۱۰۶٬۲۵۳
ویرایش
A-esmaeili (بحث | مشارکتها) (صفحهای تازه حاوی «{{جعبه اطلاعات کتاب | تصویر =NUR107931J1.jpg | عنوان = شمارنامه | عنوانهای دیگر = | پدیدآورندگان | پدیدآوران = طبری، محمدبن ایوب (نويسنده) بینش، تقی (مصحح) بینش، تقی ( مقدمه نويس) |زبان | زبان = فارسی | کد کنگره = | موضوع = |ناشر...» ایجاد کرد) |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
'''شمارنامه'''، نوشته محمد بن ایوب حاسب طبری (زندگی در قرن 5ق)، کتابی در یک دوره حساب مقدماتی و نظری به زبان فارسی است. تقی | '''شمارنامه'''، نوشته [[طبری، محمدبن ایوب|محمد بن ایوب حاسب طبری]] (زندگی در قرن 5ق)، کتابی در یک دوره حساب مقدماتی و نظری به زبان فارسی است. [[بینش، تقی|تقی بینش]]، پژوهش آن را انجام داده است. | ||
علم حساب را به نظری و عملی تقسیم میکردهاند. در «حساب نظری»، از قواعد خواص کلی اعداد بحث میشده و «حساب عملی»، شامل موارد استعمال این قواعد کلی بوده است و مواردی مانند نگهداری حساب دخل و خرج، محاسبات دیوانی و مالیاتی و حساب دراهم و دنانیر را در بر داشته است. «شمارنامه»، که یک دوره حساب نظری قدیم است، «چهار عمل اصلی، کسر، جذر و کعب» را با مثالهایی روشن مینماید<ref>ر.ک: مقدمه محقق، صفحه یب، یو</ref>. | علم حساب را به نظری و عملی تقسیم میکردهاند. در «حساب نظری»، از قواعد خواص کلی اعداد بحث میشده و «حساب عملی»، شامل موارد استعمال این قواعد کلی بوده است و مواردی مانند نگهداری حساب دخل و خرج، محاسبات دیوانی و مالیاتی و حساب دراهم و دنانیر را در بر داشته است. «شمارنامه»، که یک دوره حساب نظری قدیم است، «چهار عمل اصلی، کسر، جذر و کعب» را با مثالهایی روشن مینماید<ref>ر.ک: مقدمه محقق، صفحه یب، یو</ref>. | ||
خط ۳۹: | خط ۳۹: | ||
البته، چون دانش ریاضی اکنون به اوج رسیده است، دیگر ارزش علمی شمارنامه دیده نمیشود و کتابی که در روزگار خود، بیتردید، یکی از بهترین و علمیترین مآخذ بوده است، امروز بیشتر از لحاظ تاریخ حساب اهمیت دارد. نکات دقیق در شمارنامه اندک نیست؛ مثلا امروزه اعداد هنگام جمع بستن، از سمت راست زیر هم نوشته میشود، ولی در شمارنامه از سمت چپ جمع بسته میشود. همچنین، طریقهای که طبری برای گرفتن جذر و کعب ذکر کرده است، با روش امروزه فرق دارد و در نوع خود شایان توجه است. | البته، چون دانش ریاضی اکنون به اوج رسیده است، دیگر ارزش علمی شمارنامه دیده نمیشود و کتابی که در روزگار خود، بیتردید، یکی از بهترین و علمیترین مآخذ بوده است، امروز بیشتر از لحاظ تاریخ حساب اهمیت دارد. نکات دقیق در شمارنامه اندک نیست؛ مثلا امروزه اعداد هنگام جمع بستن، از سمت راست زیر هم نوشته میشود، ولی در شمارنامه از سمت چپ جمع بسته میشود. همچنین، طریقهای که طبری برای گرفتن جذر و کعب ذکر کرده است، با روش امروزه فرق دارد و در نوع خود شایان توجه است. | ||
شمارنامه نسبت به کتابهای مشابه در «حساب مقدماتی» امتیازهایی دارد. در مَثل، اگر شمارنامه با بخش حساب | شمارنامه نسبت به کتابهای مشابه در «حساب مقدماتی» امتیازهایی دارد. در مَثل، اگر شمارنامه با بخش حساب «[[التفهیم لأوائل صناعة التنجیم|التفهيم]]» مقایسه گردد، کار [[ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد|بیرونی]] با همه ارزش و اعتبار آن به پای شمارنامه نمیرسد. [[التفهیم لأوائل صناعة التنجیم|التفهيم]]، مطلب کم دارد و داشتههایش به تفصیل و روشنی شمارنامه نیست؛ یعنی از نظر کیفی و کمی در سطحی پایینتر است. دیگر اینکه، [[طبری، محمدبن ایوب|طبری]] بهخلاف شیوه رایج زمانهاش کتاب خود را به کسی تقدیم نکرده است. «شمارنامه» و همه رسالهها و آثار او از لحاظ زبان فارسی و اصطلاحات ریاضی و تاریخ علم بسیار اهمیت دارد و از زیبایی و سادگی و فصاحت تمام برخوردار است. | ||
