف محمد عيسى صالحيه است. اين مجموعه را هلال ناجى گردآورى و عصام محمد الشنطى تحقيق كرده است.
ساختار
كتاب، مشتمل بر دو جلد است. جلد اول كتاب، تكمله جزء اول معجم محمد عيسى صالحيه است و حروف «أ» تا «ث» را در بر دارد و جلد دوم، تكمله جزء دوم معجم مزبور است و حروف «ج» تا «ذ» را شامل است.
شيوه ارائه مطالب بدين‌گونه است كه ابتدا نام مشهور مؤلف و سپس نام كامل و كنيه و يا لقب او در پرانتز و تاريخ وفات او به هجرى قمرى و ميلادى آمده است. در ذيل اين اطلاعات، كتب مؤلف، ذكر شده و درباره هر كتاب، اطلاعاتى مانند: نام محقق، مكان و تاريخ نشر، صفحات دقيق مقدمه، نص و فهارس و نيز فهارسى كه در كتاب آمده ارائه شده است. اگر كتاب توسط افراد مختلف مورد تحقيق و نشر قرار گرفته، اطلاعات هريك از آنها به‌صورت مجزا ارائه شده است. اگر كتاب داراى مجلدات متعدد است، پس از اطلاعات كلى كتاب، درباره هريك از مجلدات، نيز محقق، سال نشر، صفحاتى كه متن و فهرست در آنها آمده، جداگانه ذكر شده است.
گزارش محتوا
هلال ناجى در مقدمه بر كتاب، پيشينه نگارش معجم‌هایى كه در اين موضوع به نگارش درآمده را بررسى كرده است. وى به معجم محمد عيسى صالحيه كه دقيقاً با همين عنوان «المعجم الشامل للتراث العربي المطبوع» به چاپ رسيده، اشاره مى‌كند و آن را معجمى جليل‌القدر مى‌خواند كه نویسنده‌اش با كمال تواضع آن را «لبنة صغيرة» مى‌خواند و حقيقت آن است كه در اين معجم، تلاش بسيار بزرگى در گردآورى نام مردان بزرگ انجام گرفته است.
اگرچه كار بسيار بزرگى در اين معجم انجام گرفته است، اما نمى‌توان آن را «كامل» توصيف نمود؛ چراكه موضوع آن به لحاظ زمانى و مكانى وسعت دارد و تعداد مخطوطات عربى و نويسندگان آنها زياد بوده و به لحاظ تأليفاتى كه در آينده خواهد آمد نياز به تكامل دارد.
وى همچنين به مقدمه محمد عيسى صالحيه اشاره كرده است. او در مقدمه‌اش به ارزش فرهنگى آثار عربى و اهتمام دانشمندان اروپايى در نگارش، تحقيق و نشر معاجم پرداخته است. همچنين اوضاع تألیف معاجم را در شرق بررسى كرده و در انتها اهميت كتابش را تحقيق، مطالعه و نشر آثار و تأليفات جديد مى‌داند.
هلال ناجى در ادامه به بررسى معجم محمد عيسى صالحيه پرداخته و آن را داراى اشكالاتى مى‌داند. در جزء اول كتاب، نوشته‌هاى مؤلفينى كه اسامى آنها يكى و زمان آنها متفاوت است اشتباه شده است؛ به‌عنوان مثال مى‌توان به تأليفات امية بن ابى‌الصلت كه شاعرى است در دوران جاهليت و بنا بر قول صحيح‌تر متوفاى سال 8ق و دومى امية بن عبدالعزيز ابوالصلت الدانى متولد 460ق و متوفاى 529ق و اندلسى است، اشاره كرد. همچنان‌كه بين اسفرائينى‌ها كه به لحاظ اسم و وفات مختلف هستند اين اشتباه رخ داده است: كتاب «التبصير في الدين و تمييز الفرقة الناجية عن الفرقة الهالكين»، به ابراهیم بن محمد اسفرائينى متوفاى 418ق و همين كتاب به اسفرائينى ديگرى به نام عمادالدين شاهفور بن طاهر بن محمد متوفاى 471ق، نسبت داده شده است.
نویسنده معجم مذكور همچنين در برخى از اسامى تحريف صورت داده است، مانند: شاعر عراقى كاظم الأزرى كه او را كاظم الأزدى ناميده كه تحريف است و چه‌بسا اشتباه چاپى باشد.
عيسى صالحيه همچنين بسيارى از نوشته‌ها و نويسندگان را از قلم انداخته كه در معجم حاضر ذكر شده است.
همچنين در ترتيب اسامى مؤلفين و مداخل آنها اشتباه صورت گرفته است كه تصحيح شده است؛ به‌عنوان نمونه ابراهیم بن محمد بن ابراهیم حلبى، نویسنده كتاب «غنية المتملى في شرح منية المصلى» و «ملتقى الأبحر» را در حرف «الف» قرار داده و صحيح آن است كه در حرف «حاء» بيايد. همچنين ابراهیم بن هرمه قرشى، شاعر صاحب ديوان معروف، متوفاى 176ق را در حرف «الف» قرار داده است، سپس تكرار كرده و او را در حرف «هاء» نيز ذكر كرده است كه اولى نادرست و دومى درست است.
با اين اوصاف، هلال ناجى، اگرچه برخى مداخل اسامى مؤلفين معجم محمد عيسى صالحيه را داراى اضطراب مى‌داند، اما ساختار عمومى آن را صحيح مى‌داند. وى همچنين تلاش خود را در جهت اصلاح نقائص جزء اول كتاب دانسته و باب تصحيح و تكميل را براى ديگر محققین باز مى‌داند.[۱]
وضعيت كتاب
در انتهاى مجلدات كتاب، فهرست كتب به ترتيب حروف الفبا، اعلام، ناشرين و مطبوعات به ترتيب حروف الفبا و شهرها جداگانه ذكر شده است. فهرست مطالب نيز در انتهاى آن آمده است.
پاورقى‌هاى كتاب، بسيار ناچيز است.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.