دیوان بدر شروانی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''دیوان بدر شروانی''' تألیف بدر بن شمس‌الدین شروانی (789ـ854ق)، تحقیق و تصحیح دکتر فاطمه مجیدی، بدر بن شمس‌الدین شروانی (789ـ854 ق) از سرایندگان پارسی‌گوی نامور قفقاز در نیمۀ دوم سدۀ هشتم و نیمۀ اول سدۀ نهم قمری است که بنا به قول دولتشاه سمرقندی در «تذکرة الشعراء»: «مرد خوشگوی و نادره‌جوی» بوده که سال‌ها سرآمد طایفۀ شعرا در شروان بوده است.

بدر بن شمس‌الدین شروانی (789ـ854 ق) از سرایندگان پارسی‌گوی نامور قفقاز در نیمۀ دوم سدۀ هشتم و نیمۀ اول سدۀ نهم قمری است که بنا به قول دولتشاه سمرقندی در «تذکرة الشعراء»: «مرد خوشگوی و نادره‌جوی» بوده که سال‌ها سرآمد طایفۀ شعرا در شروان بوده است.

زادگاه بدر شماخی است که یکی از روستاهای شروان است و در چند جا به زادگاه خویش اشاره کرده است. وی در اشعار بسیاری زادگاه خود را شروان می‌داند. بدر در اشعارش به زندگی شخصی خود اشاراتی دارد که از این اشاره‌ها چند نکته در مورد زندگی وی دریافت می‌شود: 1. وی فردی مریض احوال بوده است. وی به بیماری رماتیسم و درد پا مبتلا بوده است، دچار درد چشم بوده است. در قصیدۀ 35 و قصیدۀ 62 به این بیماری اشاره کرده است. 2. خانۀ وی به دست ترکمانان به آتش کشیده شده است. 3. چند بار به دست راهزنان ترکمن اسیر می‌شود.  اوضاع مالی بدر همیشه بر یک منوال نبوده و گاهی در فقر و گاهی در عیش و کامرانی به سر می‌برده است. در چند شعر به داشتن غلام و کنیز و اسب‌های راهوار و روانداز حریر برای خود اشاره می‌کند.

بدر برخلاف شاعر هم‌شهری خود خاقانی یا شاعر محبوبش انوری در علوم زمان تبحری نداشته است. در دیوان وی جز چند مورد که اشاره‌ای به مسائل نجومی می‌کند از علوم دیگر خبری نیست. در چند جا هم نام خط‌های مختلف و اصطلاحات خوشنویسی را ذکر کرده که نشان از آگاهی وی نسبت به این هنر دارد. عربی‌دانی و تسلط او به قرآن نیز در حد بعضی اشارات بسیار ساده به آیات و احادیث رایج است و در مجموع شعر وی حکیمانه و عالمانه نیست. پیشنۀ اصلی بدر شاعری بوده و در کنار آن به نانوایی و بافندگی نیز می‌پداخته است.

در زمان تولد بدر، یعنی نیمۀ دوم قرن هشتم، چندین عامل باعث به وجود آمدن یک فضای تسامح و تساهل مذهبی شده بود: یکی اینکه این زمان، دورانی است که به‌خاطر عوامل اجتماعی و درگیری‌هایی که در پی حملۀ مغول و حوادث پس از آن در تمام قسمت‌های کشور رخ داده است، مردم سرخورده شده‌اند و به تصوف و خانقاه‌نشینی گرایشی شدید پیدا کرده‌اند. در واقع دوره‌ای که بدر در آن زندگی می‌کند یعنی اواخر قرن هشتم و اوایل قرن نهم دوران گذار مذهبی از تسنن به تشیع است. شروانشاهان که متحدان تیمور بودند نیز همین آزادی و عدم تعصب تیموریان را سرلوحۀ سیاست‌های مذهبی خود قرار داده بودند و لذا در اشعار بدر هم با یک نوع تسامح و تساهل مذهبی رو‌به‌رو هستیم. وی در چند جا از چهار خلیفه با عنوان‌های محترمانه یاد می‌کند. وی در چند قصیده بزرگان مدهب شیعه را مدح کرده است و در این اشعار از ائمۀ شیعه به ویژه امام علی (ع)، امام حسین (ع)، امام حسن (ع) و حضرت مهدی (عج) به شایستگی یاد می‌کند و ممدوح را به ایشان تشبیه می‌کند. در شعر بدر گرایش به تصوف چنان که در میان شاعران قرن هشتم وجود داشت دیده نمی‌شود. بعضی مفاهیم عرفانی و اصطلاحات تصوف در اشعار بدر دیده می‌شود و این اصطلاحات بیشتر در غزلیات وی مشهود است. در قصاید وی که بیشتر جنبه‌های واقعی زندگی وی را نشان می‌دهد عرفان و تصوف بسیار کمرنگ است.