==سبک کتاب== | ==سبک کتاب== | ||
از لحاظ زبان فارسی، ارزش شمارنامه با سادگی نثرش بسیار است. تنها نسخه در دست و منحصربهفرد آن در قرن 9ق، تحریر شده است که شاید به سبب چند صد سال فاصله میان تألیف و تحریر آن، اصالت نثر کتاب دستخوش سلیقههای گوناگون شده و شمارنامه اصلی در ضبط کلمات و ریخت و شکل واژهها و ترکیبات با نسخه کنونی متفاوت گشته باشد و بدینگونه، کلمات قدیمی و نامأنوس کمکم به گونههای تازه و مأنوس تبدیل شده است؛ واژههایی نظیر «کردیمی»، «خواستیمی»، «هژده»، «سِیم» یا «سیوم» برای سوم، «ستسو» (واحدی مساوی 241 مثقال)، «شازده» بهجای شانزده و «سیک» بهجای سهیک، ایجازهای پسندیدهای است که از ویژگیهای شمارنامه شمرده میشود. شمارنامه عبارت زائد، واژه بیجا و حشو حتی ملیح هم ندارد. مقدمه یا دیباچه کوتاه آن در حد اعلای بلاغت و اختصار و از عبارتپردازی مُنشیانه بهدور است. | از لحاظ زبان فارسی، ارزش شمارنامه با سادگی نثرش بسیار است. تنها نسخه در دست و منحصربهفرد آن در قرن 9ق، تحریر شده است که شاید به سبب چند صد سال فاصله میان تألیف و تحریر آن، اصالت نثر کتاب دستخوش سلیقههای گوناگون شده و شمارنامه اصلی در ضبط کلمات و ریخت و شکل واژهها و ترکیبات با نسخه کنونی متفاوت گشته باشد و بدینگونه، کلمات قدیمی و نامأنوس کمکم به گونههای تازه و مأنوس تبدیل شده است؛ واژههایی نظیر «کردیمی»، «خواستیمی»، «هژده»، «سِیم» یا «سیوم» برای سوم، «ستسو» (واحدی مساوی 241 مثقال)، «شازده» بهجای شانزده و «سیک» بهجای سهیک، ایجازهای پسندیدهای است که از ویژگیهای شمارنامه شمرده میشود. شمارنامه عبارت زائد، واژه بیجا و حشو حتی ملیح هم ندارد. مقدمه یا دیباچه کوتاه آن در حد اعلای بلاغت و اختصار و از عبارتپردازی مُنشیانه بهدور است. | ||
تقی | [[بینش، تقی|تقی بینش]]، در پژوهش خود، فهرستی از اصطلاحات علمی و معادلهای بسیار مهم کتاب را همراه با لغات و ترکیبات دیگر در پایان اثر آورده است. او اصطلاحات شمارنامه را با اصطلاحات علمی کتابهایی چون «[[التفهیم لأوائل صناعة التنجیم|التفهيم]]» [[ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد|بیرونی]] و «رساله» [[قوشچی، علی بن محمد|قوشچی]] مقایسه کرده است. برخی از این واژهها ساخته خود [[طبری، محمدبن ایوب|طبری]] است و جنبه اختراعی دارد؛ مثلا «زدن» در معنی ضرب، «رفتن» بهجای تفریق و «نهادن» بهجای نوشتن. واژههای عربی نیز در شمارنامه کم نیست و بیشتر آنها (مانند ضرب، مال، مجذور، و حاصلٌ مِن القسمة)، اصطلاحات مشهور ریاضی است. در برابر بسیاری از این اصطلاحات، واژههای فارسی برای فهم پارسیان بههمراه نمونههایی از نثر کهنه فارسی نیز دیده میشود. تقی بینش، نسخه خطی کتاب را بیکموکاست نقل نموده و با صلاحدید [[خانلری، پرویز|ناتل خانلری]] برخی حروف را به شکل امروزیاش تغییر داده است<ref>ر.ک: همان، صفحه یح - کا</ref>. | ||
==پانویس == | ==پانویس == |