۱۴۶٬۵۳۱
ویرایش
جز
جایگزینی متن - 'ب الدین' به 'بالدین'
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'ب الدین' به 'بالدین') |
||
| (۴ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱۲: | خط ۱۲: | ||
| موضوع = نصيريه -- تاريخ | | موضوع = نصيريه -- تاريخ | ||
علويان - تاريخ | علويان - تاريخ | ||
شيعه- | شيعه- فرقهها | ||
|ناشر | |ناشر | ||
| ناشر =دانشگاه ادیان و مذاهب | | ناشر =دانشگاه ادیان و مذاهب | ||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
'''نُصیریه: تاریخ، منابع و عقاید''' تألیف [[اکبری، عمیدرضا|عمیدرضا اکبری]] زیرنظر [[نواب، سیدابوالحسن|سید ابوالحسن نواب]]، فرقۀ نصیریه شاخصترین فرقه برجامانده از قرون نخستین اسلامی است که خود را وامدار غالیان مشهور عصر ائمه(ع)، یعنی امثال ابوالخطاب و محمد بن نصیر معرفی میکند و به خداییِ [[امام علی علیهالسلام|حضرت علی(ع)]] و ظهور او در صورت امامان بعدی باور دارد. | '''نُصیریه: تاریخ، منابع و عقاید''' تألیف [[اکبری، عمیدرضا|عمیدرضا اکبری]] زیرنظر [[نواب، سیدابوالحسن|سید ابوالحسن نواب]]، فرقۀ نصیریه شاخصترین فرقه برجامانده از قرون نخستین اسلامی است که خود را وامدار غالیان مشهور عصر ائمه(ع)، یعنی امثال ابوالخطاب و محمد بن نصیر معرفی میکند و به خداییِ [[امام علی علیهالسلام|حضرت علی(ع)]] و ظهور او در صورت امامان بعدی باور دارد. این کتاب با مرزبندی غلو به بررسی یکی از مهمترین فِرَق غالی برجامانده تا به امروز میپردازد. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
| خط ۴۰: | خط ۴۰: | ||
کتاب دارای سه پیوست نیز میباشد. | کتاب دارای سه پیوست نیز میباشد. | ||
پیوست اول: انگارههای نصیری دربارۀ مصحف [[عبدالله بن مسعود]] | پیوست اول: انگارههای نصیری دربارۀ مصحف [[عبدالله بن مسعود]] | ||
پیوست دوم: رمزوارههای نصیری در کتاب الهدایة الکبری | پیوست دوم: رمزوارههای نصیری در کتاب [[الهداية الكبرى|الهدایة الکبری]] | ||
پیوست سوم: رویکرد مصادر فرقۀ غالی نصیریه به نصوص وصایت [[امام علی علیهالسلام|امیرالمؤمنین(ع)]] با تأکید بر حدیث غدیر | پیوست سوم: رویکرد مصادر فرقۀ غالی نصیریه به نصوص وصایت [[امام علی علیهالسلام|امیرالمؤمنین(ع)]] با تأکید بر حدیث غدیر | ||
| خط ۵۵: | خط ۵۶: | ||
فصل نخست کتاب اختصاص به بررسی نصیریه متقدم در تاریخ دارد. با وجود تشکیکات برخی معاصران، اصالت نامگذاری «نصیریه» و انتساب آن به محمد بن نصیر نمیری در منابع سدههای سوم تا چهارم و تا دوران معاصر کاملاً مسلم است و نامگذاری فرقه به «علویه» در دوره معاصر، نوظهور و با نیات سیاسی و اجتماعی بوده است. فرقۀ نصیریه شاخهای از غالیان خطابی عراق بوده و گرچه در بدو تشکیل در سدۀ سوم در عراق بودهاند، قوتگیری آن از میانه سدۀ چهارم و در شام بوده است. بنا بر پژوهشهای متعددی، حسین بن حمدان خصیبی مهمترین نقش را در تکوین نصیریه و انسجامبخشی به آن داشته است؛ ولی نباید از نقش مهم ابنشعبه حرانی و البته غالیان پیشین در آرای نصیریان غفلت ورزید. نصیریه خود را وامدار ابوالخطاب، عمر بن فرات و ابننصیر معرفی میکنند. این شخصیتها همگی در منابع شیعی مهجورند. با وجود اخبار بسیار نصیریان خصوصاً از ابننصیر، پذیرش این اخبار با موانع