پژوهشی پیرامون نظام دینی و اخلاقی در مهابهاراتا: تفاوت میان نسخه‌ها

برخورداری از متن یا متون مقدس از خصوصیات همۀ ادیان به شمار می‌رود. در این متون کلیات اعتقادات، احکام اولیه، اخلاق، قوانین و ... به شکل مجمل بیان می‌شود. هندوئیزم به عنوان یک نظام دینی، دارای دو دسته از متون مقدس است: الف) شروتی و ب) سمریتی. به اعتقاد هندوان، مفاد متون شروتی در زمانی نامعلوم و ازلی تدوین یافته و اپوروشیا یا از سرمنشأ غیر انسانی‌اند. همین ویژگی، اعتبار و مرجعیتی ویژه به این متون بخشیده و وجه اصلی تمایز آنها از متون سمریتی است. اما متون سمریتی دسته‌ای از آثار برجای‌مانده از حکما و اندیشمندان دینی‌اند که در طول زمان به منظور و در توضیح اصول سرمدی مطرح در متون شروتی به وجود آمده‌اند و برخلاف شروتی‌ها مبدأ انسانی دارند. یکی از متون اصلی سمریتی، حماسه مهابهاراتا است.

موضوع اصلی مهابهاراتا، بیان نمادین یک نبرد خانوادگی بین پسرعموها (پاندوان و کوروان) است. علت این جنگ و اختلاف، حکومت بر سر سرزمین غنی و حاصلخیزی بوده که امروز ظاهراً در نزدیکی دهلی نو قرار دارد. اما باید توجه داشت که مهابهاراتا کتابی در حوزۀ تاریخ نگاری نیست که به بیان صِرفِ واقعه‌ای تاریخی بپردازد، بلکه در اصل متنی دینی و جزو متون سمریتی است. از این رو می‌توان ادعا کرد که به خاطر شهرت داستان مهابهاراتا در فرهنگ هندویی، نویسنده یا نویسندگان مهابهاراتا آن را ظرف بسیار مناسبی برای بیان ساده و عینی آموزه‌های دینی و اخلاقی هندویی دیده‌اند. به همین خاطر است که در کل این حماسه، ما شاهد مضامین دینی و اخلاقی‌ای هستیم که غالباً مبتنی بر مضامین ودایی است. به سخن دیگر اغلب آموزه‌های دینی و اخلاقی که وداها آمده است در مهابهاراتا نیز از طریق شخصیت‌های داستان بیان شده‌اند: از جملۀ مضامین مشترک بین مهابهاراتا و ودایی می‌توان به آموزۀ اوتار، مُکشه، سیستم طبقاتی وارنا یا کاست، ازدمُرد یا سمساره، دهرمه، خدایان یا دئوه‌ها، قربانی یا یجنا، بهشت و دوزخ و ... اشاره کرد.