تذکره جغرافيای تاريخی ايران: تفاوت میان نسخه‌ها

#:تاریخ باستانی: در این بخش، درباره‌ی نژاد آریایی و مهاجرت آنها، اجداد مشترک هندی‌ها و ایرانی‌ها، پیشرفت و انحطاط تمدن ایرانی و دوره‌های کلیدی همچون فتوحات یونان، هخامنشیان، استقرار اشکانیان و عظمت ساسانیان، زبان و مذهب آن دوران بحث شده است.

#:ادیان و فرهنگ: نویسنده نقش ادیان کهن مانند زردشت را بررسی می‌کند و به تأثیر اسلام و سپس هجوم اعراب و مغولان بر انحطاط تمدن اشاره می‌نماید<ref>همان، ص 44-13</ref>.

#:بلخ و تخارستان: بلخ به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین مراکز تمدنی جنوب آمودریا (جیحون) و پایتخت کهن تخارستان توصیف شده است. جغرافی‌نویسان عرب آن را جزو بلاد خراسان محسوب می‌کردند <ref>همان، ص72-45</ref>.

#:مرو و هرات: مرو از مهم‌ترین شهرهای خراسان در مسیر تجاری آسیای مرکزی بوده است. هرات نیز به‌عنوان مرکز مهم تجاری آسیا معرفی شده و ویرانی‌های تاریخی آن توسط مغول و تیمور گزارش شده است<ref>همان، ص 97-73</ref>.

#:سیستان، قسمت جنوبی افغانستان و بلوچستان<ref>همان، ص 116-98</ref>.

#:خراسان مرکزی: نیشابور به‌عنوان پایتخت سابق خراسان، از نظر اقتصادی و تجاری اهمیت فوق‌العاده‌ای داشت و نویسنده تخریب‌های آن پس از حملات مغول و تیمور را ذکر می‌کند. مشهد به دلیل وجود آرامگاه [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]] به یک مکان مقدس شیعه تبدیل شده است <ref>همان، ص 147- 117</ref>.

#:قومس و جرجان: این منطقه شامل شهرهای مهم مسیر راه ابریشم مانند شاهرود، بسطام و دامغان است که از لحاظ تجاری مهم بودند. جرجان، استرآباد، دهستان و سمنان را نیز شامل می‌شد<ref>همان، ص150-139</ref>.

#:ری و همدان: ری بزرگ‌ترین شهر ایران قدیم شمرده می‌شد. همدان دارای اهمیت سوق‌الجیشی بوده و نویسنده به قبر ابوعلی سینا در نزدیکی آن اشاره می‌کند <ref>همان، ص157-147</ref>.

#:فارس: این ولایت که در دوره ساسانیان پایتخت اردشیر بابکان بود و شامل: مناطق سه‌گانه فارس، پازارگاد و پرسپولیس، شیراز، فیروزآباد، قسمت غربی فارس، بوشهر، مشایخ، یزد بود<ref>همان، ص185-170</ref>.

#:اصفهان، کاشان و قم: اصفهان که در دوره صفویه پایتخت ایران بود، به «نصف جهان» شهرت یافت و بناهای شاه‌عباس در آن توصیف شده است. قم از کانون‌های مهم مذهبی شیعه دوازده‌امامی محسوب می‌شود <ref>همان، ص 194-186</ref>.

#:کوهستان، کرمان و مکران، شامل: دشت خراسان، کوهستان، هرمز و کیج و مکران بوده است. شهرهای مهمی چون کرمان (باتوجه‌به اهمیت آن در دوره ساسانی) و مناطق ساحلی هرمز و بندرعباس که مراکز تجاری خلیج‌فارس بودند، شرح داده شده‌اند<ref>همان، ص 169-158</ref>.

#:آذربایجان و گیلان: بخش‌های پایانی به توصیف آذربایجان (شامل تبریز و دریاچه ارومیه، ارمنستان و اران) و همچنین ولایات شمالی چون گیلان و مازندران (طبرستان)، دَیلم، لاهیجان و رشت

#:کوه‌های شمال همدان شامل: اردلان، قزوین، سلطانیه، زنجان است<ref>همان، ص232-215</ref>و کُردستان و بین‌النهرین شامل: راه از همدان به بین‌النهرین، عراق عرب <ref>همان، ص214-206</ref> نیز موردبررسی و توصیف نویسنده قرار گرفته است.

[[رده:مقالات بازبینی شده2 آبان 1404]]