الأنجم الزاهرات على حل ألفاظ الورقات
| الأنجم الزاهرات على حل ألفاظ الورقات | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | نمله، عبدالکريم (محقق) ماردینی، محمد بن عثمان (نویسنده) |
| مکان نشر | عربستان - رياض |
| سال نشر | 1415ق. = 1994م. |
| چاپ | چاپ اول |
| شابک | 9960-27-270-2 |
| موضوع | اصول فقه اهل سنت - قرن 5ق. اما‌م الحرمين، عبدالملک بن عبدالله، ???-???ق - الورقات في اصول الفقه - نقد و تفسير |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 4028و 8الف / 155/6 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الأنجم الزاهرات على حل ألفاظ الورقات، شرح شمس‌الدین محمد بن عثمان بن علی ماردینی شافعی (متوفی 871ق)، فقیه و اصولی شافعی، بر «الورقات في أصول الفقه» امام‌الحرمین جوینی است. او این شرح را آن‌گونه که خود در ابتدای کتابش گفته به درخواست تعدادی از برادران دینی نوشته است. مقدمه، تحقیق و تصحیح کتاب به قلم دکتر عبدالکریم بن علی بن محمد نمله است.
کتاب مشتمل بر دو بخش مقدمه تحقیقی (در چهار مبحث در قریب به شصت صفحه) و متن تحقیق‌شده است.
کتاب «الورقات في أصول الفقه» امام‌الحرمین جوینی از کتب مختصر و مفید اصول فقه برای طلاب دانش است؛ به همین جهت علمای اصول به شرح و تبیین آن اهتمام ورزیده‌اند. از مهم‌ترین این شروح «الأنجم الزاهرات علی حل ألفاظ الورقات» نوشته شمس‌الدین ماردینی شافعی (متوفی 871ق) است[۱].
محقق کتاب در مقدمه، سبب انتخاب این کتاب را این‌گونه توضیح می‌دهد: «با توجه به ارزش این شرح و سهولت عبارات، و روانی الفاظ و راحتی فهم آن بر خواننده و کثرت تطبیقات فرعی و قلت اشتباهات و نپرداختن به جزئیات ظریف و پیچیده اصولی که برخی از محققین را از علم اصول فراری می‌دهد و دوری آن از تعقیدات لفظی و معنوی، تصمیم به تحقیق و انتشار علمی این کتاب گرفتم». همچنین «مشارکت در انتشار یکی از منابع و تراث اسلامی بزرگ از دیگر اسباب تحقیق این کتاب بود تا خدمتی به علم و اهل علم کرده باشم»[۲].
در مبحث اول از بخش تحقیقی کتاب، صاحب الورقات امام‌الحرمین جوینی و کتابش در ضمن دو مطلب به‌اختصار معرفی شده است.
از کتاب الورقات نسخ خطی فراوانی در مصر، الجزایر، فرانسه و اسپانیا وجود دارد. همچنین بارها چاپ شده است، اما چاپ‌ها تحقیق نشده و فراوان با هم اختلاف دارند[۳]. شیوه نگارش جوینی در الورقات با شیوه او در اکثر کتبش متفاوت است. او در «التلخيص في أصول الفقه» و در «البرهان» گاه در ذکر اقوال و ذکر ادله و مناقشه در آنها طول و تفصیل داده است، اما در الورقات گاه سخن را به‌شدت مختصر و موجز بیان کرده و به جزئیات اصولی تنها اشاره کرده است. او به تعریف اصطلاحات اصولی اهتمام داشته و بعضی مسائل اصول فقه را به‌صورت عارضی و فرعی بیان کرده است، بدون اینکه اقوال و ادله و مناقشات را ذکر کند؛ مثل اینکه آن را برای یادآوری کهنه‌کاران و آشنایی نوآموزان در اصول فقه نوشته است. وی مطالبش را در نظمی نوین، نظامی نیکو، تقسیمی زیبا و اسلوبی عالی و میانه در ضمن الفاظی محدود ارائه نموده است[۴].
محقق کتاب علاوه بر شرح ماردینی از سه شرح دیگر الورقات نام برده است.
- «شرح الورقات» جلال‌الدین محلی (متوفی 864ق)؛
- «قرة العين في شرح الورقات» امام‌الحرمین رعینی، معروف به حطاب (متوفی 954ق)؛
- «التحقيقات شرح الورقات» حسین بن شهاب‌الدین فورانی گیلانی.
