ابن شحنه، عبدالبر بن ابوالفضل
| اِبْن‌ِ شِحْنه، ابوالبرکات سری‌الدین عبدالبر بن ابى الفضل محب‌الدین محمد | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | ابوالبرکات سری‌الدین عبدالبر بن ابى الفضل محب‌الدین محمد |
| لقب | سری‌الدین |
| نسب | بنو شحنه |
| نام پدر | ابو الفضل محب‌الدین محمد |
| ولادت | (851ق) |
| محل تولد | حلب، شام |
| محل زندگی | مصر-شام |
| رحلت | (921ق) |
| طول عمر | 70 |
| همسر | دختر عضدی صیرامى؛ |
| فرزندان | محمود (حسام‌الدین) و ابوبکر؛ |
| دین | اسلام |
| مذهب | حنفی |
| پیشه | تدریس، قضا |
| منصب | قضاوت |
| اطلاعات علمی | |
| درجه علمی | اجتهاد، ادیب |
| اساتید | |
| شاگردان | قطب بن سلطان |
| برخی آثار | |
اِبْن‌ِ شِحْنه، ابوالبرکات سری‌الدین عبدالبر بن ابوالفضل محب‌الدین محمد (9 ذی‌قعده 851 -921ق/16 ژانویه 1448- 1515م)، قاضی، خطیب و نویسنده آثاری در فقه حنفی و قرآن.
ابن شحنه
اِبْن‌ِ شِحْنه، عنوان چند تن از قاضیان و مورخان ترک‌نژاد حلب در سده 9ق/15م. نیای آنان، حسام‌الدین محمود بن خُتلو (د 616ق/ 1219م)، از امیران دولت الصالح اسماعیل زنگى در حلب، شحنگى آن دیار را برعهده داشت و این خاندان به وی منسوب شده‌اند. حسام‌الدین در 615ق در حلب مدرسه و مسجدی ساخت و آن مدرسه هنوز به نام مدرسه بنى شحنه معروف است. گذشته از آن، اوقافى که افراد این خاندان از خود برجای نهادند و نیز آثار و تألیفات علمى برجای‌مانده از آنان، بر توجه این خاندان به علم گواهى دارد.
ابوالبرکات عبدالبر بن ابوالفضل یکی از کسانی است که در این خاندان به شهرت رسیده است.
ولادت
ابوالبرکات سری‌الدین در 9 ذی‌قعده 851ق در حلب زاده شد.
تحصیلات
در کودکى همراه پدر به قاهره رفت و همان جا به حفظ قرآن و فراگیری مقدمات علوم مشغول شد. پس از تبعید پدر به بیت‌المقدس، نزد جمال‌الدین ابن جماعه خطیب آن دیار و تقى‌الدین ابوبکر قلقشندی به استماع حدیث پرداخت و در قاهره نیز از افرادی چون بدر نسابه، امین اقصرایى، تقى شمنى، ام هانى و هاجر قدسیه استماع کرد. سخاوی گوید که با در خواست وی جماعتى به او اجازه دادند. وی فقه را از بدر بن عبیدالله و قاسم بن قطلوبغا و اصول فقه و حدیث را از همو فراگرفت. او به سبب هوش و ذکاوت فوق‌العاده در روزگار جوانى اجازه تدریس و فتوا یافت و سلطان اشرف که از استعداد شگرف وی به تعجب درآمده بود، بر آن شد تا او را همنشین و مقرب بارگاه خویش کند و در امور با او به مشورت بپردازد.
مناصب و فعالیت‌ها
پدرش چنان‌که گذشت به طمع احراز مناصب گوناگون و همچنین به سبب محبت خاصى که بدو داشت، دختر عضدی صیرامى را به همسری وی برگزید. عبدالبر ابتدا به نیابت از پدر به امر قضا پرداخت و سپس وظایف دیگری بر عهده گرفت که از جمله آنها مى‌توان از خطابت جامع الحاکم، تدریس در شیخونیه و تدریس حدیث در مؤیدیه، به هنگام سالخوردگى پدر، نام برد.
سخاوی پس از ذکر بخش‌هایی از زندگى وی به شرح سیره و بعد از آن به مذمت وی، چنان‌که در حق پدرش نیز روا داشته، پرداخته است. در منابع، اقوال متضادی درباره او به چشم مى‌خورد، چنان‌که گاه از او به‌عنوان عالمى متقن در علوم شرعى و عقلى نام برده‌اند که مسلط بر تألیف در چندین فن و متبحر در ادب (نظم و نثر و مدح و هجا) است و گاه گفته شده است که ثقه نیست و درحالی‌که حمصى از هجای گزنده عبید سلمونى درباره او یاد مى‌کند و ابن طولون مى‌گوید که مردم از او به خیر و نیکى یاد نکرده‌اند، قطب بن سلطان مفتى دمشق که از شاگردان او بوده است، او را ثنای بسیار گفته و در مؤلفاتش به کلام او بسیار استناد مى‌کند و اشاره مى‌کند که ابن شحنه از قائلین به تحریم قهوه بوده است. عبدالبر دو فرزند با نام‌های محمود (حسام‌الدین) و ابوبکر داشت که ابن حنبلى به ترتیب آن دو را قاضى القضاة و اقضى القضاة (1/386-387، 2/444- 445) خوانده است. این دو برادر در 923ق/1517م در جمع هیئت صلحى که از جانب سلطان سلیم، بعد از درخواستمان از سوی سلطان طومان بای، نزد وی فرستاده شده بودند، به‌واسطه مکر و حیله طومان بای به قتل رسیدند.
آثار
عبدالبر صاحب تألیفات بسیاری است که از آن میان الذخائر الاشرفیة فى الغاز الحنفیة را مى‌توان نام برد که در حاشیه کنز البیان، مختصر توفیق الرحمن مصطفى طائى و همچنین در حاشیه توفیق الرحمن به شرح کنز دقائق البیان اثر همو در سال‌های 1291، 1306 و 1307ق در قاهره به چاپ رسیده است. برخى از آثار او نیز در کتابخانه‌های جهان و به صورت نسخ خطى نگهداری مى‌شود که عبارت‌اند از:
- تحصیل الطریق الى تسهیل الطریق؛
- تفضیل عقد الفوائد بتکمیل قید الشرائد در فقه حنفى که در شرح منظومه قید الشرائد و نظم الفرائد ابن وهبان دمشقى نوشته شده است. نسخه‌های بسیاری از این اثر در کتابخانه‌های جهان (قاهره، پاریس، استانبول، دمشق، عراق و ایران) موجود است؛
- زهر الریاض فى مسئلة التوضى من الحیاض؛
- عقود اللالى و المرجان بما یتعلق بفوائد القرآن؛
- غریب القرآن؛
- فتاوی؛
- قطع المجادلة عند تغییر المعاملة؛
- کلام فى تنفیذ ما ثبت بشهادة على الخطة؛
بغدادی چند کتاب دیگر نیز به کتاب‌های منسوب به وی مى‌افزاید و ابن عماد از قصیده‌ای متعلق به وی در اسماء «بَکّائین» جنگ تبوک که آیه شریفه 93 از سوره توبه درباره آنان نازل شده است و شرح اختلاف مفسران و اصحاب سیر در این باب، یاد کرده است[۱].
پانویس
- ↑ صادقی، مریم، ج4، ص74-73
منابع مقاله
صادقی، مریم، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1377