۱۴۶٬۲۸۳
ویرایش
مثمر (نخستین کتاب فارسی دربارۀ زبانشناسی و علماللّغه) (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۹ دسامبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۳:۲۶
، سهشنبهٔ ۱۳:۲۶جایگزینی متن - ' .' به '.'
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'فارسي' به 'فارسی') برچسبها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - ' .' به '.') |
||
| خط ۲۷: | خط ۲۷: | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
'''مثمر (نخستین کتاب فارسی دربارۀ زبانشناسی و علماللّغه)''' تألیف [[آرزو، سراجالدین علی بن حسامالدین|سراجالدین علیخان آرزو]]، «مثمر» که نکتهسنجانهترین و پربارترین و پس از «مجمع النفایس» پربرگترین نوشتۀ [[آرزو، سراجالدین علی بن حسامالدین|سراجالدین آرزو]]<nowiki/>ست، نخستین کتابی است که در فارسی، در زمینۀ زبانشناسی نوشته شده است: زبانشناسی در معنی گسترده و دیروزین واژه که واجشناسی، ریشهشناسی، معنیشناسی، صرف و نحو و .... را فرا میگیرد. | '''مثمر (نخستین کتاب فارسی دربارۀ زبانشناسی و علماللّغه)''' تألیف [[آرزو، سراجالدین علی بن حسامالدین|سراجالدین علیخان آرزو]]، «مثمر» که نکتهسنجانهترین و پربارترین و پس از «مجمع النفایس» پربرگترین نوشتۀ [[آرزو، سراجالدین علی بن حسامالدین|سراجالدین آرزو]]<nowiki/>ست، نخستین کتابی است که در فارسی، در زمینۀ زبانشناسی نوشته شده است: زبانشناسی در معنی گسترده و دیروزین واژه که واجشناسی، ریشهشناسی، معنیشناسی، صرف و نحو و.... را فرا میگیرد. | ||
== ساختار == | == ساختار == | ||
| خط ۳۷: | خط ۳۷: | ||
چنانکه [[آرزو، سراجالدین علی بن حسامالدین|آرزو]] خود در دیباچۀ این کتاب یاد کرده، آن را بر بنیاد کتاب «[[المزهر في علوم اللغة و أنواعها|المزهر]]» [[سیوطی، عبدالرحمن بن ابیبکر|سیوطی]] ساخته و سامان داده است. «[[المزهر في علوم اللغة و أنواعها|المزهر]]» یکی از صدها نوشتۀ [[سیوطی، عبدالرحمن بن ابیبکر|سیوطی]] دانشمند بسیاردانِ بسیارنویسِ مصری است. او در این کتاب چندان از دیدگاههای خود چیزی نگفته، دیدگاههای شمار زیادی از زبانشناسان و ادیبان عرب پیش از خود را در ساختاری سنجیده و بهسامان از اینجا و آنجا گرد آورده و رهاوردی بهراستی گرانبها پیشکش پژوهشگران کرده است. آرزو ارزش این کتاب را بهخوبی شناخته و از اینرو کوشیده با سرمشقگیری از آن، نخستین کتاب زبانشناسی فارسی با نام «مثمر» را پدید آورد. آرزو نهتنها نام این کتاب که ساختار و بخشبندی آن را نیز از «مزهر» سرمشق گرفته است؛ چنانکه شماری از بخشهای «مزهر» با همان نام و نشان در «مثمر» آمده است؛ با این دوگانگی که سیوطی بخشهای کتاب خود را «نوع» نامیده و آرزو «اصل» و نامهای عربی را به فارسی برگردانده است. | چنانکه [[آرزو، سراجالدین علی بن حسامالدین|آرزو]] خود در دیباچۀ این کتاب یاد کرده، آن را بر بنیاد کتاب «[[المزهر في علوم اللغة و أنواعها|المزهر]]» [[سیوطی، عبدالرحمن بن ابیبکر|سیوطی]] ساخته و سامان داده است. «[[المزهر في علوم اللغة و أنواعها|المزهر]]» یکی از صدها نوشتۀ [[سیوطی، عبدالرحمن بن ابیبکر|سیوطی]] دانشمند بسیاردانِ بسیارنویسِ مصری است. او در این کتاب چندان از دیدگاههای خود چیزی نگفته، دیدگاههای شمار زیادی از زبانشناسان و