تاریخ تلخ؛ به روایت احمد شاملو: تفاوت میان نسخه‌ها

'''تاریخ تلخ؛ به روایت احمد شاملو''' تألیف محمد قراگوزلو، دربارۀ کاروند فکری شاملو تفاسیر مختلف و متخالفی صورت بسته است. شاید او بیش از هر شاعر، فرهنگ‌پژوه، روزنامه‌نگار و مترجم دیگری در کشور مورد ارزیابی‌های متفاوت واقع شده است.

احمد شاملو به راستی آدمی‌زاده‌ای یکسره از جنس شگفتی‌های روزگار پرادبار و تاروبیمار ما بود. نه اینکه از ما بهتران بود. نه! اما به تمامی از قواره‌یی دیگر بود. از آن یکه‌آدم‌هایی که بی‌کمترین اغراق فقط مثل خودش بود. مانند همۀ ما زیگزاک کم نداشت؛ ولی هیچ‌گاه در سکون و سکوت نبود. یعنی که همیشه در حرکت بود. گیرم به سمت چپ جاده می‌کشید و چون همواره یک‌طرفه می‌رفت پس همیشه در حال برخورد و زدوخورد بود و چون همواره ساز مخالف می‌زد پس همیشه مشغول شلوغ‌کردن بود. انگار ناف‌اَش را با اغتشاش بریده بودند. هر کجا که می‌رفت و در هر جمعی که می‌نشست، مثل آب خوردن همه چیز را به هم می‌زد. عشق می‌کرد از اینکه ـ به تعبیر نیما ـ آب در "خوابگه مورچه‌گان" ریخته است. "خلاف جریان" ترجمان واقعی نام اوست! پس همیشۀ خدا حرف دیگری می‌گفت. حتا در روایت "چوپان دروغگو!" که به زعم او قربانی دسیسۀ سردستۀ گرگان نابکار شده بود. و در این میانه تنها نیتی که در کار نبود ـ برخلاف پندار نادرست زنده‌یاد اخوان ـ "خودنمایی" بود. احمد شاملو بود دیگر! جمع اضداد بود. مجموعه‌یی از تناقض‌ها. ویترینی از نقیض‌ها که وقتی در کنار هم می‌نشستند زیباترین سمفونی هستی را ندا سر می‌دادند. احمد شاملو بود دیگر! اَنترناسیونالیست بود و اندیشۀ جهان‌وطنی‌اَش با ایران‌دوستی‌اَش تعریف می‌شد. از یک‌سو همپای مایاکوفسکی و هم‌دوش شن‌چوی کره‌یی جنگ می‌کرد و با نلسون ماندلا مقاومت در برابر آپارتاید نژادی را می‌آزمود. از سویی دیگر ایران وطن‌اَش را دوست‌تر می‌داشت. از هر زمین یا سرزمین دیگری. «اینجایی بود. چراغ‌اَش در این خانه می‌سوخت. آب‌اَش در این کوزه ایاز می‌خورد و نان‌اَش در این سفره بود...» و از اینکه نسل دوم مهاجران وطن‌اَش در آمریکا و اروپا با زبان مادری‌شان بیگانه شده‌اند و لکنت بیان "فارگلیسی" ـ فارسی + انگلیسی ـ گرفته‌اند، نگران بود. نگرانِ بحران هویت. نگرانِ از دست رفتن فرزندان ایران.

در ایران معاصر احمد شاملو نمونه و نماد بارز این انسان و مصداق صادق چنین پدیده‌ای است. بیهوده نیست که در میان تولید انبوه شعر فارسی از حافظ به بعد یک نفر می‌شود احمد شاملو و یکه و تنها می‌رود راست آن بالا می‌نشیند.

در بخش اول کتاب کوشیده شده چند برهۀ بارز چیستی و چه‌سانی نحوۀ شکل‌بندی فکر اجتماعی شاملو طرح و شرح داده شود. به اعتبار تقویم دقیق یا سال‌شمار احمد شاملو که آیدا از حوادث زندگی همسرش تهیه و تنظیم کرده، کم‌ یا بیش پیش از تحولات 57 می‌توان پنج دورۀ مشخص را در متن فراگرد فکری شاملو نشان داده. نویسنده ترجیح داده این روند پرحادثه را به دوره‌های مستقل تقسیم کرده و هر کدام را در آینۀ زمان خویش با اشاره به شعرهای موجود به تماشا بنشیند. دورۀ اول از تولد تا 1323 (بختک فاشیسسم)، دورۀ دوم از 1324 تا 1333 (کمونیسم روسی)، دورۀ سوم 1334 تا 1342 (سال‌های کودتا)، دورۀ چهارم 1343 تا 1348 (چهرۀ آبی عشق) و دورۀ پنجم 1349 تا 1357 (جنگ مسلحانه).