۶۱٬۱۸۹
ویرایش
تلخیص البیان في مجازات القرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
جایگزینی متن - ' ابو ' به ' ابو'
جز (جایگزینی متن - 'محمد بن حسن حرّ عاملى' به 'محمد بن حسن حرّ عاملى ') |
جز (جایگزینی متن - ' ابو ' به ' ابو') |
||
| خط ۴۰: | خط ۴۰: | ||
كتابى به عربى در بيان مفاهيم مجازى و استعارى قرآن، تأليف | كتابى به عربى در بيان مفاهيم مجازى و استعارى قرآن، تأليف ابوالحسن محمد بن حسين شريف رضى، دانشمند امامى نيمۀ دوم قرن چهارم (متوفى 406). | ||
اين كتاب نخستين اثر مستقل دربارۀ مجازها و استعاره‌هاى قرآن است و خود مؤلف در المجازات النبويّة (ص 10) به اين نكته اشاره كرده است، هر چند كتاب مجاز القرآن | اين كتاب نخستين اثر مستقل دربارۀ مجازها و استعاره‌هاى قرآن است و خود مؤلف در المجازات النبويّة (ص 10) به اين نكته اشاره كرده است، هر چند كتاب مجاز القرآن ابوعبيده معمر بن مثنّى (متوفى 209) عنوان مجاز دارد، اما مجاز در نزد وى معنايى عام داشته و مراد از آن راههايى بوده كه قرآن براى بيان مقاصد خود برگزيده است (ج 1، مقدمۀ سزگين، ص 19). ازينرو مجاز با كلمات تفسير، معنى، تقدير و تأويل مترادف شده است و معناى بلاغى آن مورد نظر نيست (همان، ص 18-19؛علوى مقدم، ص 133، 139؛براى نمونه‌ها -ابو عبيده، ج 1، ص 3، 147، 205). | ||
تلخيص البيان كتابى ارزشمند و به نوشتۀ [[ابن خلکان، احمد بن محمد|ابن خلّكان]] (ج 4، ص 416) در نوع خود نادر است. مؤلف در المجازات النبويّة (ص 9) و ابن عنبه (ص 207) و امين (ج 9، ص 218)، نام كتاب را تلخيص البيان عن مجازات القرآن آورده‌اند، اما در پاره‌اى منابع نام آن تلخيص البيان من مجازات القرآن آمده است (ابن شهرآشوب، ص 51؛حرّ عاملى، قسم 2، ص 261). برخى نيز به دليل موضوع كتاب، آن را با عنوان مجاز يا مجازات القرآن ذكر كرده‌اند (نجاشى، ص 398؛[[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقابزرگ طهرانى]]، ج 4، ص 421؛فرّوخ، ج 3، ص 60)، ولى عنوان آن در تمام چاپها، تلخيص البيان فى مجازات القرآن است. | تلخيص البيان كتابى ارزشمند و به نوشتۀ [[ابن خلکان، احمد بن محمد|ابن خلّكان]] (ج 4، ص 416) در نوع خود نادر است. مؤلف در المجازات النبويّة (ص 9) و ابن عنبه (ص 207) و امين (ج 9، ص 218)، نام كتاب را تلخيص البيان عن مجازات القرآن آورده‌اند، اما در پاره‌اى منابع نام آن تلخيص البيان من مجازات القرآن آمده است (ابن شهرآشوب، ص 51؛حرّ عاملى، قسم 2، ص 261). برخى نيز به دليل موضوع كتاب، آن را با عنوان مجاز يا مجازات القرآن ذكر كرده‌اند (نجاشى، ص 398؛[[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقابزرگ طهرانى]]، ج 4، ص 421؛فرّوخ، ج 3، ص 60)، ولى عنوان آن در تمام چاپها، تلخيص البيان فى مجازات القرآن است. | ||
| خط ۵۰: | خط ۵۰: | ||
شريف رضى همچنين ضمن بحث از آيۀ «... من بعد ما كاد يزيغ قلوب فريق منهم...» (توبه: 117) آن را استعاره دانسته و معناى حقيقى زيغ را اعوجاج و كجى ذكر كرده است. به نظر او در اين آيه حالت درونى و روانى آنانى كه از شدت ترس نزديك بوده است خود را ببازند، به موجود محسوسى تشبيه شده كه پس از استقامت و راستى به كجى گرايد و بعد از ثبات و استوارى، منحرف شود. شريف رضى براى اثبات گفتۀ خود آيۀ بعد را دليل آورده كه مى‌گويد:«... حتّى اذا ضاقت عليهم الارض بما رحبت و ضاقت عليهم انفسهم...» (توبه: 118) و افزوده است كه اين نيز استعاره است و در واقع تشبيه معقول به محسوس است، زيرا توصيف نفس به تنگى و گشادگى، حقيقى نيست بلكه مجازى است (همان، ص 150-151؛علوى مقدم، ص 145-146). | شريف رضى همچنين ضمن بحث از آيۀ «... من بعد ما كاد يزيغ قلوب فريق منهم...» (توبه: 117) آن را استعاره دانسته و معناى حقيقى زيغ را اعوجاج و كجى ذكر كرده است. به نظر او در اين آيه حالت درونى و روانى آنانى كه از شدت ترس نزديك بوده است خود را ببازند، به موجود محسوسى تشبيه شده كه پس از استقامت و راستى به كجى گرايد و بعد از ثبات و استوارى، منحرف شود. شريف رضى براى اثبات گفتۀ خود آيۀ بعد را دليل آورده كه مى‌گويد:«... حتّى اذا ضاقت عليهم الارض بما رحبت و ضاقت عليهم انفسهم...» (توبه: 118) و افزوده است كه اين نيز استعاره است و در واقع تشبيه معقول به محسوس است، زيرا توصيف نفس به تنگى و گشادگى، حقيقى نيست بلكه مجازى است (همان، ص 150-151؛علوى مقدم، ص 145-146). | ||
