تحفة الفقهاء: تفاوت میان نسخه‌ها

'''تحفة الفقهاء''' اثر علاءالدین محمد بن احمد سمرقندی (متوفی 539ق)، از فقهای حنفی در فقه حنفی.

کتاب با مقدمه مختصری از نویسنده آغاز و مطالب در سه جلد، دربردارنده اکثر ابواب فقهی، از کتاب الطهارة تا کتاب الشهادات و وقف و صدقه می‌باشد. نویسنده در مقدمه، از کتاب «المختصر» منسوب به قدوری تعریف کرده و آن را جامع و کامل دانسته اما با این حال، برخی از دوستان و برادران، از او درخواست نموده‌اند تا موارد و مسائلی را که مصنف ذکر نکرده است را ذکر نماید و برخی از مشکلات موجود در آن را با دلایل قوی توضیح دهد و او نیز اجابت نموده و اثر حاضر را به رشته تحریر، درآورده است<ref>مقدمه، ص5</ref>.

نکته قابل توجه پیرامون کتاب، این است که محقق آن را اصل «بدائع الصنائع في ترتیب الشرائع» علاءالدین ابوبکر بن مسعود قاشانی (کاسانی) حنفی (متوفی 587ق) دانسته و در صحفه نخست پس از جلد، چنین ذکر کرده است<ref>ر.ک: صفحه نخست پس از جلد</ref>. توجه به این نکته از آن‌رو ضرورت دارد که بسیاری از تراجم‌نویسان و کتاب‌شناسان، «بدائع الصنایع» را شرح «تحفة الفقهاء» دانسته و برخی از ایشان گفته‌اند که قاسانی این کتاب را بر استادش عرضه کرد و او آن را نیکو شمرد. اما مقایسه و بررسی صورت و محتوای هر دو کتاب نشان می‌دهد که این ادعا نادرست است، به‌ویژه آن‌که خود قاشانی هم به این نکته اشاره نکرده است. از نظر روش نیز، قاسانی به بحث استدلالی درباره مسائل و احکام فقه حنفی و نقل اقوال مشایخ حنفیه بسنده نکرده، بلکه به آرای مذاهب و فقهای دیگر نیز پرداخته و گاه آرای فقهی شیعه را نیز باز گفته است. علاوه بر این، «بدایع الصنایع»، شامل شصت مبحث در احکام فقهی است و علاوه بر تفصیل مطالب، شمول آن بر ابواب فقه اندکی بیش از «تحفة الفقهاء» است و از مآخذ مهم فقه حنفی و نیز از متون فقه تطبیقی به‌شمار می‌رود. همچنین بسیاری بر این عقیده‌اند که «بدایع الصنایع»، در مقایسه با «تحفة الفقها»ی سمرقندی، نشانه پیشرفت در ترتیب‌بندی موضوعی مباحث فقه است<ref>ر.ک: طارمی، حسن، ج2، ص264</ref>.