برخی نیز چون عمریطی، الورقات را با عنوان «تسهيل الطرقات في نظم الورقات» به نظم درآورده‌اند؛ چراکه به خاطر سپردن نظم برای برخی سهل‌تر است. در ادامه مقدمه محقق متن این منظومه به‌طور کامل ارائه شده است[۵].
در مبحث دوم، پس از شرح حال مختصر ماردینی از سه اثر منسوب به او یاد شده است[۶].
در مبحث سوم، «الأنجم الزاهرات» با اشاره به نسخه، اسم کتاب، نسبت کتاب به مؤلف، سبب تألیف، مصادر و شیوه کتاب و... مورد بررسی قرار گرفته است. در این مبحث پس از معرفی دو نسخه از کتاب، تصاویر صفحاتی از این نسخ ارائه شده است.
ماردینی مصادرش را در این شرح ذکر نکرده است. محقق اثر، بیشتر منابع شارح را برای گسترش اطلاعات خواننده از موضوعات و حدود مراجعه شارح و مقدار اثرپذیری‌اش از آن منابع ذکر کرده است[۷].
محقق در مبحث چهارم، شیوه خود در تحقیق و تعلیق کتاب را متذکر شده است.
شارح در ابتدای کتابش شیوه خود در شرح الورقات را این‌گونه بیان کرده است: «... شرحی متوسط است که مباحث را با مثال‌ها و ادله توضیح داده‌ام. در این شرح از ترکیبات و الفاظ غریب و لغات دور از ذهن و از اشکالات غامض و دشوار پرهیز کرده‌ام»[۸].
شیوه و روش شارح:
- شیوه شارح در وضع ابواب و فصول و مباحث همان شیوه جوینی در الورقات است و ترتیب مباحث را تغییری نداده است.
- شارح با ذکر «قال» بخشی از متن الورقات را ذکر و با «أقول» عبارت را شرح کرده است.
- گاه تعریف لغوی مصطلحات را ذکر کرده است.
- اگر کلام جوینی مشتمل بر چند مسئله در موضوعی واحد بوده، شارح بین آنها تفصیل داده و از هریک جداگانه سخن گفته است.
- شارح اصرار دارد برای هر مطلب، مثالی تطبیقی بیاورد.
- او گفته‌ها را غالباً به گوینده آن نسبت می‌دهد، بدون اینکه نام کتابش را ذکر کند.
- گاه بر برخی گفته‌های جوینی استدلال‌هایی را می‌آورد که جوینی در کتاب الورقات نیاورده است.
- ماردینی بر الورقات جز مطالب اندکی نیفزوده است.
- کتاب آن‌گونه که شارح گفته است شرح متوسط نیست، بلکه شرح مختصر الورقات است.
- شارح گاه نیز ترجیح داده که بعضی اقوال را بدون تعلیل ذکر کند[۹].
در مقایسه شرح ماردینی با دو شرح دیگر الورقات، باید گفت که شرح المحلی بهترین شرح ورقات است؛ چراکه فواید و نکات فراوانی دارد و برای طلاب مفیدتر است، اما عباراتش دشوار است تا آنجا که احمد بن قاسم العبادی عبارات المحلی را شرح کرده است. او از عبارات المحلی عدول نکرده، مگر برای واضح‌تر نمودن آن یا افزودن فایده‌ای بر آن و آن را «قرة العين بشرح ورقات إمام‌الحرمين» نامیده است[۱۰].
عبدالکریم نمله معتقد است دو شرح المحلی و الحطاب را می‌توان یکی دانست، جز اضافاتی که حطاب برای تبیین و توضیح آورده است؛ اما شرح ماردینی متفاوت از دو شرح پیشین است و برتری‌هایی دارد که عبارتند از: سهولت عبارت، کثرت اقوال و ادله، مناقشه در بعضی ادله مرجوحه، اشکالات جدید مفید، ذکر تطبیقات فرعی بر بعضی از مسائل اصولی و نیز مناقشه با امام‌الحرمین در بعضی از آنچه گفته است[۱۱].
وضعیت کتاب
محقق کتاب در پاورقی‌ها، اختلاف نسخ، توضیح برخی عبارات و روایات، معانی برخی الفاظ و اصطلاحات، منابع و ارجاعات مفیدی را ذکر کرده است.
فهارس آیات، احادیث و آثار، اماکن، اعلام، طوایف و فرق و مذاهب، مسائل فقهی، کتب، مصادر و موضوعات در انتهای کتاب ارائه شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه محقق و متن کتاب.