کاربست تحلیل گفتمان انتقادی در پژوهش‌های تاریخی
| کاربست تحلیل گفتمان انتقادی در پژوهش‌های تاریخی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | باقریان، زهره (نویسنده) |
| ناشر | لوگوس |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1403 |
| شابک | 3ـ00ـ5613ـ622ـ978 |
| کد کنگره | |
کاربست تحلیل گفتمان انتقادی در پژوهش‌های تاریخی تألیف زهره باقریان، این کتاب با مدنظر قرار‌دادن اندیشه‌های پست‌مدرن در تاریخ‌نگاری و پژوهش‌های تاریخی، درصدد است چگونگی کاربست تحلیل گفتمان در فهم و بازیابی معانی تاریخی را تشریح کند.
ساختار
کتاب در شش فصل تدوین شده است.
گزارش کتاب
تحلیل گفتمان در جایگاه یکی از پیشنهادهای تفکر پسامدرن به بحث دربارۀ سخن‌ها و گفتگوها می‌پردازد و در زمرۀ تأثیرگذارترین روش‌های تحلیل متن است که در دو دهۀ اخیر به‌شدت در مطالعات علوم انسانی استفاده شده است. روش‌های تحلیل گفتمان اگرچه متعدد نیستند و از یک رویکرد کلان روش‌های کیفی برخوردارند، به دلیل اینکه درصددند گفتمان‌ها را تحلیل کنند، اهمیت بسزایی یافته‌اند و هدف آنها کشف ناگفته‌های پنهان در ورای نوشتارها و گفتارهاست. نقش زبان و زبان‌شناسی، قدرت و سیاست، جامعه‌شناسی و روان‌شناسی در این روش از تحلیل اهمیت بسزایی دارد.
اگر چه در زمینه مفهوم «گفتمان» تعریف توافق‌شده‌ای وجود ندارد؛ اما به‌کارگیری این مفهوم به‌ویژه به معنای یک فکر، اندیشه، سیاست، پارادایم و مانند آن که از ویژگی ایدئولوژیک و هژمونیک برخوردار باشد، در همۀ حوزه‌های علمی فراگیر شده است. هرچند این رویکرد ابتدا در نقد ادبی نضج گرفت، اما دامنۀ کاربرد آن به سایر رشته‌ها تسری یافت و امروزه این رویکرد از متداول‌ترین شیوه های تحلیل متن به شمار می‌آید. بنابراین تحلیل گفتمان نه یک رویکرد، بلکه مجموعه‌ای از رویکردهای میان‌رشته‌ای است که می‌توان از آنها در انواع گوناگون مطالعاتی مبتنی بر گفتگو بهره برد. ازآنجاکه ماهیت تاریخ نیز مبتنی بر گفتگو است و جریان وقایع وقتی به تاریخ تبدیل می‌گردد که انسانی متفکر بنام مورخ آن را تفسیر و تألیف کرده باشد؛ از این‌رو رویکرد تحلیل گفتمان می‌تواند پاسخگوی بسیاری از مسائل مبهم در تاریخ باشد؛ زیرا روش‌های سخن‌گفتن، طرز تفکر را تولید و بازتولید می‌کند و طرز تفکر را نیز می‌توان با گزینش‌های دستوری و واژگانی یا هر جنبه‌ای دیگر از گفتمان مهار کرد.
تحلیل گفتمان مدعی است که زبان یا متن در فاصلۀ میان فرد و جامعه شکل می‌گیرد. به بیانی دیگر، زبان واقعیت‌ها را از منظر ایدئولوژی‌های گوناگون انعکاس می‌دهد. بنابراین اگر از منظر گفتمان‌شناسی به تاریخ بنگریم، تاریخ تحت تأثیر اندیشه‌ها و ایدئولوژی‌های مورخ و جامعه قرار دارد و حامـل بارهـای معنایـی مختلفی همچون زبانی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و ایدئولوژیک است. از سوی دیگر، عامل اصلی گسترش ایدئولوژی‌ها در یک جامعه و رسمیت‌یافتن آن نیز از منظر مورخ و با ابزار زبان امکان‌پذیر است؛ زیرا مورخ زبان را طوری استفاده می‌کند که اندیشه‌ای را در اجتماع مشروع و طرف مقابل را نامشروع جلوه دهد. بنابراین تاریخ و روایت‌های تاریخی هرگز نمی‌توانند عاری از سوگیری و تأثیرات گفتمانی باشند. به همین دلیل، تحلیل گفتمان در تاریخ، چه از منظر زبان‌شناسی و چه از منظـر اجتماعی و سیاسی برای کشف معانی آشکار و پنهان از متن اهمیت فراوانی دارد.
این کتاب با مدنظر قرار‌دادن اندیشه‌های پست‌مدرن در تاریخ‌نگاری و پژوهش‌های تاریخی، درصدد است چگونگی کاربست تحلیل گفتمان در فهم و بازیابی معانی تاریخی را تشریح کند. در فصول ابتدایی بحث با حوزۀ مطالعات گفتمان آغاز شده و مروری مختصر بر تاریخچۀ انواع پژوهش‌ها در تاریخ شده است. سپس رویکرد تحلیل گفتمانی فرکلاف معرفی می‌شود و با مثال‌هایی چگونگی کاربست آن در پژوهش‌های تاریخی نشان داده می‌شود.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات