الأفعال (قطاع)
| الأفعال | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن قطاع، علی بن جعفر |
| ناشر | مطبعة دائرة المعا‌رف العثما‌نية |
| مکان نشر | هند - حیدرآباد |
| سال نشر | 1360-1364ق |
| چاپ | یکم |
| موضوع | زبان عربی - فعل |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 4 |
| کد کنگره | PJ 6145/الف۲الف۷ |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الافعال، اثر علی بن جعفر قطاع، از نخستین فرهنگ‌های آموزشى زبان عربى است، که در قرن پنج و شش قمری نگاشته شده است.
نخستين بار ابن قوطيه درباره افعال، کتاب تصاريف الافعال را تأليف کرد و الافعال ابن قطاع در واقع متن ويراسته و گسترش يافته اثر ابن قوطيه است. خود وی آن را تهذيب کتاب الافعال ناميده است.
کتاب با مقدمه‌ای مسجع در باب برتری زبان عربى بر ديگر زبان‌ها آغاز مى‌شود.
او خود گويد که به درخواست شاگردانش دست به تهذيب الافعال ابن قوطيه زده است. بنابراين وی الافعال ابن قوطيه را تدريس مى‌کرد. علاوه بر اين، نسخه‌ای از اين کتاب در دست است که يکى از شاگردان ابن قطاع از وی روايت کرده است.
به نظر ابن قطاع، استفاده از اثر ابن قوطيه به سبب آنکه باب‌های آن در‌‌هم‌ريخته و در آن‌ها تقديم و تأخير ناشايست رخ داده، کاری پرزحمت بوده است، گذشته از آن، افعال 4، 5 و 6 حرفى در آن نيامده است. از اين رو، وی به قصد تأليف کتابى جامع برای افعال رايج به تکميل و تبويب مجدد آن پرداخته و مطالب بسياری را که در کتاب‌های ديگر پراکنده بوده، گردآورده است تا فهم قرآن و حديث را برای طالبان علم آسان سازد.
مبنای تقسيم‌بندی ابن قطاع در الافعال بر حرف اول و وزن فعل و ساخت آن قرار دارد. به طوری که در هر باب معمولاً از ثلاثى صحيح شروع و پس از ذکر مضاعف و مهموز و معتل و مکرر به رباعى صحيح و خماسى و سداسى ختم مى‌کند. با آنکه مبنای کار ابن قطاع بر ذکر شاهد نبوده، باز در جای جای کتاب به اشعار يا احاديث يا آيات و گاهى امثال استشهاد مى‌کند. شيوه وی در شرح معنى فعل عموماً بر اختصار قرار دارد.
با اين‌همه فيروزآبادی مى‌گويد: با وجود اختصار کتاب الافعال، در اين زمينه بهتر از آن نوشته نشده است. الافعال ابن قطاع از مآخذ زبيدی در تاج العروس بوده است و نظرات لغوی او در اين اثر پراکنده است.
اين اثر به کوشش محمد سورتى، امتياز على عرشى و سالم کرنکوی در حيدرآباد دکن در 3 جلد به چاپ رسيده است.
نظر گوئيدی داير بر اينکه اين اثر از ابن قطاع نيست و نيز عقيده گريفينى که آن را همان کتاب ابن قوطيه دانسته که در سده 6ق به دست جعفر بن عبدالرحمان سلمى با تفصيل بيشتر تحرير گشته است، قابل تأمل است[۱]
پانويس
- ↑ مؤذن‌جامى، محمدمهدی، ج4، ص479-476
منابع مقاله
مؤذن‌جامى، محمدمهدی، دائر‌ةالمعارف بزرگ اسلامی زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائر‌ةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1377.