کتا‌ب‌ الدیا‌ت‌ (ابن ابی‌عاصم شیبانی): تفاوت میان نسخه‌ها

'''كتاب الديات'''، نوشته ابوبکر احمد بن عمرو النبیل ابى‌‌عاصم ضحاک شیبانى (206-287ق)، از فقها و حافظان بزرگ حدیث اهل سنت است. نویسنده، حدیث‌های نبوی(ص) در باب «دیات» را که با فتواهای مذهبش (ظاهریه) سازگار بوده، با ذکر سند آن‌ها گِرد آورده است. سید محمد بدرالدین ابوفراس نعسانی حلبی ازهری، پژوهش این اثر را انجام داده است.

ابوبکر شیبانی بحث از دیه‌های گوناگون را در ذیل باب‌هایی،که شماره‌گذاری نشده‌اند، آورده است. او مباحثی را درباره آسیب‌هایی که در زندگی مسلمانان رخ می‌دهد و به جراحت و مرگ می‌انجامد، با بهره‌گیری از احادیث نبوی(ص)، دسته‌بندی کرده است. این آسیب‌ها گوناگونند و از زیان‌رساندنِ به خود مانند خودکُشی، تا به دیگران، اعم از مسلمان آزاد و برده و مشرکان و کافران را در بر می‌گیرد. برخی عنوان‌های باب‌ها عبارتند از: سبّ مسلمان و حرمت خون او؛ خودکشی؛ سبُک ‌شمردن خون؛ خون‌بهای قتل؛ تساوی مسلمانان در خون‌بها؛ دیه کشتار گروهی؛ قصاص بردگان و فرزندان؛ دیه اندام‌ها؛ جنین؛ قسامه؛ جبار؛ ذمیان؛ مثله کافران؛ قتل با خوراندن سَم؛ کشتن برده؛ خون‌بهاخواهی امام یا اولیای دم؛ ارث ‌بُردن قاتل در قتل خطئی؛ خطای پزشک؛ عاقله؛ کشتن پس از امان‌ دادن؛ دیه زیاده‌روی در ادب ‌کردن زن و...<ref>ر.ک: متن کتاب، صفحه الف - ه</ref>‏.

ابوبکر شیبانی عنوان هر باب را از متن حدیثی که در ذیل آن آمده، گرفته است؛ نمونه‌ای از آن‌ها را در دو عنوانِ «ذِكرُ قَوْلِ النَّبِي(ص): سِبَابُ المُسلِم فُسُوقٌ وَ قِتَالُهُ كفْرٌ» و «ذِكرُ قَوْلِ النَّبِي(ص): لَزَوَالُ الدُّنْيا أَهْوَنُ عَلَی اللهِ مِنْ دَمٍ يسْفَك بِغَيرِ حَقٍّ» می‌توان دید. همچنین، او در ارائه فتواها فقط به ذِکر حدیث نبوی(ص) بسنده نموده و از درج آرای فقیهان پرهیز کرده است<ref>ر.ک: همان، ص3</ref>‏.

الديات، با شناسه‌ای برای متن خود، آغاز می‌شود و سلسله کسانی را که از متن گزارش داده‌اند، این‌گونه برمی‌شمرد: «شمسُ‌الدین محمد بن محمد بن جوارش صالحی»، به متن این کتاب با اجازتی از «حافظ، ابوبکر بن مُحب» دست‌ یافته ‌است. او نیز به درستیِ آن با خوانشی (قرائتی) که از آغاز کتاب تا عبارتِ «الإمامُ يُكلّم مَن وجبَ لهُ حقٌّ في العَفو» در پیشگاه شیخ خود «احمد بن عبدالهادی» داشته، اطمینان یافته است. سپس، از آنجا تا پایان کتاب را بر استاد دیگرش «محمد بن احمد بن تمام» خوانده است. آن دو استاد هم این دو متن را از فخر بن بخاری شنیده‌اند. فخر نیز متن را از «اسعد و زاهر» (دو فرزند ابوطاهر)، «رضوان بن ابوطالب ثقفی»، «عبدالواحد بن ابومُظهر صیدلانی» و «عین‌الشمس» (دختر احمد بن ابوفرج) شنیده ‌است و اینان همگی آن را به اجازه و سماع از «ابوبکر محمد بن علی بن ابوذر صالحانی» بازگو کرده‌اند. ابوبکر نیز متن را از «ابوطاهر محمد بن احمد بن عبدالرحیم» و ابوطاهر هم آن را از «ابوبکر عبدالله بن محمد بن محمد فُورَک قبّاب» و او آن را از «ابوبکر احمد بن عمرو بن ابوعاصم نبیل» به‌صورت انباء دریافته است<ref>ر.ک: همان، ص2</ref>‏.