نقد و تحلیل آثار فارسی شیخ بهایی: تفاوت میان نسخه‌ها

بهاء الدین محمد عاملی، مشهور به شیخ بهایی، از بزرگان قرن دهم و یازدهم هجری است و دوران زندگی وی، با سلطنت شاه تهماسب صفوی، شاه اسماعیل دوم، محمد خدابنده و مهم‌تر از همه، شاه عباس کبیر، هم زمان بوده است. شخصیت عجیب و چند جانبه‌ی او و مقبولیت عامی که در آن زمان یافته بود، منشأ اقوال و روایات مختلف و گاه منتاقضی درباره‌ی اوست که سؤالات بسیاری را درباره‌ی زندگانی و تفکر او برانگیخته است. اختلاف نظر در مورد زندگی او بسیار است به طوری که تقریبا در مورد هیچ کدام از زندگی او اتفاق نظر کلی وجود ندارد. این اختلاف ها گاه به حدی می رسد که گروهی شیخ را شخصیتی درباری و شهرت طلب و عده‌ای دیگر همو را عارفی از دنیا گذشته و واصل معرفی می کنند. گروهی از اهل تصوف او را در زمره‌ی شیوخ خود به شمار آورده، وی را صوفی می‌نامند و عده‌ای رساله‌ای از وی را دلیلی بر مخالفت او با تصوف به شمار می آورند. اهل سنت او را سنی مذهب و اهل تشیع او را شیعه می دانند. اختلافاتی تا این حد، اگر چه موجب تشتت آرا و مبهم ساختن تصویری است که از شیخ در اذهان شکل گرفته، در عین حال می‌تواند نشانه‌ی وسعت مشرب شیخ و شخصیت همه جانبه اش باشد. البته لازم به یادآوری است که بسیاری از این اختلافات، از عدم اطلاع و آگاهی صحیح از جوانب گوناگون زندگی شیخ بهایی ناشی می‌شود.