شريف رضى در تلخيص البيان از پدر خود، | شريف رضى در تلخيص البيان از پدر خود، ابواحمد حسين بن موسى، با عبارت «رضى اللّه عنه و أرضاه» ياد كرده است (چاپ محمد عبد الغنى حسن، ص 322) ؛با توجه به سال درگذشت پدرش (400) و سال وفات خودش (406)، وى بايد كتاب را در شش سال آخر زندگى‌اش نوشته باشد. او در اين كتاب از برخى استادانش نام برده است، از جمله از ابن جنّى، قاضى عبد الجبار معتزلى و ابوبكر محمد بن موسى خوارزمى (همان، ص 148، 212، 280-281). | ||
برخى از ويژگيهاى تلخيص البيان عبارت است از: ذكر قرائتهاى مختلف بنابر نظر قاريان هفت‌گانه (-همان، ص 114، پانويس 2، ص 127، پانويس 1) ؛بحث از معانى واژگان و تركيبهاى قرآنى (-همان، فهرست، ص 447-458) ؛ برطرف كردن مشكلات شواهد شعرى كه به آنها استناد كرده و اظهار نظر در مسائل اختلافى (همان، چاپ مشكوة، مقدمه، ص م) و استفاده از احاديث در بيان مجازها و تركيبهاى قرآنى (-همان، چاپ محمد عبد الغنى حسن، ص 157، 174، 274). | برخى از ويژگيهاى تلخيص البيان عبارت است از: ذكر قرائتهاى مختلف بنابر نظر قاريان هفت‌گانه (-همان، ص 114، پانويس 2، ص 127، پانويس 1) ؛بحث از معانى واژگان و تركيبهاى قرآنى (-همان، فهرست، ص 447-458) ؛ برطرف كردن مشكلات شواهد شعرى كه به آنها استناد كرده و اظهار نظر در مسائل اختلافى (همان، چاپ مشكوة، مقدمه، ص م) و استفاده از احاديث در بيان مجازها و تركيبهاى قرآنى (-همان، چاپ محمد عبد الغنى حسن، ص 157، 174، 274). | ||
| خط ۶۱: | خط ۶۱: | ||
علاوه بر قرآن؛[[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقابزرگ طهرانى]]؛[[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن جوزى]]، المنتظم فى تاريخ الملوك و الامم، چاپ محمد عبد القادر عطا و مصطفى عبد القادر عطا، بيروت 1992/1412؛[[ابن خلکان، احمد بن محمد|ابن خلّكان]]؛ابن شهرآشوب، معالم العلماء، نجف 1961/1380؛ابن عنبه، عمدة الطّالب فى انساب آل ابى طالب، چاپ محمد حسن آل طالقانى، نجف 1961/1380؛معمر بن مثنّى | علاوه بر قرآن؛[[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقابزرگ طهرانى]]؛[[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن جوزى]]، المنتظم فى تاريخ الملوك و الامم، چاپ محمد عبد القادر عطا و مصطفى عبد القادر عطا، بيروت 1992/1412؛[[ابن خلکان، احمد بن محمد|ابن خلّكان]]؛ابن شهرآشوب، معالم العلماء، نجف 1961/1380؛ابن عنبه، عمدة الطّالب فى انساب آل ابى طالب، چاپ محمد حسن آل طالقانى، نجف 1961/1380؛معمر بن مثنّى ابوعبيده، مجاز القرآن، چاپ محمد [[سزگین، فؤاد|فؤاد سزگين]]، قاهره 1988؛امين؛على بن حسن باخرزى، دمية القصر و عصرة اهل العصر، چاپ [[تونجی، محمد|محمد تونجى]]، ج 1، دمشق[؟ 1971/1391]؛محمد تقى تسترى، قاموس الرجال، تهران 1379-1391؛[[حر عاملی، محمد بن حسن|محمد بن حسن حرّ عاملى]] ، امل الآمل، چاپ احمد حسينى، قسم 2، قم 1362 ش؛محمد بن حسين شريف رضى، تلخيص البيان فى مجازات القرآن، چاپ محمد مشكوة، تهران 1329- 1332 ش؛همان، چاپ محمد عبد الغنى حسن، بيروت 1986/1406؛ همان، ترجمۀ محمد باقر سبزوارى، تهران 1330 ش؛همو، المجازات النبويّة، چاپ طه محمد زينى، قاهره 1968، چاپ افست قم[بى‌تا. ]؛ شوقى ضيف، البلاغة تطور و تاريخ، قاهره 1987؛محمد علوى مقدّم، «مقايسۀ مجاز القرآن ابوعبيده و تلخيص البيان سيد رضى»، در يادنامۀ علامه شريف رضى، به اهتمام ابراهيم سيد علوى، تهران 1366 ش؛عمر فرّوخ، تاريخ الادب العربى، ج 3، بيروت 1989؛آدام منز، الحضارة الاسلاميّة فى القرن الرابع الهجرى، نقله الى العربية محمد عبد الهادى ابوريدة، قاهره 1957/1377؛احمد بن على نجاشى، فهرست اسماء مصنّفى الشيعة المشتهر برجال النجاشى، چاپ موسى شبيرى زنجانى، قم 1407. | ||