گزارش کویر، سفرنامه صفاءالسلطنه نائینی (تحفة الفقراء)
سفرنامه صفاء السلطنه نائينى يا «سفرنامه‌ى خراسان» يا «روزنامه‌ى سفر خراسان» يا «سفرنامه‌ى خراسان و عراق عجم» و يا «تحفة الفقراء» تأليف ميرزا على خان نائينى صفاءالسلطنه متولد سال 1246ق نائب اول وزارت امور خارجه و متخلص به مشتاقى از سلسله درويشان نعمت‌اللهى است؛ وى اين سفرنامه را به زبان فارسى در يك جلد و در شرح سفر خود كه از مشهد به تهران مى‌باشد، نوشته است، در بين اين شهرها از مناطق مختلفى؛ چون تربت حيدريه، طبس، يزد، نائين، اردستان، كاشان، قم و بالاخره تهران به سال 1299 - 1300ق گذشته است. در تمام اين مناطق كه گذر داشته، به ذكر وضع عمومى شهر و روستا و مقابر آن و سابقه تاريخى مناطق و وضع آب و هوايى آن جا پرداخته است.
| گزارش کویر، سفرنامه صفاء السلطنه نائينى (تحفة الفقراء) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | گلبن، محمد (اهتمام) مشتاقی نائینی، علی بن محمد (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | گزارش کویر: سفرنامه صفاء السلطنه نائینی (تحفة الفقراء) از رباطات، مشهد، تربت حیدریه، طبس، یزد، نائین، اردستان، کاشان، قم، تهران سفرنامه صفاء السلطنه نائینی (تحفة الفقراء) |
| ناشر | اطلاعات |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1366 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | ایران - تاریخ - قاجاریان، 1193 - 1344ق.
ایران - سیر و سیاحت - قرن 13ق. سفر نامه‌ها |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DSR 1379 /م5گ4 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
تحليل محتوا
اين سفرنامه اطلاعات سودمندى را توسط صفاءالسلطنه از (راه و رباط) به خواننده مى‌دهد. در كمتر كتابى با اين حجم كم مى‌توان مشخصات اين همه بنا، رباط، حوض و آب انبار و اطلاعات تاريخى و جغرافيايى در يك جا مشاهده كرد. مؤلف اسامى بسيارى از رجال را در كتاب خود ياد كرده كه به روشنى به معرفى آنان نپرداخته است.
آقاى محمد گلبن، محقق اين كتاب سعى نموده است كه در زمينه شناخت رجال و برخى از نكات مبهم ديگر توضيحاتى را بدهند. همچنين متن اصلى كتاب بدون تصوير است، كه ايشان سعى نموده‌اند از رجال، اماكن و شهرهاى مسير راه نویسنده، تصاويرى بركتاب اضافه كنند تا بهره كافى ايجاد گردد.
ساختار و گزارش محتوا
در ابتدا فهرستى از مطالب كتاب عنوان شده است و در ادامه سال‌شمار زندگانى مؤلف محترم با ذكر سال، از ابتداى تولد تا پايان عمر وى به ترتيب نوشته شده است كه بعد از آن برخى از آثار چاپى و خطى و قلمى وى كه بالغ بر 24 عنوان مى‌باشد، آورده شده است. سپس پيش‌گفتارى از محقق درباره فوايد سفرنامه آورده كه بيان مى‌كند، بخش اعظم منابع تاريخ ايران را سياحتنامه‌ها و سفرنامه‌ها به خود اختصاص مى‌دهند و سفرنامه ناصر خسرو را با قدمت هزار ساله از قديمى‌ترين سفرنامه‌ها مى‌شمرد.
در ادامه نسخ سفرنامه‌ى صفاءالسلطنه آورده شده است كه در يكى از اين نسخ مقدمه‌اى را كه مؤلف در16 - 17 سال بعد از تأليف كتاب، بر اين نسخه، جهت اهداء به مظفرالدين شاه آماده كرده بود، در اين قسمت آمده است. بعد از اين مطالب شرح احوال مؤلف توسط محقق در سال 1363ش بيان مى‌شود و بعد از آن متن سفرنامه آغاز مى‌گردد.
محقق در پايان كتاب نكاتى را اضافه كرده است به نام افزوده‌ها، كه به توضيح وشرح حال شحصيت‌ها و بعضى از اصطلاحات و مطالب جا افتادهاى كه توضيح آنها را لازم مى‌ديده است، پرداخته است.
پاورقى‌هايى كه در كتاب ذكر شده، بيشتر مربوط به ترجمه لغات كه از كتاب دهخدا است، و يا مربوط به ذكر نام كتب نقل شده و يا توضيحى و اضافه‌اى به مطالب كتاب مى‌باشد.
چندين فهرست در پايان كتاب ذكر شده كه شامل فهرست راهنماى پيش‌گفتار، نام كسان، اماكن، فهرست (بناها، قلعه‌ها، مسجدها، مدفن‌ها، امامزاده‌ها، مدرسه‌ها، رباطها، كاروانسراها، دروازه‌ها، چاپارخانه‌ها)، (كوه‌ها، محله‌ها، جلگه‌ها، رودها، رودخانه‌ها، چشمه‌ها، جنگل‌ها)، (درخت‌ها، ميوه‌ها، خوراكى‌ها، گل‌ها)، فهرست (لغات، تركيبات، اصطلاحات مدنى)، (فهرست اسامى و مسافت منازلى كه نویسنده در آنها توقف كرده است) و بالاخره فهرست منابع و مأخذ مى‌باشد.
منابع مقاله
متن و مقدمه كتاب.