قرآن و فرهنگ زمانه: تفاوت میان نسخه‌ها

پژوهش حاضر در پی تحلیل، نقد و پاسخ یکی از مسائل کلیدی الهیات معاصر، یعنی شبهۀ تأثیرپذیری قرآن کریم از فرهنگ عصر نزول، است و هدف غایی این اثر، اثبات این مدعا است که قرآن نه صرفاً یک «بازتاب فرهنگ جاهلی» و نه «مکتوب بشری» ناشی از آگاهی‌های تجربی یا روحی پیامبر (ص)،  بلکه وحی الهی جاودانه و راهنمای کامل برای سعادت انسان‌ها در تمامی اعصار است. نگارنده با تبیین تمایز میان «زبان وحی» و «فرهنگ زمانه»، می‌کوشد تا نشان دهد که تعامل قرآن با بستر تاریخی و فرهنگی مخاطبان، امری آگاهانه و ابزاری در راستای تسهیل درک و انطباق رسالت جهانی بوده است. <ref>ر.ک: مقدمه نویسنده، ص ۱۱ - ۱2<ref/>

#انعکاس مسایل اقلیمی و جغرافیایی: توصیفات بهشت در قرآن، متناسب با فرهنگ و آرزوی مردم حجاز که در منطقه‌ای خشک زندگی می‌کردند، است. به‌عنوان‌مثال، تأکید بر وجود آب، باغ و بوستان در توصیف بهشت مشاهده می‌شود. همچنین ذکر میوه‌هایی چون انگور، انار و خرما که در مناطق حجاز شناخته شده بودند.<ref>ر.ک: متن کتاب، ص ۱۷-15<ref/>

#شراب در توصیفات بهشت موعود: توصیف شراب در قرآن با هدف پاکیزه کردن و تطبیق‌دادن با فرهنگ ادبی و اجتماعی عرب بوده است، زیرا آنها به شراب و شعر علاقه داشتند. <ref>ر.ک: همان، ص ۱9-18<ref/>

#توصیف آسایش و استراحت در بهشت :توصیف آسایش در بهشت از جمله تکیه‌زدن بر بالش‌ها و فرش‌های سبز، متناسب با فرهنگ و آداب مأنوس مردم عصر بعثت است. <ref>ر.ک: همان، ص 19<ref/>

#زن و حورالعین در بهشت: توصیف زنان و حورالعین در بهشت نیز با ادبیات و فرهنگ شعری چنین مردمی سازگاری دارد. <ref>ر.ک: همان، ص 20<ref/>

#تشبیهات و تمثیلات قرآن :تشبیهات قرآنی، به‌ویژه در مورد آب، باران، سیلاب و نهرها، با فرهنگ عرب حجازی مرتبط است، زیرا باران برای آنان نماد برکت بود. <ref>ر.ک: همان، ص 21-23<ref/>

#انعکاس آداب‌ورسوم در قرآن :قرآن در مواردی به آداب‌ورسوم مردم توجه کرده و برخی عقاید باطل (مانند سحر و کهانت) را اصلاح نموده است. <ref>ر.ک: همان، ص24-27<ref/>

#مبارزه قرآن با عادات و رسوم عصر جاهلیت :قرآن با عقاید و رسوم غلط جاهلی در مورد جن، کهانت، فرشتگان و مسائلی مانند سقط‌جنین و محروم‌کردن زن از حقوق مبارزه کرده است <ref>ر.ک: همان، ص2۷-28<ref/>

#واژه‌ها و اصطلاحات بر خواسته از افکار مردم حجاز: همان‌طور که قرآن در مورد عقاید جاهلیت بی‌توجه نبوده و آنها را مطرح کرده است، از اصطلاحات و فرهنگ لغات عصر جاهلیت نیز استفاده کرده است به جهت به‌کاربردن این واژه‌ها در محاورات مردم یا در شعر شعرای عرب بوده است.<ref>ر.ک: همان، ص 28-29<ref/>

#انعکاس دانش‌های عصر جاهلی :گاهی قرآن باورهای رایج عصر (مانند هیئت بطلمیوسی یا طبقات هفت‌گانه آسمان و زمین) را منعکس کرده است، بدون اینکه لزوماً آنها را تأیید یا تصحیح کند.<ref>ر.ک: همان، ص 29-31<ref/>

#قسم و نفرین در قرآن :استفاده از قسم (سوگند) و نفرین در قرآن متناسب با شیوه‌ی گفتاری و فرهنگی رایج عرب برای تأکید و تثبیت مطالب است.<ref>ر.ک: همان، ص 29-33<ref/>

نویسنده در پایان فصل اول با عنوان «واقعیت‌های انکارناپذیر» مطالبی را برای تکمیل مباحث فصل ارائه نموده است؛ مانند ارتباط تنگاتنگ کلام خدا با کلام بشر، زبان قرآن، اسباب نزول، شرایط تاریخی عصر نزول (موقعیت سیاسی، شرایط فرهنگی، موقعیت اقتصادی، شرایط اجتماعی، موقعیت جغرافیایی و موقعیت استراتژیک)، انسجام و پیوستگی و در پاسخ به شبه‌ها جاذبه‌های کلی، ارتباط با شنونده، جاودانی بودن تعالیم اسلام، عمومیت داشتن برخی از روش‌های زبانی قرآن و عمومیت باورها را مطرح می‌کند.<ref>ر.ک: همان، ص 33-62<ref/>

وی سپس به جنبه‌های کلی و عام زبان از قبیل: رعایت ارتباط، انسجام و افهام، دانش مخاطبین، انتظارات مخاطب و نقش هویت فرهنگی در زبان می‌پردازد.<ref>ر.ک: همان، ص 63-81<ref/>

پس از این مقدمات، منظور از زبان قوم در قرآن را با بررسی واژه «لسان قوم» و برخی روایات، تحلیل می‌نماید و پی‌آمدهای پذیرش زبان قوم در قرآن را گوشزد نموده نمونه‌های آن در قرآن را شاهد می‌گیرد و دلایل آن را پی می‌جوید.<ref>ر.ک: همان، ص 81-102<ref/>

#قبول اینکه قرآن مقداری از نظریات علمی و باورهای اقتصادی و اعتقادی قوم را آورده است که در این حالت اگرچه این نظریه باطل است، اما برای دفع شبهات استفاده می‌شود.<ref>ر.ک: همان، ص 103-114<ref/>

سپس به تفاوت این نظریه با نظریه زبان قوم و نظریه سوم و اهداف گرایش و پی‌آمدهای آن را توجه می‌دهد.<ref>ر.ک: همان، ص 114-132<ref/>

#نفی جاودانگی قرآن (قرآن، حاوی هدایت و دستورات برای همه‌ی ملت‌ها و اعصار است و محدودکردن آن به قومی خاص، جاودانگی‌اش را نفی می‌کند.)؛<ref>ر.ک: همان، ص 132-158<ref/>

در پایان، نویسنده تأکید می‌کند که قرآن، با وجود نزول در عصر و زمان خاص و در چارچوب فرهنگی جزیرة العرب، حقایق جاودان و معارف بلندی را در خود جای‌داده که فراتر از فهم و ادراک محدود مخاطبان اولیه است. <ref>ر.ک: همان، ص 159-182<ref/>