مهمی روبروست؛ هرچند در همه منابع نصیریه و غیر ایشان چیزی جز شخصیتی شدیداً غالی از ابننصیر سراغ نداریم. با این همه، نصیریان بسیاری از روایات خود را نه از سلسله رجال پیشگفته، بلکه از منابع امامی، مخمسی و اسحاقی گرفتهاند و در این میان به طور خاص ابنشعبه حرانی نقش بسیار مهمی در انتقال میراث امامیه و فِرَق غالی به نصیریه داشته است. خصیبی هم در بسیاری از روایاتش به منابع فِرَق پیشگفته متکی است، و در دیدگاههایش متأثر از برخی از غالیان عراق است. اگر ادعاهای او دربارۀ خاندان و زادگاهش را بپذیریم، وطن او جنبلاء حلقههایی از غالیان تفویضی یا مایلان به نصیریه را دربر داشته است. البته در روایات مربوط به زندگی خصیبی اشکالات بسیار وجود دارد که در این مجموعه نقد شده است و در رابطۀ خصیبی با مشایخ پیشین نصیری ابهام و تردید جدی دارد. همچنین، از قرائن متعدد برمیآید که او خود نیز در ساخت بعضی از روایات، بهویژه در زمینه بابیت ابننصیر، مؤثر بوده است. | فصل نخست کتاب اختصاص به بررسی نصیریه متقدم در تاریخ دارد. با وجود تشکیکات برخی معاصران، اصالت نامگذاری «نصیریه» و انتساب آن به محمد بن نصیر نمیری در منابع سدههای سوم تا چهارم و تا دوران معاصر کاملاً مسلم است و نامگذاری فرقه به «علویه» در دوره معاصر، نوظهور و با نیات سیاسی و اجتماعی بوده است. فرقۀ نصیریه شاخهای از غالیان خطابی عراق بوده و گرچه در بدو تشکیل در سدۀ سوم در عراق بودهاند، قوتگیری آن از میانه سدۀ چهارم و در شام بوده است. بنا بر پژوهشهای متعددی، حسین بن حمدان خصیبی مهمترین نقش را در تکوین نصیریه و انسجامبخشی به آن داشته است؛ ولی نباید از نقش مهم ابنشعبه حرانی و البته غالیان پیشین در آرای نصیریان غفلت ورزید. نصیریه خود را وامدار ابوالخطاب، عمر بن فرات و ابننصیر معرفی میکنند. این شخصیتها همگی در منابع شیعی مهجورند. با وجود اخبار بسیار نصیریان خصوصاً از ابننصیر، پذیرش این اخبار با موانع مهمی روبروست؛ هرچند در همه منابع نصیریه و غیر ایشان چیزی جز شخصیتی شدیداً غالی از ابننصیر سراغ نداریم. با این همه، نصیریان بسیاری از روایات خود را نه از سلسله رجال پیشگفته، بلکه از منابع امامی، مخمسی و اسحاقی گرفتهاند و در این میان به طور خاص ابنشعبه حرانی نقش بسیار مهمی در انتقال میراث امامیه و فِرَق غالی به نصیریه داشته است. خصیبی هم در بسیاری از روایاتش به منابع فِرَق پیشگفته متکی است، و در دیدگاههایش متأثر از برخی از غالیان عراق است. اگر ادعاهای او دربارۀ خاندان و زادگاهش را بپذیریم، وطن او جنبلاء حلقههایی از غالیان تفویضی یا مایلان به نصیریه را دربر داشته است. البته در روایات مربوط به زندگی خصیبی اشکالات بسیار وجود دارد که در این مجموعه نقد شده است و در رابطۀ خصیبی با مشایخ پیشین نصیری ابهام و تردید جدی دارد. همچنین، از قرائن متعدد برمیآید که او خود نیز در ساخت بعضی از روایات، بهویژه در زمینه بابیت ابننصیر، مؤثر بوده است. | ||
