۱۴۴٬۵۹۹
ویرایش
سیر الملوک (سیاستنامه): تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) (صفحهای تازه حاوی «{{جعبه اطلاعات کتاب | تصویر =NURسیر الملوکJ1.jpg | عنوان =سیر الملوک | عنوانهای دیگر = |پدیدآورندگان | پدیدآوران = نظام الملک، حسن بن علی (نویسنده) عابدی، محمود (مقدمه، تصحیح و تعلیقات) |زبان | زبان = | کد کنگره = | موضوع = |ناشر | ناشر =فرهنگستان زب...» ایجاد کرد) |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
'''سیر الملوک (سیاستنامه)''' تألیف خواجه | '''سیر الملوک (سیاستنامه)''' تألیف [[نظامالملک، حسن بن علی|خواجه نظامالملک طوسی]] (408-485ق)، با مقدمه، تصحیح و تعلیقات [[عابدی، محمود|محمود عابدی]]، سیر الملوک از متون کمنظیر فارسی است و اگر نظیری داشته باشد، [[تاریخ بیهقی|تاریخ ابوالفضل بیهقی]] و [[قابوسنامه|قابوسنامۀ]] [[عنصرالمعالی، کیکاوس بن اسکندر|عنصرالمعالی]] است. این هر سه از آثار قرن پنجماند، عصری که نثر فارسی بر پایۀ دانش و خرد بنیاد میگرفت، لفظ برابر و برای معنی بود و زبان زلال و بیپیرایه کمال بلوغ را میگذراند. | ||
==گزارش کتاب== | ==گزارش کتاب== | ||
سیر الملوک از متون کمنظیر فارسی است و اگر نظیری داشته باشد، تاریخ ابوالفضل بیهقی و قابوسنامۀ عنصرالمعالی است. این هر سه از آثار قرن پنجماند، عصری که نثر فارسی بر پایۀ دانش و خرد بنیاد میگرفت، لفظ برابر و برای معنی بود و زبان زلال و بیپیرایه کمال بلوغ را میگذراند. بیهقی، عنصرالمعالی و خواجه | سیر الملوک از متون کمنظیر فارسی است و اگر نظیری داشته باشد، [[تاریخ بیهقی|تاریخ ابوالفضل بیهقی]] و [[قابوسنامه|قابوسنامۀ]] [[عنصرالمعالی، کیکاوس بن اسکندر|عنصرالمعالی]] است. این هر سه از آثار قرن پنجماند، عصری که نثر فارسی بر پایۀ دانش و خرد بنیاد میگرفت، لفظ برابر و برای معنی بود و زبان زلال و بیپیرایه کمال بلوغ را میگذراند. [[بیهقی، محمد بن حسین|بیهقی]]، [[عنصرالمعالی، کیکاوس بن اسکندر|عنصرالمعالی]] و [[نظامالملک، حسن بن علی|خواجه نظامالملک]]، با اینکه در عمل هر یک به گونهای با حکومتیان پیوستگی داشتند، خود شخصیتهایی نامدار، فرهنگی و مستقل بودند، در ارجمندی و عزت میزیستند و در کار خود به ارزش تمییز و خرد مخاطب و اعتبار داوری او سخت باور داشتند و این باور هر چه بیشتر به صداقت و صمیمیت آنان در سخن میافزود؛ بهعلاوه آنچه مینوشتند نتیجۀ مشاهدات عینی و حاصل تجارب شخصی آنان بود. | ||
قوامالدین، نظامالملک، ابوعلی حسن بن علی بن اسحاق در سال 408ق در نوقان طوس زاده شد. جد او، اسحاق بن عباس، از دهقانان بیهق (سبزوار کنونی) و از خاندانهای اصیل خراسان بود و پدرش علی بن اسحاق، از طرف ابوالفضل سوری بن المعتز، حکمران غزنویان در خراسان، چندی مسئولیت ادارۀ اموال طوس را به عهده داشت و پس از آشفتگی احوال سوری به غطنه رفت و به احمد بن عبدالصمد، وزیر غزنویان، پیوست و بدین ترتیب بیشتر عمر را در کارهای دیوانی گذراند. | [[نظامالملک، حسن بن علی|قوامالدین، نظامالملک، ابوعلی حسن بن علی بن