پردگیان قاجاری در بازار تهران
| پردگیان قاجاری در بازار تهران | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | عمارلو، مریم (نویسنده) |
| ناشر | شیرازه |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1403 |
| شابک | 1ـ77ـ7768ـ964ـ978 |
| کد کنگره | |
پردگیان قاجاری در بازار تهران تألیف مریم عمارلو، این نوشتار قصد مواجهه به شیوه‌ای متفاوت با بخشی از تاریخ شهر و معماری قاجاریه را دارد و بر آن است که در دورۀ قاجاریه و در مکان‌های عمومی، رگه‌هایی از حیات اجتماعی زنان را بیابد که نرم و نازک پیش می‌رفتند؛ اما آمیخته به عصیانی علیه نظم ناعادلانۀ موجود و ساختارهای تبعیض‌آمیز بودند. این کتاب با مقدمه مهرداد قیومی بیدهندی به چاپ رسیده است.
ساختار
کتاب در سه فصل تدوین شده است.
گزارش کتاب
از جمله مطالعات تاریخ معماری و شهر در ایران با توجه به زنان است؛ اینکه زنان و نسبت آنان با مکان مصنوع در طی بیش از صد سالی که از مطالعۀ مدرن معماری ایران می‌گذرد، همواره مغفول بوده‌اند، تدارک مافات لازم را می‌آورد و وظیفه‌ای بر دوش مورخ انتقادی معماری ایران می‌گذارد. مردان در طی سده‌ها همه تدبیری کرده‌اند تا زنان را در پرده و در حاشیه نگاه دارند و پای آنان را از کوچه و بازار ببرند. حتی مکان‌هایی چون زیارتگاه‌ها که موقعیتی برای حضور زنان در شهر بود، از یک‌سو سخت محفوظ می‌بود و از سوی دیگر در معرض نگاه‌های دزدیدۀ مردان. مردان معماری بازار را برای استفادۀ خود سامان می‌دادند. حضور زنان در جاهایی از بازار به‌ویژه جاهایی که رنگ صنعتی بیشتری داشت، حتی خطرناک می‌بود. حتی جاهایی از بازار که بیشتر مشتریانشان زنان بودند، از تدبیرهای معمارانه برای آسودگی حضور زنان کمتر بهره‌ای داشت. بنابراین بررسی مناسبات حضور زنان و معماری بازار از جمله بازار تهران قاجاری، از جهتی به معنای توضیح سلبی آن است؛ یعنی توضیح جنبه‌هایی از معماری که نامناسب‌بودن آن را برای حضور زنان نشان می‌دهد.
میل و شیوۀ حضور زنان در شهر و بازار تهران قاجاری از آغاز آن دوره تا پایان آن تغییرات اساسی کرد. هرچه تمایل به نوخواهی بیشتر و رواج تجدد افزون‌تر شد، این حضور گوناگون‌تر و گسترده‌تر شد. همچنین میل و شیوۀ حضور زنان متعلق به طبقات اجتماعی یکسان نبود و زنان هر طبقه از درویش و غنی، راه‌هایی خاص برای حضور در بازار و مکان‌های عمومی یا دوری از آنها می‌جستند.
این نوشتار قصد مواجهه به شیوه‌ای متفاوت با بخشی از تاریخ شهر و معماری قاجاریه را دارد و بر آن است که در دورۀ قاجاریه و در مکان‌های عمومی، رگه‌هایی از حیات اجتماعی زنان را بیابد که نرم و نازک پیش می‌رفتند؛ اما آمیخته به عصیانی علیه نظم ناعادلانۀ موجود و ساختارهای تبعیض‌آمیز بودند.
هدف اصلی این کتاب، یافتن نسبت‌های حضور زنان در بازار با معماری بازار است؛ زیرا تضاد بین پرده‌نشین بودند و در بازار بودن پیشینه‌ای طولانی دارد و در ادبیات کهن فارسی هم می‌توان نمونه‌هایی از آن را یافت. بازار نقطۀ مقابل خلوت و حرم و اندرون، مکانی برای آشکارکردن و نمایشی همگانی است که با پرده‌پوشی میانه‌ای ندارد.
مراد از بازار در این کتاب، بازار تهران در دورۀ ناصری و محدوده‌ای است که در نقشۀ تهران سال 1309 قمری با عنوان بازار مشخص شده است. بازار در این دوره از سبزه‌میدان آغاز می‌شد و تا دروازۀ شاه عبدالعظیم امتداد می‌یافت. بخش‌هایی از بازار همچون بازار امیر و بازار کفاشان در شمال غرب بازار به‌تدریج در عهد ناصرالدین شاه ساخته شدند.
فصل نخست این کتاب دربارۀ حیات اجتماعی زنان و شرایط غالب بر زنان در هر کدام از گروه‌های جمعیتی مهم ایران است. بررسی الگوهای جنسیتی و وضعیت زنان می‌تواند همدلی بیشتری ایجاد کند برای مشکلات و سختی‌هایی که زنان برای حضور در مکان‌های عمومی تحمل می‌کردند و مبارزۀ پیوسته و آرام آنها را معنادارتر می‌کند. در دو فصل بعدی تلاش شده است موارد گوناگون حضور زنان در بازار بررسی شود. روایت‌ها مربوط به رویداد خاص یا جزئی از زندگی روزمره هستند. مبنای دسته‌بندی روایت‌ها، زمان است؛ زیرا زمان با ایجاد ضرب‌آهنگی‌هایی در متن زندگی، فرصت‌ها و دگرگونی‌هایی را رقم می‌زد که زمینۀ حضور زنان در بازار را افزایش می‌داد. در فصل دوم به روایت‌هایی از حضور زنان در بازار پرداخته شده که از فعالیت و زندگی روزمره سرچشمه گرفته‌اند و احتمالاً پرتکرار بوده‌اند. این فصل با نگاهی بر الگوهای عرفی رایج که بر حضور زنان مؤثر بود شروع شده است؛ سپس حضور زنان از دیدگاه جایگاه طبقاتی آنان بررسی شده است. در این فصل به عناصری از کالبد و مکان بازار پرداخته شده که در حضور زنان در بازار مؤثر بودند. در فصل پایانی به روایت‌هایی معطوف بر رویدادهای خاص یا آیین‌ها پرداخته شده است. مبنای زمان در این فصل، تقویم هجری قمری و مناسبت‌های مذهبی هستند.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات