پرش به محتوا

مثمر (نخستین کتاب فارسی دربارۀ زبان‌‌شناسی و علم‌اللّغه): تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۳۳: خط ۳۳:


==گزارش کتاب==
==گزارش کتاب==
«مثمر» که نکته‌سنجانه‌ترین و پربارترین و پس از «مجمع النفایس» پربرگ‌ترین نوشتۀ سراج‌الدین آرزوست، نخستین کتابی است که در فارسی، در زمینۀ زبان‌شناسی نوشته شده است: زبان‌شناسی در معنی گسترده و دیروزین واژه که واج‌شناسی، ریشه‌شناسی، معنی‌شناسی، صرف و نحو و .... را فرا می‌گیرد.
مثمر تنها کتابی است كه سراج الدين على خان آرزو در آن مسائل زبان شناختى را به‌طور مستقل مورد بررسی قرار داده است. بدین معنى كه اغلب نظریه‌هایی كه آرزو در زمینه‌های مختلف ادبی ارائه می‌دهد، حول محور زبان و زبان شناسى مى‌چرخد. مبناى اصلی نقد آرزو نقد زبان‌شناختی است. در شروحی که بر متون مختلف نگاشته است، توجە به زبان متن در درجۀ اول اهمێت قرار دارد. حتّی در بررسی های سبک‌شناختی نیز تغییرات سبکی را در حوزۀ تغییرات زبانی پیگیری می‌کند که در این مورد هم خیلی دقیق عمل می‌كند؛ ولی در هیچ کتابی به جز كتاب مثمر به مسئلۀ زبان وتحليل‌های زبان‌شناسى به صورت تئوريک نپرداخته است. ازاين رو، به جرأت می‌توان گفت كه مثمر، به دلیل اشتمال بر آراء اصلى ومحورى خان آرزو مهم‌ترين كتاب وى به شمار مى‌رود و مطالعۀ کتاب مثمر، مطالعۀ بخش اعظمی از دیدگاههای آرزو به حساب می‌آید.
 
سراج‌الدین علی‌خان اکبرآبادی گوالیاری (1099 ـ 1169 ق) معروف به خان آرزو و ملقب به استعدادخان و متخلص به آرزو، شاعر، نویسنده، ادیب و دانشمند بسیار برجسته و بزرگ سدۀ دوازدهم است که گرچه هندوستانی است، با نوشته‌های پربرگ‌وبار و بسیار و گوناگونش و پژوهش‌های نیکویش زبان و فرهنگ فارسی را تا همیشه وامدار خود کرده است. او در برخی از نوشته‌های خود چون «مجمع النفایس» و «عطیۀ کبری» بیشتر آثار خود را نام برده که در یک دسته‌بندی اینگونه می‌‌توان برشمرد: الف) فرهنگ‌نویسی: سراج‌اللغة، چراغ هدایت، زواید الفواید، نوادر الالفاظ؛ ب) نقد ادبی: تنبیه الغافلین، احقاق الحق، داد سخن، سراج منیر، سراج وهاج، نقد دیوان حاکم لاهوری؛ ج) بلاغت: عطیۀ کبری، موهبت عظمی؛ د) دستور زبان: معیار الافکار؛ هـ) شرح‌نویسی: خیابان گلستان در شرح گلستان سعدی، شکوفه‌زار شرح اسکندرنامه نظامی، شرح قصاید عرفی، شرح گل کشتی میرنجات، شرح قصاید خاقانی، شرح مختصر المعانی؛ و) زبان‌شناسی: مثمر؛ ز) تذکره‌نویسی: مجمع النفایس، بیاض آرزو؛ ح) سروده‌ها و دیگر آثار.


چنان‌که آرزو خود در دیباچۀ این کتاب یاد کرده، آن را بر بنیاد کتاب «المزهر» سیوطی ساخته و سامان داده است. «المزهر» یکی از صدها نوشتۀ سیوطی دانشمند بسیاردانِ بسیارنویسِ مصری است. او در این کتاب چندان از دیدگاه‌های خود چیزی نگفته، دیدگاه‌های شمار زیادی از زبان‌شناسان و ادیبان عرب پیش از خود را در ساختاری سنجیده و به‌سامان از اینجا و آنجا گرد آورده و رهاوردی به‌راستی گرانبها پیشکش پژوهشگران کرده است. آرزو ارزش این کتاب را به‌خوبی شناخته و از این‌رو کوشیده با سرمشق‌گیری از آن، نخستین کتاب زبان‌شناسی فارسی با نام «مثمر» را پدید آورد. آرزو نه‌تنها نام این کتاب که ساختار و بخش‌بندی آن را نیز از «مزهر» سرمشق گرفته است؛ چنان‌که شماری از بخش‌های «مزهر» با همان نام و نشان در «مثمر» آمده است؛ با این دوگانگی که سیوطی بخش‌های کتاب خود را «نوع» نامیده و آرزو «اصل» و نام‌های عربی را به فارسی برگردانده است.
چنان‌که آرزو خود در دیباچۀ این کتاب یاد کرده، آن را بر بنیاد کتاب «المزهر» سیوطی ساخته و سامان داده است. «المزهر» یکی از صدها نوشتۀ سیوطی دانشمند بسیاردانِ بسیارنویسِ مصری است. او در این کتاب چندان از دیدگاه‌های خود چیزی نگفته، دیدگاه‌های شمار زیادی از زبان‌شناسان و ادیبان عرب پیش از خود را در ساختاری سنجیده و به‌سامان از اینجا و آنجا گرد آورده و رهاوردی به‌راستی گرانبها پیشکش پژوهشگران کرده است. آرزو ارزش این کتاب را به‌خوبی شناخته و از این‌رو کوشیده با سرمشق‌گیری از آن، نخستین کتاب زبان‌شناسی فارسی با نام «مثمر» را پدید آورد. آرزو نه‌تنها نام این کتاب که ساختار و بخش‌بندی آن را نیز از «مزهر» سرمشق گرفته است؛ چنان‌که شماری از بخش‌های «مزهر» با همان نام و نشان در «مثمر» آمده است؛ با این دوگانگی که سیوطی بخش‌های کتاب خود را «نوع» نامیده و آرزو «اصل» و نام‌های عربی را به فارسی برگردانده است.