اسحاق]] در سال 408ق در نوقان طوس زاده شد. جد او، اسحاق بن عباس، از دهقانان بیهق (سبزوار کنونی) و از خاندانهای اصیل خراسان بود و پدرش علی بن اسحاق، از طرف ابوالفضل سوری بن المعتز، حکمران غزنویان در خراسان، چندی مسئولیت ادارۀ اموال طوس را به عهده داشت و پس از آشفتگی احوال سوری به غطنه رفت و به احمد بن عبدالصمد، وزیر غزنویان، پیوست و بدین ترتیب بیشتر عمر را در کارهای دیوانی گذراند. | ||
خواجه نظامالملک که در نوجوانی بعضی از علوم روز، مخصوصاً قرآن و حدیث و فقه شافعی را آموخته و در خدمت پدر تجاربی حاصل کرده بود، در بیست سالگی به همراه او به دیوان احمد بن عبدالصمد راه پیدا کرد، اما پس از چندی با مشاهدۀ پیشرفت کار سلجوقیان به بلخ رفت و در دستگاه ابوعلی بن شادان که از سوی سلجوقیان «عمید» بلخ بود، منصب دبیری یافت. کار او در بلخ نیز دوامی نداشت و گفتهاند به سبب ناسازگاریهای ابوعلی به مرو گریخت و به دربار چغریبیگ، داوود سلجوقی حاکم خراسان رفت. | [[نظامالملک، حسن بن علی|خواجه نظامالملک]] که در نوجوانی بعضی از علوم روز، مخصوصاً قرآن و حدیث و فقه شافعی را آموخته و در خدمت پدر تجاربی حاصل کرده بود، در بیست سالگی به همراه او به دیوان احمد بن عبدالصمد راه پیدا کرد، اما پس از چندی با مشاهدۀ پیشرفت کار سلجوقیان به بلخ رفت و در دستگاه [[ابوعلی بن شادان]] که از سوی سلجوقیان «عمید» بلخ بود، منصب دبیری یافت. کار او در بلخ نیز دوامی نداشت و گفتهاند به سبب ناسازگاریهای ابوعلی به مرو گریخت و به دربار چغریبیگ، داوود سلجوقی حاکم خراسان رفت. | ||
ملکشاه سلجوقی در آغاز پادشاهی جوامی بیستساله بود و چنانکه گفتهاند، نظامالملک را «اتابک» خطاب میکرد. خواجه | ملکشاه سلجوقی در آغاز پادشاهی جوامی بیستساله بود و چنانکه گفتهاند، نظامالملک را «اتابک» خطاب میکرد. [[نظامالملک، حسن بن علی|خواجه نظامالملک]]، به تدبیر تمام و به هر شیوهای که میتوانست، همۀ مخالفان ملکشاه را دفع کرد و حکومت بر کشوری پهناور را برای او هموار ساخت و به طور طبیعی همۀ امور به دست خواجه افتاد. [[نظامالملک، حسن بن علی|خواجه نظامالملک]] در سالهای وزارت خود با خلفای عباسی رابطهای حسنه داشت و تا پایان عمر از معتقدان و مدافعان خلافت و خلفا بود. | ||
سیرالملوک نخستین بار، در سال 1891م به همت شارل شفر، محقق فرانسوی، تصحیح و در پاریس منتشر شد. کار شفر براساس نسخۀ کتابخانۀ ملی پاریس، مکتوب به سال 694ق و چند نسخۀ متأخر دیگر بود. با اینکه صفحۀ عنوان در آغاز بیشتر نسخهها کتاب را «سیرالملوک» معرفی میکرد و گذشتگان نیز از آن با نام «سیرالملوک» یاد کرده بودند؛ شفر، ظاهراً با توجه به جملۀ «این است کتاب سیاست» در عبارت پایانی نسخۀ پاریس، یا سرفصلهای کتاب که عمدتاً در آیین ملکداری بود، آن را به نام «سیاستنامه» چاپ کرد و پس از او در ایران نیز با همین نام چاپ و مشهور شد، و نتیجۀ تأثیر این شهرت بود که وقتی هیوبرت دارک، مصحح کتاب نیز آن را با عنوان «سیرالملوک» چاپ کرد؛ عنوان فرعی «سیاستنامه» را نیز بر آن افزود. | سیرالملوک