الترجل من كتاب الجامع لعلوم الإمام أحمد بن حنبل: تفاوت میان نسخه‌ها

'''الترجل من كتاب الجامع لعلوم الإمام أحمد بن حنبل'''، اثر ابوبکر احمد بن محمد خلال (234-311ق)، کتابی است دربردارنده مسائل و اقوال روایت‌شده از ابوعبدالله احمد بن محمد بن حنبل بن هلال شیبانى مروزى (164-241ق).

اثر حاضر، بخشی است از کتاب بزرگ و جامعی که دانش امام احمد بن حنبل در آن گردآوری شده با نام «الجامع لعلوم الإمام أحمد» و احتمالا خلال تحت تأثیر شیخ خود، ابوداود سجستانی صاحب کتاب «السنن»، این نام را برای آن برگزیده است؛ زیرا وی کتاب سنن خود را به کتب متعددی تقسیم نموده که کتاب «الترجل» بیست‌وهفتمین کتاب از آن بوده و مشتمل بر بیست‌ویک باب است. اگر آنچه که خلال در کتاب حاضر نوشته را با آنچه که شیخش ابوداود به رشته تحریر درآورده، مقایسه نماییم، مشاهده خواهیم نمود که این دو کتاب در نام ابواب، توافق بسیار زیادی دارند؛ هرچند ابوداود تنها به ذکر احادیث مسند و مقبول در نزد خودش، پرداخته، ولی خلال تمام مسائلی را که از امام احمد بن حنبل به وی رسیده، به‌علاوه آنچه از احادیث و آثار را که با سند روایت کرده، نوشته است<ref>ر.ک: مقدمه، ص53</ref>.

مؤلف، کتاب خود را با توجه به عرف جمع‌کنندگان احادیث و آثار پیش از خود و بر اساس روش گرد‌آورندگان مسائل امام احمد، مانند ابوداود و دیگران، به ابواب مختلفی تقسیم کرده است؛ به‌‌گونه‌ای که هیچ فصل، مبحث و مسئله‌ای، تحت این ابواب قرار نگرفته و مطالبی که در هر باب آمده است، گاهی به بیش از چهار سطر نمی‌رسد. وی ابواب را با نقل احادیثی که از طریق امام احمد نقل نموده، آغاز کرده و سپس، به ذکر روایاتی که از امام احمد با اسناد آنها و از غیر او از پیشینان روایت شده، پرداخته است؛ مانند آنچه در باب «السنة في أخذ الشارب» و باب «كراهة نتف الشيب» آمده است.

درصورتی‌که احادیث ذکرشده در یک باب، از امام احمد نبوده باشد، مؤلف در ابتدای باب، نظر امام احمد را ذکر کرده و سپس احادیث و اقوال صحابه و تابعین را که از غیر احمد روایت کرده، آورده است، مانند آنچه در باب «تحذيف الوجه» و «التوقيت في حلق العانة» آمده است<ref>ر.ک: همان، ص57-58</ref>.