الحروف و الأدوات: تفاوت میان نسخه‌ها

'''كتاب الحروف و الأدوات'''، اثری است که در آن آرای نحوی خلیل بن احمد فراهیدی (100-175ق) دانشمند ادبیات عرب، در باب حروف گردآوری شده است. هادی حسن حمّودی، این کتاب نحوی را از میان آثاری که دانش خلیل را نمایش می‌دهد، به‌ترتیب مباحث «الكتاب» سیبویه تدوین و تنظیم نموده است.

حمودی انگیزه‌اش را برای تدوین این کتاب، چنین توضیح می‌دهد: پیشتازی خلیل از دیگران در پژوهش زبان عربی و احاطه چشمگیر او بر علم لغت، نحو و عروض بر همگان آشکار است. هرچند در میان آثار او، کتابی مانند «العين» هست، اثر شاخص و جداگانه دیگری که دانش او را در علم نحو گرد آورده باشد، دیده نمی‌شود! خوشبختانه، آثاری را می‌توان یافت که از طریق آنها دیدگاه‌های نحوی و تحلیل‌های خلیل از گزاره‌های عربی به دست آید و می‌توان این کار را با کمک شیوه‌ای که میان علم لغت و نحو را با ذوق ظریف فهم «کلام عرب» پیوند می‌دهد، انجام داد. حمودی برای انجام این کار، آشکارا از «كتاب النحو» که منسوب به سیبویه است، نام می‌برد؛ چراکه سیبویه خودش به‌روشنی اعتراف می‌کند که مطالب «الكتاب» را از دانش استادش «خلیل» برگرفته است. این، نکته‌ای است که پیشینیان نیز واقعیت و درستی‌اش را تأیید نموده‌اند، اما متأسفانه، باور عموم این است که «الكتاب» از سیبویه است و از خلیل نیست. انگار، آنان این گفته سیبویه را که «این کتاب از دانش خلیل برگرفته شده است»، نمی‌شنوند! حمودی در مقدمه همین کتاب، بحث مناقشه‌انگیزی را با عنوان «خلیل بن احمد و کتاب سیبویه» ارائه داده است.

حمودی ادعایش را با تدوین این کتاب اثبات کرده است؛ بدین‌گونه که او برای تهیه این اثر به کتاب سیبویه و کتاب‌های نحوی و لغوی که از خلیل نقل قول کرده‌اند، روی آورده است و از میان آنها، آنچه را که به دانسته‌های خلیل در علم نحو ربط داشته است، استخراج و گردآوری نموده و نام آن را «كتاب النحو» نهاده است. سپس بر آن شده است تا از مجموعه آن، مباحثی را که ویژه «حروف» است، برگزیده و در این نوشتار با نام «كتاب الحروف و الأدوات» به میراث فرهنگی عرب تقدیم کند. حمودی، مطالب این کتاب را با ترتیبی که در متن کتاب سیبویه دیده می‌شود، هماهنگ نموده است تا خواننده بتواند به تقارن آسان‌ترِ مطالب هر دو کتاب دست یابد.

حمودی منابعی را که از آن‌ها نص کتاب فراهم آمده است و آنچه را که نیاز به واکاوی سندی داشته، در بخش پایانی کتاب با عنوان «حواشي الخليل بن أحمد و كتاب سيبويه» آورده است تا خواننده هنگام بهره ‌بردن از متن اصلی، خود را به آن‌ها مشغول نکند و بیشتر از زیبایی‌ها و جِلوه‌های کلام خلیل بهره‌مند شود<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص8-7</ref>. حمودی شرح حالی نیز از زندگی و آثار خلیل ارائه نموده است<ref>ر.ک: همان، ص23-12</ref>‏.