از نابهنگامی حیات تا سترون‌سازی خیال: مطالعه‌ای جامعه‌شناختی در ادبیات داستانی ایران
| از نابهنگامی حیات تا سترون‌سازی خیال: مطالعه‌ای جامعه‌شناختی در ادبیات داستانی ایران | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | دلال‌رحمانی، محمدحسین (نویسنده) |
| ناشر | ققنوس |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | ۱۴۰۲ش |
| شابک | 0ـ0488ـ04ـ622ـ978 |
| موضوع | داستا‌ن نویسی - تاریخ rotsiHC - pihsrohtuA - noitciF,داستا‌ن ها‌ی فا‌رسی - ایران - تاریخ و نقد rotsiHC dna msicitirc - narI - naisreP noitcif,داستا‌ن ها‌ی فا‌رسی - ایران - جنبه ها‌ی اجتماعی arIC - laicoS stcepsa - naisreP noitcif |
| کد کنگره | PIR ۳۸۶۹/د۸الف۴ ۱۴۰۲ |
از نابهنگامی حیات تا سترون‌سازی خیال: مطالعه‌ای جامعه‌شناختی در ادبیات داستانی ایران تألیف محمدحسین دلال‌رحمانی، به نسبت خیال و زندگی در یک دوره تاریخی می‌پردازد و آن را در ادبیات داستانی پسامشروطه تا لحظه اکنون پی می‌گیرد. نویسنده تلاش می‌کند تا از منظری تازه نسبت زندگی با متن ادبی را برجسته سازد و تلقی ادبیات داستانی و به تبع آن موقعیت‌های تاریخی‌اجتماعی حامی آن را درباره حیات انسانی به بحث بگذارد.
ساختار
این کتاب از یک مقدمه و دو بخش تشکیل شده است. در بخش نخست به گشایشی نظری درباره جامعه‌شناسی ادبیات پرداخته است و در بخش دوم، به بررسی و تحلیل متون داستانی می‌پردازد.
گزارش کتاب
ادبیات داستانی در ایران هم‌زاد فرازوفرود تاریخی بود؛ از نخستین آثار روایی آخوندزاده تا رمان‌های عصر مشروطه و سپس دوره‌های متناوب استبداد و آزادی متون داستانی نسبتی عمیق با خیال روشنفکرانه داشتند؛ از این‌رو ادبیات روایی تصویرگر پیروزی‌ها و شکست‌ها و نیز منطق تاریخی فهم آنها بودند و بدین‌سان منبعی مناسب برای فهم شرایطی محسوب می‌شدند که در آن امید شورمندانۀ نخستین جای خود را به ناامیدی معاصر داد. هم از این‌رو ممکن است متون ادبی برخی از لحظه‌های تاریخی رخنۀ شر در شور زندگی را ثبت کرده باشند و اگر چنین باشد، بازاندیشی در چنین لحظه‌هایی می‌تواند امکانی به رهایی فراهم آورد.
این نوشتار از نسبت خیال و زندگی در یک دورۀ تاریخی می‌پرسد. مسئله این است که در این عصر خیال با زندگی چه کرد و زندگی چه بر سر خیال‌ورزی آورد. بنابراین این کتاب در پی پاسخ به چنین پرسش‌هایی است: ادبیات داستانی از مشروطه تا امروز چه خیالی را در خود پرورانده و این خیال چه نسبتی با شرایط دنیای جدی دارد؟ این ادبیات از چه می‌گوید؟ موضوع خویش را چگونه بیان می‌کند؟ این بیان چه تصویری از دنیای واقعی می‌سازد؟ چه خواست و نیتی دارد؟ با چه پایگاه و منافع طبقاتی یا گروهی مرتبط است؟ و در چه مواردی ممکن است الگوی هنری رویکردهایی باشد که هم‌زمان در عرصۀ نظری جریان دارند؟
این کتاب ادبیات داستانی و به طور مشخص رمان را به‌مثابۀ همنشینی اتفاقی عناصر متعددی در نظر می‌گیرد که هر کدام حامل اثر عوامل تاریخی ـ اجتماعی، فردی ـ روان‌شناختی و درنهایت ادبی هستند. اتفاقی‌بودن به این معناست که آنها می‌توانستند شکل دیگری داشته باشند، اگر وقایع تاریخی، سرگذشت و انتخاب‌های فردی نویسندگان متفاوت بود. آنها یکی از اتفاق‌های ممکن بودند که درنهایت موجودیت یافتند و همین امر آنها را به موضوع پژوهش بدل می‌کند.
ازآنجاکه تاریخ ادبیات داستانی جدید ایران شامل دوره‌ای نسبتاً طولانی است، این نوشتار از دوره‌بندی ویژه‌ای بهره می‌گیرد که شامل عصر مشروطه، عصر پهلوی و دورۀ پساانقلاب است. این تقسیم‌بندی به‌مثابۀ ابزاری برای مشخص‌کردن محدوده‌های بحث و نام‌گذاری تغییرات به کار می‌رود.
در این کتاب در گام نخست به مجموعه داستان‌ها و رمان‌هایی پرداخته شده است که در میدان ادبی شناخته‌شده بودند. پس از بررسی‌های نخستین، جریان‌هایی شناسایی شده‌اند که تلاش برای بررسی آنها حدود متون آتی را تعیین می‌کرد. در این مسیر متونی که حامل ویژگی‌های دوره‌های پیشین بودند، کنار گذاشته شدند؛ بنابراین به جای تمرکز بر کل مجموعه‌های داستانی و نیز رمان‌های یک دوره، تنها موارد مرتبط بررسی شده‌اند.
این کتاب پس از مقدمه، به بحثی نظری دربارۀ جامعه‌شناسی ادبیات می‌پردازد. در بخش دوم تحلیل متون داستانی و دسته‌بندی آنها ذیل ویژگی‌هایی انجام گرفته است که بر اساس منطق نظری ظاهر شده‌اند. پیش از آن توضیحی از شرایط تاریخی و اجتماعی تولیدکنندگان متن ادبی امکان بحث جامعه‌شناختی دربارۀ متون را فراهم می‌کند. این بخش به سه قسمت متمایز تقسیم شده که ادبیات سه دورۀ مشروطه، پهلوی و دوران پس از انقلاب را بررسی می‌کند. در بخش نهایی، جمع‌بندی کلی مباحث بخش‌های قبل در کنار بحثی کوتاه دربارۀ منطق متفاوت دو گونۀ ادبی عامه‌پسند و مقاومت ارائه شده است. در انتهای این بخش نویسنده کوشیده است تصویری مبهم از امکانات تغییر پیش روی مخاطب قرار دهد.[۱]
پانويس