التشوف إلی رجال التصوف

التشوف إلی رجال التصوف
پدیدآوران	ابن زيات، يوسف بن يحيی (نویسنده) عمر، علی (محقق)
ناشر	مکتبة الثقافة‌الدينية
مکان نشر	مصر - قاهره
سال نشر	2007م , 1427ق
چاپ	1
شابک	‎977-341-300-4
موضوع	عارفان - سرگذشت‌نامه
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏BP‎‏ ‎‏278‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ت‎‏5
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

التشوف إلی رجال التصوف، نوشته ابن زیات یوسف بن یحیی تادلی (متوفی 628/627ق) ادیب، فقیه و قاضی مالکی مراکشی، از جمله قدیمی‌ترین و مشهورترین منابع در شناخت تاریخ دینی مراکش است و اخبار موجود در آن در شناخت انتشار تصوف در مغرب اقصی بسیار مفید است.

نویسنده، تألیف این کتاب را در شعبان 617 آغاز کرده و در روز جمعه 12 ذی قعده همان سال به پایان رسانیده است.

این چاپ از کتاب با تحقیق دکتر علی عمر منتشر شده است.

ساختار

کتاب، مشتمل بر سه مقدمه از ادولف فور، محقق و مؤلف است. نویسنده پیش از ورود به مبحث اصلی و ذکر تراجم، کلیاتی را در هفت باب کوتاه مطرح کرده که به منزله مدخل کتاب است. در این میان تنها باب هفتم مشتمل بر فصولی است. پس از آن در مبحث اصلی کتاب، احوال و کرامات 277 تن از مردان و زنان آمده است.

شیوه غالب در تراجم (به جز موارد مجهول) این است که مطلب با ذکر شهر یا روستای شخص آغاز و پس از معرفی او و ارائه اطلاعات دیگر با ابیاتی به پایان آمده است.

گزارش محتوا

نویسنده در این کتاب، احوال صالحینی را آورده است که مقیم مراکش بوده، یا به گونه‌ای با آن پیوند داشته‌اند. ابن زیات در مقدمه کتاب می‌نویسد که از اخبار و آثار اولیاءالله در مغرب کسی چیزی نمی‌داند؛ چنان که شخص بی اطلاع گمان می‌برد که در مغرب ولی و وتدی نیست. وی می‌نویسد که آنچه در این کتاب یاد کرده است، یا شنیده‌های اوست و یا مطالبی است که اسنادی در مورد آنها داشته است و درهرحال بر صحیح ترین آنها اعتماد کرده است. از کتاب چنین برمی‌آید که او خود در زمره صوفیان بوده و گاه مطالبی را از زبان مریدان نقل کرده است.

التشوف، مأخذ مصنفین پس از ابن زیات قرار گرفته است؛ از آن جمله ابن ابی‌زرع، ابن مریم، ناصری، عبدالحق بادسی مؤلف المقصد، احمد تادلی مؤلف المغری، ابن عسکر مؤلف دوحة الناشر، محمد کتانی مؤلف سلوة الأنفاس و ابن موقت مؤلف السعادة الأبدیة از این کتاب نقل کرده‌اند.

این اثر، مشتمل بر گزارش احوال شماری از افاضل علما، فقها، عباد، زهاد و پارسایان و جز آنان است. مؤلف عقیده دارد که همه این اشخاص را می‌توان صوفی خواند. او صوفی را در اصل منسوب به صوفه، قومی از عرب، می‌داند و می‌نویسد که متصوف کسی است که خود را در زی صوفیان درآورد. ابن زیات در این کتاب به ایراد اخبار رجال تصوف بسنده کرده و از علوم تصوف چیزی نیاورده است؛ زیرا إحیاء علوم‌الدین ابوحامد محمد غزالی آن علوم را کاملاً بیان کرده است. او با بیان عباراتی درباره غزالی ارادت خویش را به مقام معنوی وی نشان می‌دهد. ابن زیات پیش از تحریر تراجم اولیا که بخش اصلی تشوف است، مدخلی در 7 باب: 1. در صفت اولیا؛ 2. در حفظ قلوب آنان و ترک منکرات؛ 3. در دوستی آنان؛ 4. در دیدار و همنشینی آنان؛ 5. در حُسن ثنا و قبول آنان بر روی زمین؛ 6. در اثبات احوال آنان؛ 7. در اثبات کرامات آنان، آورده و فصولی نیز بر این مدخل افزوده است.

او «تراجم اولیا» را تبرکاً با نام کسانی که محمد نام داشته‌اند، آغاز کرده و با همین نام به پایان رسانده است.

ابن زیات در این کتاب به ذکر کرامات صاحبان ترجمه‌ها پرداخته و از راه رفتن آنان بر روی آب، پریدن در هوا و سخن گفتن مردگان در گور سخن گفته است.

وضعیت کتاب

این کتاب، بار اول در 1958م، از طرف معهد الأبحاث العلیا المغربیة به کوشش و تصحیح ادولف فور چاپ شده است. این چاپ که بر اساس نسخه‌های خطی مختلفی تصحیح شده است، در تحقیق دکتر علی عمر اصل قرار گرفته است.

در انتهای کتاب، فهرست مصادر و فهرست مترجمین بر طبق حروف الفبا ذکر شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. آصف فکرت، محمد، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج3، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1374.