در فصل دوم، افزون بر معرفی اجمالی منابع نصیری، نشان داده شد از دیرباز تا به امروز کتب نصیریه به دو صورت عام و خاص یا عمومی و سرّی نوشته شده است. ظاهراً برخی از آثار فرقه از پیش از نصیریه سابقه دارند، و از تألیفات پیشینیان خطابی و علیایی نصیریان و اسحاقیان هستند. البته نسبت این آثار به مؤلفان ادعاییشان، مانند مفضل بن عمر و محمد بن سنان، با اشکال مواجه است و نسبت برخی از آثار هم به مؤلفان همعصر ائمۀ متأخرتر(ع) میتواند صحیح باشد، همچون | در فصل دوم، افزون بر معرفی اجمالی منابع نصیری، نشان داده شد از دیرباز تا به امروز کتب نصیریه به دو صورت عام و خاص یا عمومی و سرّی نوشته شده است. ظاهراً برخی از آثار فرقه از پیش از نصیریه سابقه دارند، و از تألیفات پیشینیان خطابی و علیایی نصیریان و اسحاقیان هستند. البته نسبت این آثار به مؤلفان ادعاییشان، مانند مفضل بن عمر و محمد بن سنان، با اشکال مواجه است و نسبت برخی از آثار هم به مؤلفان همعصر ائمۀ متأخرتر(ع) میتواند صحیح باشد، همچون آدابالدین جعفر بن محمد بن مفضل. معمولاً آثار پیشانصیری، نسبت به آثار نصیری شاخصههای غیرخطابی بیشتری دارند، چنانکه بعضی از آثار منسوب به مفضل، به فضای شیعی یا فضای عمومی اسلامی نزدیکتر است و بعضی آثار نیز شاخصههای مسیحییونانی بیشتری نسبت به آثار نصیری دارند. گاهی هم درجه غلو آثار پیشانصیری بیش از آثار نصیری است. از خلال ارجاعات آثار نصیری، میتوان برخی از آثار اسحاقی و مخمسی را شناسایی کرد؛ مانند آثار اسحاق بصری، الظهورات و السبعین. | ||
نخستین آثار نصیری که به محمد بن نصیر منسوب شده است، یا بهکلی اصالت ندارد یا نسبت برخیشان به محمد بن نصیر محل تردید است؛ اما از دورۀ خصیبی، انتساب بسیاری از آثار به مؤلفان اثباتپذیر است؛ مثلاً نسبت هفت اثر موجود منسوب به خصیبی از جمله الهدایه(و حتی تحریر کاملترش) قابل دفاع است. اما از میان آثار خصیبی، الرساله مهمترین کتاب نصیریان است که قرائن بسیار گستردهای بر اصالت و رواج آن از دورۀ تألیف وجود دارد. همچنین، در طبقۀ پس از خصیبی هم انتساب آثار موجود از شاگردان خصیبی مانند حسن بن شعبه حرانی، ابنهارون صائغ و جلی معمولاً قرائن خوبی دارد. در طبقۀ شاگردانِ شاگردان خصیبی هم وضعیت انتسابها تقریباً همینگونه است. از باب نمونه، چند اثر از آثار طبرانی قرائن اصالت بیشتری دارند و نسبت برخیشان (مانند الأعیاد) به او با تردیدهایی مواجه است. ولی در مجموع، قرائن اصالت کتب بسیاری از مؤلفان قرن چهارم و پنجم، بهویژه خصیبی، جلی و طبرانی، گسترده است. | نخستین آثار نصیری که به محمد بن نصیر منسوب شده است، یا بهکلی اصالت ندارد یا نسبت برخیشان به محمد بن نصیر محل تردید است؛ اما از دورۀ خصیبی، انتساب بسیاری از آثار به مؤلفان اثباتپذیر است؛ مثلاً نسبت هفت اثر موجود منسوب به [[خصیبی، حسین بن حمدان|خصیبی]] از جمله [[الهداية الكبرى|الهدایه]](و حتی تحریر کاملترش) قابل دفاع است. اما از میان آثار خصیبی، الرساله مهمترین کتاب نصیریان است که قرائن بسیار گستردهای بر اصالت و رواج آن از دورۀ تألیف وجود دارد. همچنین، در طبقۀ پس از [[خصیبی، حسین بن حمدان|خصیبی]] هم انتساب آثار موجود از شاگردان [[خصیبی، حسین بن حمدان|خصیبی]] مانند حسن بن شعبه حرانی، ابنهارون صائغ و جلی معمولاً قرائن خوبی دارد. در طبقۀ شاگردانِ شاگردان خصیبی هم وضعیت انتسابها تقریباً همینگونه است. از باب نمونه، چند اثر از آثار طبرانی قرائن اصالت بیشتری دارند و نسبت برخیشان (مانند الأعیاد) به او با تردیدهایی مواجه است. ولی در مجموع، قرائن اصالت کتب بسیاری از مؤلفان قرن چهارم و پنجم، بهویژه خصیبی، جلی و طبرانی، گسترده است. | ||