نخستین بار، در سال 1891م به همت شارل شفر، محقق فرانسوی، تصحیح و در پاریس منتشر شد. کار شفر براساس نسخۀ کتابخانۀ ملی پاریس، مکتوب به سال 694ق و چند نسخۀ متأخر دیگر بود. با اینکه صفحۀ عنوان در آغاز بیشتر نسخهها کتاب را «سیرالملوک» معرفی میکرد و گذشتگان نیز از آن با نام «سیرالملوک» یاد کرده بودند؛ شفر، ظاهراً با توجه به جملۀ «این است کتاب سیاست» در عبارت پایانی نسخۀ پاریس، یا سرفصلهای کتاب که عمدتاً در آیین ملکداری بود، آن را به نام «سیاستنامه» چاپ کرد و پس از او در ایران نیز با همین نام چاپ و مشهور شد، و نتیجۀ تأثیر این شهرت بود که وقتی هیوبرت دارک، مصحح کتاب نیز آن را با عنوان «سیرالملوک» چاپ کرد؛ عنوان فرعی «سیاستنامه» را نیز بر آن افزود. | ||
| خط ۴۹: | خط ۴۹: | ||
در نوشتههای مؤلفان مسلمان، چون سخنی با آیات قرآنی و احادیث نبوی و گفتههای بزرگان دین تأیید شود، حجیت مییابد و از نظر معتقدان تردیدی در صحت آن نمیتوان کرد. نویسندۀ سیرالملوک در فصل خاصی از کتاب که استاد به این مراجع را لازمتر میبیند، سخنانی منسوب به پیامبر (ص) و بعضی از معاریف صدر اسلام میآورد. | در نوشتههای مؤلفان مسلمان، چون سخنی با آیات قرآنی و احادیث نبوی و گفتههای بزرگان دین تأیید شود، حجیت مییابد و از نظر معتقدان تردیدی در صحت آن نمیتوان کرد. نویسندۀ سیرالملوک در فصل خاصی از کتاب که استاد به این مراجع را لازمتر میبیند، سخنانی منسوب به پیامبر (ص) و بعضی از معاریف صدر اسلام میآورد. | ||
بنابر آنچه در مقدمۀ سیرالملوک آمده است خواجه نظامالملک از سال 479ق مأموریت یافت که چنین کتابی تألیف کند، پس از مدتی سیونه فصل نخست آن را که در آیین کشورداری بود، نوشت و از نظر سلطان گذراند؛ اما در روزهای که رابطۀ سلطان و خواجه به تیرگی گراییده بود، یازده فصل دیگر که عمدتاً به تبیین علل حوادث و عوامل نگرانیهای خواجه مربوط میشد، بر آن افزود و در سال 485ق، هنگام عزیمت به بغداد به شخص قابلاعتمادی سپرد که در وقت مناسب به سلطان برساند. با توجه به یادداشتی که به شیوۀ غیرمعمول پس از فهرست مطالب کتاب آمده است و همۀ اطلاعات آن با قراین دیگر تأیید میشود، سیرالملوک در میانۀ سالهای 479ـ485ق تألیف و تکمیل شده است. | بنابر آنچه در مقدمۀ سیرالملوک آمده است [[نظامالملک، حسن بن علی|خواجه نظامالملک]] از سال 479ق مأموریت یافت که چنین کتابی تألیف کند، پس از مدتی سیونه فصل نخست آن را که در آیین کشورداری بود، نوشت و از نظر سلطان گذراند؛ اما در روزهای که رابطۀ سلطان و خواجه به تیرگی گراییده بود، یازده فصل دیگر که عمدتاً به تبیین علل حوادث و عوامل نگرانیهای خواجه مربوط میشد، بر آن افزود و در سال 485ق، هنگام عزیمت به بغداد به شخص قابلاعتمادی سپرد که در وقت مناسب به سلطان برساند. با توجه به یادداشتی که به شیوۀ غیرمعمول پس از فهرست مطالب کتاب آمده است و همۀ اطلاعات آن با قراین دیگر تأیید میشود، سیرالملوک در میانۀ سالهای 479ـ485ق تألیف و تکمیل شده است. | ||