ادیبان عرب پیش از خود را در ساختاری سنجیده و بهسامان از اینجا و آنجا گرد آورده و رهاوردی بهراستی گرانبها پیشکش پژوهشگران کرده است. آرزو ارزش این کتاب را بهخوبی شناخته و از اینرو کوشیده با سرمشقگیری از آن، نخستین کتاب زبانشناسی فارسی با نام «مثمر» را پدید آورد. آرزو نهتنها نام این کتاب که ساختار و بخشبندی آن را نیز از «مزهر» سرمشق گرفته است؛ چنانکه شماری از بخشهای «مزهر» با همان نام و نشان در «مثمر» آمده است؛ با این دوگانگی که سیوطی بخشهای کتاب خود را «نوع» نامیده و آرزو «اصل» و نامهای عربی را به فارسی برگردانده است. | ||
ساختار کتاب بر 42 بخش بنیاد گرفته و هر بخش «اصل» نامیده شده است. بخشهایی که گاه بسی کوتاهاند و بیش از چند سطر نیستند، مانند اصل پانزدهم در معرفت افراد و گاهی بسی بلند و دهها صفحه و بیشتر مانند اصلی سیونهم در بیان کلمات غیرمفرده که برای نسبت و جز آن در فارسی آید در بیش از 200 صفحه. گاه نیز بخشها بهویژه بخشهای بلند زیربخشهایی دارند با نامهایی چون: تذییل، تذنیب، تنبیه، فایده، فایدۀ جلیله، بشنو، بدانکه، مخفی نماند و ... . | ساختار کتاب بر 42 بخش بنیاد گرفته و هر بخش «اصل» نامیده شده است. بخشهایی که گاه بسی کوتاهاند و بیش از چند سطر نیستند، مانند اصل پانزدهم در معرفت افراد و گاهی بسی بلند و دهها صفحه و بیشتر مانند اصلی سیونهم در بیان کلمات غیرمفرده که برای نسبت و جز آن در فارسی آید در بیش از 200 صفحه. گاه نیز بخشها بهویژه بخشهای بلند زیربخشهایی دارند با نامهایی چون: تذییل، تذنیب، تنبیه، فایده، فایدۀ جلیله، بشنو، بدانکه، مخفی نماند و.... | ||
این کتاب که نشانگر گسترۀ شگرف دانش و پژوهش [[آرزو، سراجالدین علی بن حسامالدین|آرزو]] و آشنایی شایستۀ او با منابع فارسی و عربی است، به گمان بسیار نوشتۀ سالهای پایانی زندگی او نیز میباشد؛ چراکه در این کتاب آرزو به مناسبت از بیشتر نوشتههای خود یاد کرده، از آن میان «مجمع النفایس» را که در 1164 یعنی پنج سال پیش از مرگ او به انجام رسیده است؛ اما در هیچیک از دیگر نوشتههایش از «مثمر» یاد نکرده و این یعنی این کتاب پس از آنها در میانۀ 1164 ـ 1168 نوشته شده است. | این کتاب که نشانگر گسترۀ شگرف دانش و پژوهش [[آرزو، سراجالدین علی بن حسامالدین|آرزو]] و آشنایی شایستۀ او با منابع فارسی و عربی است، به گمان بسیار نوشتۀ سالهای پایانی زندگی او نیز میباشد؛ چراکه در این کتاب آرزو به مناسبت از بیشتر نوشتههای خود یاد کرده، از آن میان «مجمع النفایس» را که در 1164 یعنی پنج سال پیش از مرگ او به انجام رسیده است؛ اما در هیچیک از دیگر نوشتههایش از «مثمر» یاد نکرده و این یعنی این کتاب پس از آنها در میانۀ 1164 ـ 1168 نوشته شده است. | ||
از «مثمر» چندین نسخه و رونوشت در کتابخانههای هند و پاکستان و ایران و .... بر جای مانده که این متن از روی شش نسخه تصحیح شده است.<ref> [https://literaturelib.com/books/4998 ر.ک: پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات]</ref> | از «مثمر» چندین نسخه و رونوشت در کتابخانههای هند و پاکستان و ایران و.... بر جای مانده که این متن از روی شش نسخه تصحیح شده است.<ref> [https://literaturelib.com/books/4998 ر.ک: پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات]</ref> | ||