در میان نصیریه مجموعه کتب متعددی وجود دارد که با وجود انتساب به ائمه (ع) و برخی رجال دیگر مؤلفشان شناختهشده نیست، یا آشکارا آثاری جعلیاند. همچنین، محتوای آثار متقدم نصیری که از طریق خود ایشان بر جا مانده، عموماً در زمینه عقاید غالیانه است و غیر از آثار خاص کلامی، آثار روایی و اندک کتب شعر و تأویل اخبار و فقه باطن نیز بر محور عقاید غالیانه تألیف شده است. | در میان نصیریه مجموعه کتب متعددی وجود دارد که با وجود انتساب به ائمه(ع) و برخی رجال دیگر مؤلفشان شناختهشده نیست، یا آشکارا آثاری جعلیاند. همچنین، محتوای آثار متقدم نصیری که از طریق خود ایشان بر جا مانده، عموماً در زمینه عقاید غالیانه است و غیر از آثار خاص کلامی، آثار روایی و اندک کتب شعر و تأویل اخبار و فقه باطن نیز بر محور عقاید غالیانه تألیف شده است. | ||
در فصل سوم کوشیده شده است آرای خاص نصیریان را بر محور گزارشهای منسوب به ایشان در منابع فِرَق دستهبندی شود. بهاجمال میتوان عقاید نصیریان را در این محورها توضیح داد: نصیریان مانند پیشینیان علیاییشان به الوهیت و معنابودن [[امام علی علیهالسلام|حضرت علی(ع)]] معتقد بودهاند و البته پیغمبر را نبی و فرستاده او میدانستند. | در فصل سوم کوشیده شده است آرای خاص نصیریان را بر محور گزارشهای منسوب به ایشان در منابع فِرَق دستهبندی شود. بهاجمال میتوان عقاید نصیریان را در این محورها توضیح داد: نصیریان مانند پیشینیان علیاییشان به الوهیت و معنابودن [[امام علی علیهالسلام|حضرت علی(ع)]] معتقد بودهاند و البته پیغمبر را نبی و فرستاده او میدانستند. | ||
| خط ۷۳: | خط ۷۴: | ||
پیوست نخست کتاب برای شناخت بهتر دیدگاه نصیریه دربارۀ قرآن، نگاهشان به مصحف [[عبدالله بن مسعود]] را تبیین میکند و ریشهها و گونههای استنادشان به قرائت [[عبدالله بن مسعود|ابن مسعود]] را بررسی میکند. در ادامۀ این پیئسا تنئتععلیی از استنادات به مصحف ابن مسعود در آثار نصیریه نشان داده شده است و گوناگونی این مثالها از جهت نقشداشتن یا نداشتن نصیریه در شکلگیری این انتسابها بررسی شده است. | پیوست نخست کتاب برای شناخت بهتر دیدگاه نصیریه دربارۀ قرآن، نگاهشان به مصحف [[عبدالله بن مسعود]] را تبیین میکند و ریشهها و گونههای استنادشان به قرائت [[عبدالله بن مسعود|ابن مسعود]] را بررسی میکند. در ادامۀ این پیئسا تنئتععلیی از استنادات به مصحف ابن مسعود در آثار نصیریه نشان داده شده است و گوناگونی این مثالها از جهت نقشداشتن یا نداشتن نصیریه در شکلگیری این انتسابها بررسی شده است. | ||
دومین پیوست کتاب با بررسی تطبیقی میان روایت الهدایة الکبری و دیگر آثار نصیری پاسخگوی این پرسش است که آیا عقاید نصیری خصیبی در الهدایة نمود یافته است؟ <ref> [https://literaturelib.com/books/7268 ر.ک: کتابخانه تخصصی ادبیات] </ref> | دومین پیوست کتاب با بررسی تطبیقی میان روایت [[الهداية الكبرى|الهدایة الکبری]] و دیگر آثار نصیری پاسخگوی این پرسش است که آیا عقاید نصیری [[خصیبی، حسین بن حمدان|خصیبی]] در [[الهداية الكبرى|الهدایة]] نمود یافته است؟ <ref> [https://literaturelib.com/books/7268 ر.ک: کتابخانه تخصصی ادبیات] </ref> | ||
==پانويس == | ==پانويس == | ||