نور سیاه؛ واکاوی نظریات عین‌القضات همدانی درباره ابلیس: تفاوت میان نسخه‌ها

'''نور سیاه؛ واکاوی نظریات عین‌القضات همدانی دربارۀ ابلیس''' تألیف سیده ماندانا هاشمی اصفهان؛ هدف از این کتاب بررسی و تبیین عقاید عین‌القضات همدانی عارف نامدار از جهات مختلف است. به این منظور ابتدا به بررسی نگاه به ابلیس در آیین‌ها و ادیان پرداخته شده است؛ سپس درباره نگاه عارفان به ابلیس در دوره‌های مختلف سخن گفته شده است.

در آثار عارفان، ابلیس سیمایی متمایز دارد. در نگاه عارفانی چون حلاج و احمد غزالی، ابلیس تقدیس و تکریم می‌شود. این عقیده هر چند رابطه مستقیم با آموزه‌های توحیدی و دینی دارد، تحت تأثیر جایگاه اهریمن در ادیان و آیین‌های ایران باستان قرار می‌گیرد.

ابوالمعالی عبدالله بن محمد از نوابغ و مشایخ بزرگ صوفیه که در تهمیداتش خود را «قاضی همدانی» می‌خواند؛ در سال 492 هـ.ق در همدان متولد شد. از روزگار کودکی و چگونگی تحصیلات مقدماتی او آگاهی و گزارش روشنی در دست نیست. نبوغ او خیلی زود آشکار شد و از سن بیست سالگی آغاز به نوشتن کرد و در مدتی کوتاه آثار متعدد تصنیف نمود. او جامع علوم ریاضیات و ادب و فقه و حدیث و کلام و فلسفه و تصوف و عرفان بوده و به سبب تبحری که در فقه به هم رسانیده، عنوان قاضی و مدرس یافته است.

مهم‌ترین آثار وی که بعد از سن 24 سالگی او نگاشته شده‌اند، عبارتند از: زبدۀ‌الحقایق، تمهیدات، مکتوبات یا نامه‌ها، خاندان اله، کامل الدوله، عماد کاتب اصفهانی، رساله «شکوی الغریب عن الاوطان الی علماء البلدان».

عین‌القضات همدانی عارف قرن پنجم که در راه آرمان و اعتقادش به شهادت رسید، نیز عقاید صریحی درباره ابلیس بیان نموده است. از نظر او ابلیس دارای دو روی است یک رویی که با خدا دارد که در آن جنبه‌های اخلاقی داستان ابلیس تقریبا محو می‌شود و دیگر رویی که با آدمی دارد و تمام هستی او در جهت اغوای آدم و فرزندان اوست. در تفسیر عاشقانه عین القضات درباره ابلیس او با دو صدا روبرو بوده است که یکی او را به سجده می‌خواند و دیگری در نهان باز می‌دارد.

از سویی دیگر عین‌القضات عملکرد شیطان و نفس را یکی می‌داند و بهترین راه نجات را ریاضت و خدمت به مردان حق می‌شمارد. او ابلیس را هر آن چیزی می‌داند که انسان را از راه خدا باز دارد. بنابراین مسدود کردن تمام راه‌های نفوذ او را پیشنهاد می‌کند.

هدف از این کتاب بررسی و تبیین عقاید عین‌القضات همدانی عارف نامدار از جهات مختلف است. به این منظور ابتدا به بررسی نگاه به ابلیس در آیین‌ها و ادیان پرداخته شده است؛ سپس درباره نگاه عارفان به ابلیس در دوره‌های مختلف سخن گفته شده است. نظر به اینکه مولانا جلال‌الدین محمد بلخی از عارفان بزرگ پس از عین القضات همدانی نیز نظریات ساختارشکنانه‌ای دربارۀ ابلیس دارد، در فصل پایانی کتاب به مقایسه نظریات او و عین القضات همدانی پرداخته شده است. ضمن آنکه تحلیل تفکرات مولانا دربارۀ ابلیس در کتاب «تصویر ابلیس در آثار مولانا» به چاپ رسیده است.<ref>[https://literaturelib.com/books/3271 پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات]</ref>