عجایب و غرایب: غرایب الدنیا و عجایب الاعلا: تفاوت میان نسخه‌ها

'''عجایب و غرایب: غرایب الدنیا و عجایب الاعلا''' تألیف آذری اسفراینی، با تصحیح و تحقیق وحید رویانی، یوسف‌علی یوسف‌نژاد، عجایب‌نامه‌ای منظوم در ۵۴۰۰ بیت است که آذری اسفراینی سخنور قرن هشتم و نهم آن را سروده است.

شیخ آذری در هیاهوی جنگ و گریزهای سربداران و لشکریان طغاتیمور در اسفراین حدود سال‌های 782 تا 784 قمری دیده به جهان گشود. ظاهراً پدر او از اعیان ناحیۀ اسفراین و از رجال سربداران بیهق بوده است. در تذکره‌ها و منابع تاریخی از کودکی و نوجوانی شیخ مطلبی دیده نمی‌شود. به نظر می‌رسد او در حدود سی تا سی‌وپنج‌ سالگی به خدمت شاهرخ رسیده و به قول دولتشاه قصیدۀ غرایی سروده است. قصاید شیخ آذری و تلمیحات فراوان او به اسرائیلیات و اصطلاحات نجوم، هیئت، فقه و سایر علوم متداول زمان خود نمایانگر آن است که شاعر جوان بهره‌ای کافی از علوم زمان خویش کسب کرده است.

آذری اسفراینی در شعر و شاعری تا به آن مرحله رسید که به گفتۀ زنده‌یاد نفیسی، ملک‌الشعرای دربار شاهرخ تیموری شد. او در دربار شاهرخ تیموری و نیز زادگاه خود اسفراین، به شعر و شاعری و امور دنیوی مشغول بود تا آنکه به خدمت شیخ محیی‌الدین طوسی غزالی رسید و بعد از رحلت مراد، شیخ رو به سید نعمت‌الله نمود و مدتی در خدمت سید به سلوک مشغول بود. او بعد از نزدیک به 82 سال زندگی، سال 866 در اسفراین درگذشت.

شیخ آذری را می‌توان از شاعران و نویسندگان پرکار قرن نهم به شمار آورد؛ آنچه از آثار منظوم و منثور او در دسترس است یا ذکر آنها در منابع آمده، عبارت‌اند از: بهمن‌نامه، عجایب الغرایب، سعی الصفا، مفتاح الاسرار، جواهر الاسرار، طغرای همایون و دیوان اشعار.

شعر آذری تابع همان ویژگی‌هایی است که در شعر گویندگان این دوره برشمرده می‌شود. شاعر در این عصر وقتی به درجۀ استادی می‌رسید که می‌توانست قصاید و غزل‌های شاعران استاد گذشته را جواب گوید و شیخ آذری نیز بر همین سیاق رفته است. او در شعر خود از سعدی، امیرخسرو دهلوی، حسن دهلوی و حافظ تقلید کرده است. در دیوان او 32 قصیده موجود است که کوتاه‌ترین آنها نزدیک به ده بیت و بلندترین آنها 180 بیت دارد. تعدادی از قصاید او سرشار از اشارات به پیامبران بنی‌اسرائیل و داستان‌های آنهاست؛ همچنین از ویژگی‌های اصلی قصاید او، جایگاه مدح و منقبت ائمۀ اطهار در آنهاست.

از ویژگی‌های شعر دورۀ تیموری، استفادۀ فراوان از لغات و اصطلاحات ترکی است که شیخ آذری نیز لغات ترکی بسیاری را در شعرهای خویش آورده است. او همانند شاعران دیگر این دوره، در استفاده از صنایع شعری و آرایه‌های ادبی فرازوفرودهایی داشته و گاه به‌زیبایی از این آرایه‌ها استفاده کرده و گاه نیز آثار تکلف کاملاً در آثارش مشهود است.