سیرالملوک از نوع ادبی اندرزنامههاست. اندرزنامهنویسی در تاریخ ادب و فرهنگ ما پیشینهای طولانی دارد، در فاصلۀ میانۀ لوحنوشتهها و سنگنوشتهها تا چهار خطابۀ ملکالشعرا بهار اندرزنامههای گوناگون بهوجود آمده و امروز ما بسیاری از آنها را میشناسیم. نوع این اندرزنامههای شناخته شده را، همواره مقام و منزلت اجتماعی پدیدآورنده تعیین میکرده است. این کتاب در مجموعۀ آثار فارسی با شاهکارهایی مانند تاریخ بیهقی و قابوسنامه قابل سنجش است و از جنبههای مختلف زیر دارای اهمیت و ارزشهای کمنظیری است: الف) در آیین کشورداری و مدیریت امور مملکت، ب) در نمودن چند و چون ساختار اداری و تشکیلات دیوانی حکومت سلجوقی سندی قاطع است. ج) در عرضۀ بعضی از وقایع تاریخی قابل توجه است. د) سیرالملوک از نظر فوائد زبانی هم به تمام معنی گنجینۀ مغتنمی است. هـ) و سرانجام سیرالملوک برای شناخت احوال خواجه نظامالملک منبع منحصری است و با دقت نظر در برگبرگ آن، نوع اندیشۀ سیاسی، برنامۀ عملی، آرمانهای اجتماعی و فرهنگی و نیز نگرانیهای یکی از رجال نامدار ایران را در آن شناسایی میتوان کرد. | سیرالملوک از نوع ادبی اندرزنامههاست. اندرزنامهنویسی در تاریخ ادب و فرهنگ ما پیشینهای طولانی دارد، در فاصلۀ میانۀ لوحنوشتهها و سنگنوشتهها تا چهار خطابۀ ملکالشعرا بهار اندرزنامههای گوناگون بهوجود آمده و امروز ما بسیاری از آنها را میشناسیم. نوع این اندرزنامههای شناخته شده را، همواره مقام و منزلت اجتماعی پدیدآورنده تعیین میکرده است. این کتاب در مجموعۀ آثار فارسی با شاهکارهایی مانند تاریخ بیهقی و قابوسنامه قابل سنجش است و از جنبههای مختلف زیر دارای اهمیت و ارزشهای کمنظیری است: الف) در آیین کشورداری و مدیریت امور مملکت، ب) در نمودن چند و چون ساختار اداری و تشکیلات دیوانی حکومت سلجوقی سندی قاطع است. ج) در عرضۀ بعضی از وقایع تاریخی قابل توجه است. د) سیرالملوک از نظر فوائد زبانی هم به تمام معنی گنجینۀ مغتنمی است. هـ) و سرانجام سیرالملوک برای شناخت احوال خواجه نظامالملک منبع منحصری است و با دقت نظر در برگبرگ آن، نوع اندیشۀ سیاسی، برنامۀ عملی، آرمانهای اجتماعی و فرهنگی و نیز نگرانیهای یکی از رجال نامدار ایران را در آن شناسایی میتوان کرد. | ||
مصحح در تصحیح این کتاب از نسخۀ موجود در کتابخانۀ ملی تبریز مکتوب 673 قمری به عنوان نسخۀ اساس استفاده کرده و آن را با نسخههای دیگری در قبیل کتابخانۀ ملی پاریس، نسخۀ مینوی، نسخۀ مؤسسه اسلامی استانبول و مجلس مقابله کرده است.<ref>[https://literaturelib.com/books/3942 پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات]</ref> | مصحح در تصحیح این کتاب از نسخۀ موجود در کتابخانۀ ملی تبریز مکتوب 673 قمری به عنوان نسخۀ اساس استفاده کرده و آن را با نسخههای دیگری در قبیل کتابخانۀ ملی پاریس، نسخۀ مینوی، نسخۀ مؤسسه اسلامی استانبول و مجلس مقابله کرده است.<ref>[https://literaturelib.com/books/3942 پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات]</ref> | ||
==پانويس == | ==پانويس == | ||
<references /> | <references /> | ||