حیری نیشابوری، اسماعیل بن احمد
| نام | حیری نیشابوری، اسماعیل بن احمد |
|---|---|
| نامهای دیگر | حیری نیشابوری، ابی‌عبدالرحمن اسماعیل
نیسابوری، ابوعبدالرحمن اسماعیل بن احمد |
| نام پدر | احمد |
| متولد | رجب 361 ق |
| محل تولد | محله حيره نيشابور |
| رحلت | 431 ق |
| اساتید | ابوطاهر محمد بن خُزَيمه
زاهر بن طاهر سرخسى |
| برخی آثار | وجوه القرآن |
| کد مؤلف | AUTHORCODE03843AUTHORCODE |
ابوعبدالرحمن اسماعیل بن احمد ضریر نیشابوری حیری (361-431ق)، مقرى، مفسر، محدّث و فقيه شافعى قرن چهارم و پنجم بوده است.
ولادت
به نوشته خطیب بغدادى كه اطلاعاتش در اين باره از خود حيرى است، حيرى در رجب 361 و احتمالا در محله حيره نيشابور به دنيا آمد. حيرى نابينا بود، لذا در منابع براى او لقب ضرير نيز آورده‌اند.
اساتید
حيرى از عالمان و فقيهان شافعى دوره خود همچون ابوطاهر محمد بن خُزَيمه (متوفى 387)، زاهر بن طاهر سرخسى (متوفى 389)، ابوعبدالرحمان سُلَمى (متوفى 412) استماع حديث كرد. وى در 423 به بغداد سفر كرد و در آنجا احاديثى كه از عالمان و محدّثان خراسانى شنيده بود روايت كرد.
خطیب بغدادى بارها مطالبى از حيرى به نقل از ابوعبدالرحمان سلمى، صاحب «طبقات الصوفية»، نقل كرده است كه حاكى از تمايلات صوفيانه حيرى و تعلق او به مكتب صوفيانه سلمى در خراسان است.
حيرى به قصد سكونت در مكه راهى اين شهر شد، ولى به جهت ناامنى راه مكه از نيمه راه به نيشابور بازگشت. از جمله كتاب‌هايى كه وى در اين سفر همراه خود داشت، صحيح بخارى بود كه آن را از ابوالهيثم محمد بن مكى كُشميهَنى (متوفى 389) سماع كرده بود. خطیب بغدادى در سه مجلس صحيح بخارى را نزد حيرى سماع كرد و فهم و شناخت وى را ستود.
علاوه بر خطیب بغدادى، عبدالغافر فارسى نيز حيرى را ستوده و از آثار او در علوم قرآن و قرائات و ديگر علوم ياد كرده است.
وفات
خطیب بغدادى و فارسى، درگذشت او را اندكى پس از 430 ذكر كرده‌اند.
آثار
از جمله آثار موجود وى، كتاب «وجوه القرآن» است كه محمد عبدوس ستّار آن را به‌عنوان پايان‌نامه دكترى در دانشگاه كيمبريج تصحيح كرده و نجف عرشى آن را بار ديگر بر اساس دو نسخه تصحيح كرده است.
كتاب ديگر حيرى، تفسيرى است با نام «كفاية التفسير» كه كتاب مشهورى بوده است.
حيرى در آغاز «وجوه القرآن» از كتاب‌هاى ديگرش ياد كرده است كه عبارتند از:
- الوقوف؛
- مثلث الواعظين؛
- كتاب التنزيل؛
- كتاب معانیأسماء الرب؛
- أسماء من نزل فيهم القرآن.
منابع مقاله
برگرفته از دانشنامه جهان اسلام، ج 14، ص534، به قلم محمدكاظم رحمتى.