گویش ابوزیدآبادی: ویژگی‌های آوایی و دستوری (صرف و نحو) و واژگان
گویش ابوزیدآبادی: ویژگی‌های آوایی و دستوری (صرف و نحو) و واژگان تألیف سید طیب رزاقی، گویش ابوزیدآبادی بر اساس تقسیم‌بندی زبان‌شناسان، یکی از گویش‌های مرکزی ایران به شمار می‌آید. بر اساس تعاریف رایج لهجه، گویش، گونه و زبان در زبان‌شناسی، شاید بتوان بخش کویرات را سرزمین گونه و لهجه و گویش و زبان دانست.
| گویش ابوزیدآبادی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | رزاقی، سید طیب (نویسنده) |
| ناشر | مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1402 |
| شابک | 2ـ01ـ5510ـ622ـ978 |
| کد کنگره | |
ساختار
کتاب در چهار فصل تدوین شده است.
گزارش کتاب
هر زبان و گویشی اگر مکتوب نباشد، دیر یا زود مقهور زبان رسمی خواهد شد و به‌تدریج به ورطۀ نابودی و سپس به‌کلی از بین خواهد رفت؛ بلایی که از آغاز تاکنون بر سر بخش عظیمی از فرهنگ ایران‌زمین و تعداد زیادی از گویش‌های ایرانی آمده است؛ چنان‌که فقط در اطراف کاشان چند گویش از جمله مرقی، نشلجی و ... از بین رفته است.
از میان گویش‌های برجای‌ماندۀ کاشان، گویش ابوزیدآبادی است. ابوزیدآبادی به دلایلی از جمله دورافتادگی بخش گویشور از مراکز شهری، کمتر تحت تأثیر زبان فارسی بوده است؛ درنتیجه بسیاری از ویژگی‌های فارسی باستان، پهلوی و فارسی دری را به‌خوبی حفظ کرده است. گویش ابوزیدآبادی صرف‌نظر از اهمیت زبانی، حامل فرهنگی پربار در همۀ شئون زندگی است. گویشوران کهن این گویش با وجود اینکه سواد مدرسه‌ای نداشتند، آگاهی‌های زیادی از گذشتگان در سینه دارند که تا امروز به دست ما رسده است. از نشانه‌های آن می‌توان به پختگی عبارات و کاربرد تعداد قابل توجهی مثل کنایه، حکایت، خاطره، لالایی‌ها و ... اشاره کرد.
در این کتاب گویش ابوزیدآبادی به‌تفصیل توصیف شده است. ویژگی مهم این گویش، کهنگی آن است؛ به این دلیل که ابوزیدآباد و روستاهای اطراف آن و یک شهر مجاور آن یعنی «بادرود» آخرین روستاهای کاشان در کنار کویر هستند؛ به همین دلیل در مسیر راه قرار نداشته‌اند تا تحت تأثیر زبان فارسی قرار گیرند. در این گویش هنوز جنس دستوری وجود دارد که در اسم‌ها و بعضی صیغه‌های افعال ظاهر می‌شود. پیشوندهای فعلی نیز کاملاً زایا هستند و در تغییر معنی افعال دخیل‌اند.
گویش ابوزیدآبادی بر اساس تقسیم‌بندی زبان‌شناسان، یکی از گویش‌های مرکزی ایران به شمار می‌آید. بر اساس تعاریف رایج لهجه، گویش، گونه و زبان در زبان‌شناسی، شاید بتوان بخش کویرات را سرزمین گونه و لهجه و گویش و زبان دانست. این چندگونگی باید ارتباط نزدیکی با پراکندگی جغرافیایی روستاهای این بخش داشته باشد. این گویش در بخش کویرات و روستاهای آن رایج است. اطلاق «ابوزیدآبادی» بر این گویش صرفاً به دلیل تجمع جمعیت گویشور بیشتر در مرکز شهر است، وگرنه بیشتر ساکنان روستاهای اطراف ابوزیدآباد نیز به همین گویش سخن می‌گویند.
دستور زبان گویش ابوزیدآبادی پیچیده است. تأثیر جنس دستوری و صرف تعدادی از اسامی و دستگاه فعلی گسترده، از جمله عوامل معدودی هستند که منجر به گستردگی و پیچیدگی این گویش شده‌اند. ابوزیدآبادی یک گویش اصیل ایرانی است که قاعدتاً باید بسیاری از ویژگی‌های دستوری زبان‌های کهن ایرانی همچون فارسی باستان، اوستایی، فارسی میانه، پارتی و ... را در خود حفظ کرده باشد.
تنوع سیستم آوایی و رواج بیش از پانزده شکل مصوت کوتاه، نیمه کشیده، کشیده و ساده و مرکب، تلفظ دقیق آواهایی که در فارسی کهن به کار می‌رفته، ولی امروزه از کارافتاده تلقی می‌شوند، از جمله ویژگی‌های نظام آوایی به شمار می‌روند. در بخش صرف مهم‌ترین مشخصه در تمایز و تفاوت جنس دستوری همۀ اسم‌ها و تعدادی از ساخت‌های فعلی است.
یکی از ویژگی‌های برجستۀ این گویش، خاصیت جنس دستوری و اشتمال آن بر همۀ اسم‌های و تعدادی از ساخت‌های فعلی است؛ به عبارت دیگر همۀ اسامی و تعدادی از فعل‌ها یا مذکرند یا مؤنث. جنسیت برخی از این اسامی آشکار است و جنسبت برخی دیگر مانند دیوار آشکار نیست؛ از این‌رو برای مطالعۀ تطبیقی وضعیت جنس اسامی این گویش با دیگر گویش‌هایی که این ویژگی را دارند، همۀ اسم‌ها و ضمایر منفصل و متصل و فعل‌های مذکر و مؤنث با نشان اختصاری متمایز شده‌اند.
در ساختار جمله و نحو، کاربرد «ساختار ارگتیو، تطابق فعل لازم با فاعل در جنسیت قابل توجه است. در بخش واژگان هم اغلب واژه‌های کاربردی متن آمده‌اند تا بررسی آنها از جنبه‌های تاریخی، لغت‌شناسی و ریشه‌شناسی مهم و قابل توجه باشد.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات