۱۰۶٬۳۳۱
ویرایش
ابی بن كعب: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۵۳: | خط ۵۳: | ||
==وفات== | ==وفات== | ||
در تاریخ مرگ او مشكل بتوان میان اقوال مختلف (سالهای ۱۹، ۲۲، ۲۹-۳۳ ق) الفتی داد. شماری از مورخان درگذشت او را به روزگار عمر دانسته‌اند، در حالی كه از برخی مطالب نقل شده در التاریخ الصغیر بخاری و مستدرك حاكم نیشابوری چنین برمی‌آید كه به هنگام آغاز اعتراض مردم بر عثمان، وی زنده بوده و به قولی یك هفته یا ۱۰ روز پیش از كشته شدن عثمان درگذشته است. | در تاریخ مرگ او مشكل بتوان میان اقوال مختلف (سالهای ۱۹، ۲۲، ۲۹-۳۳ ق) الفتی داد. شماری از مورخان درگذشت او را به روزگار عمر دانسته‌اند، در حالی كه از برخی مطالب نقل شده در [[التاریخ الصغیر]] [[بخاری، محمد بن اسماعیل|بخاری]] و [[المستدرك علی الصحيحین|مستدرك]] [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاكم نیشابوری]] چنین برمی‌آید كه به هنگام آغاز اعتراض مردم بر عثمان، وی زنده بوده و به قولی یك هفته یا ۱۰ روز پیش از كشته شدن عثمان درگذشته است. | ||
| خط ۶۸: | خط ۶۸: | ||
==کاتب وحی و دبیری پیامبر(ص)== | ==کاتب وحی و دبیری پیامبر(ص)== | ||
وی از كاتبان وحی بود. چنانكه حكایت شده، در غیاب علی(ع) و عثمان، ابی بن كعب و زید بن ثابت به كتاب وحی می‌پرداختند. | وی از كاتبان وحی بود. چنانكه حكایت شده، در غیاب [[امام علی علیه‌السلام|علی(ع)]] و عثمان، ابی بن كعب و زید بن ثابت به كتاب وحی می‌پرداختند. | ||
وی علاوه بر كتابت وحی، دبیری پیامبر(ص) را نیز عهده‌دار بود و در غیاب او، زید بن ثابت این وظیفه را انجام می‌داد. | وی علاوه بر كتابت وحی، دبیری پیامبر(ص) را نیز عهده‌دار بود و در غیاب او، زید بن ثابت این وظیفه را انجام می‌داد. | ||
| خط ۸۸: | خط ۸۸: | ||
==پس از درگذشت پیامبر(ص) == | ==پس از درگذشت پیامبر(ص) == | ||
پس از درگذشت پیامبر(ص)، برپایۀ منابع شیعی ابی بن كعب یكی از ۱۲ تن از مهاجرین و انصار بود كه در موضوع جانشینی پیامبر(ص) زبان به اعتراض گشودند. در این مورد از طریق او حدیثی بدین مضمون نقل شده است: | پس از درگذشت پیامبر(ص)، برپایۀ منابع شیعی ابی بن كعب یكی از ۱۲ تن از مهاجرین و انصار بود كه در موضوع جانشینی پیامبر(ص) زبان به اعتراض گشودند. در این مورد از طریق او حدیثی بدین مضمون نقل شده است: «[[امام علی علیه‌السلام|علی بن ابی طالب]] امامكم بعدی و هو الناصح لأمتی». | ||
==زمان عمر== | ==زمان عمر== | ||
وی در زمان عمر اظهار تمایل كرد كه كاری بدو سپرده شود، ولی عمر در پاسخ گفت: خوش ندارم كه دین تو را آلوده سازد. | وی در زمان عمر اظهار تمایل كرد كه كاری بدو سپرده شود، ولی عمر در پاسخ گفت: خوش ندارم كه دین تو را آلوده سازد. | ||
اما می‌دانیم كه وی همراه عمر به جابیه (قریه‌ای از قرای دمشق) رفت و او بود كه برای مردم بیت‌المقدس صلح نامه نوشت. | اما می‌دانیم كه وی همراه عمر به جابیه (قریه‌ای از قرای دمشق) رفت و او بود كه برای مردم بیت‌المقدس صلح نامه نوشت. | ||
| خط ۱۰۵: | خط ۱۰۷: | ||
ابی بن كعب از رسول اكرم(ص) احادیثی روایت كرده است كه شماری از آن‌ها را صاحبان صحاح ششگانه در آثار خود آورده‌اند. | ابی بن كعب از رسول اكرم(ص) احادیثی روایت كرده است كه شماری از آن‌ها را صاحبان صحاح ششگانه در آثار خود آورده‌اند. | ||
بنابر شمارش نَوَوی احادیث منقول از ابی در كتب معتبر، ۱۶۴ حدیث است كه از آن میان ۳ حدیث محل اتفاق بخاری و | |||
احمد بن حنبل احادیث فراوانی را از او به نقل از ابوایوب انصاری، عبادة بن صامت، ابوهریره، رافع بن رفاعه، جابر بن عبدالله، سهل بن سعد، عبدالله بن عمرو بن عاص، عبدالله بن عباس، انس بن مالك، عبدالرحمان بن اَبْزی، سلیمان بن صُرَد، عبدالرحمان بن اسود، سُوَید بن غفله، عبدالرحمان بن ابی لیلی، زِرّ بن حُبیش، ابوعثمان نَهْدی، ابوالعالیۀ ریاحی، طفیل و محمد، پسران ابی بن كعب و از عده‌ای دیگر، در مسند خود آورده است. | بنابر شمارش نَوَوی احادیث منقول از ابی در كتب معتبر، ۱۶۴ حدیث است كه از آن میان ۳ حدیث محل اتفاق [[بخاری، محمد بن اسماعیل|بخاری]] و [[قشیری نیشابوری، مسلم بن حجاج|مسلم]]، ۳ حدیث از منفردات بخاری و ۷ حدیث از منفردات مسلم است. | ||
[[ابن حنبل، احمد بن محمد|احمد بن حنبل]] احادیث فراوانی را از او به نقل از ابوایوب انصاری، عبادة بن صامت، ابوهریره، رافع بن رفاعه، جابر بن عبدالله، سهل بن سعد، عبدالله بن عمرو بن عاص، عبدالله بن عباس، انس بن مالك، عبدالرحمان بن اَبْزی، سلیمان بن صُرَد، عبدالرحمان بن اسود، سُوَید بن غفله، عبدالرحمان بن ابی لیلی، زِرّ بن حُبیش، ابوعثمان نَهْدی، ابوالعالیۀ ریاحی، طفیل و محمد، پسران ابی بن كعب و از عده‌ای دیگر، در مسند خود آورده است. | |||
احادیث منقول از ابی بن كعب از حیث موضوع مسائلی مربوط به فقه، تفسیر، سیره و زهد و اخلاق را در بر می‌گیرد. | احادیث منقول از ابی بن كعب از حیث موضوع مسائلی مربوط به فقه، تفسیر، سیره و زهد و اخلاق را در بر می‌گیرد. | ||
| خط ۱۲۳: | خط ۱۲۸: | ||
با توجه به آنچه گفته شد، طبیعی است كه نباید قرائت ابی را قرائتی فراموش شده دانست. چرا كه شالودۀ شماری از قرائات جاودانی است، ولی این قرائت بدون آمیختگی با قرائات دیگر و به گونه‌ای مستقل حتی در سده‌های نخستین چندان مضبوط نبوده است. به طوری كه در منابع سده‌های ۲-۴ تنها قرائاتی پراكنده منسوب به وی در منابع مختلف دیده می‌شود. | با توجه به آنچه گفته شد، طبیعی است كه نباید قرائت ابی را قرائتی فراموش شده دانست. چرا كه شالودۀ شماری از قرائات جاودانی است، ولی این قرائت بدون آمیختگی با قرائات دیگر و به گونه‌ای مستقل حتی در سده‌های نخستین چندان مضبوط نبوده است. به طوری كه در منابع سده‌های ۲-۴ تنها قرائاتی پراكنده منسوب به وی در منابع مختلف دیده می‌شود. | ||
گاه برخی از منابع امامیه قرائت ابی بن كعب را در تأیید نظرهای اعتقادی یا فقهی خود مورد استناد قرار داده‌اند و فراتر از آن، در روایتی به نقل از امام صادق(ع) تصریح شده كه قرائت ابی بن كعب قرائت مورد تأیید اهل بیت(ع) بوده است. | |||
گاه برخی از منابع امامیه قرائت ابی بن كعب را در تأیید نظرهای اعتقادی یا فقهی خود مورد استناد قرار داده‌اند و فراتر از آن، در روایتی به نقل از [[امام جعفر صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] تصریح شده كه قرائت ابی بن كعب قرائت مورد تأیید اهل بیت(ع) بوده است. | |||
| خط ۱۳۱: | خط ۱۳۸: | ||
ابوالعالیه روایت كرده است كه ابوبكر جمعی از كاتبان را گردآورد و ابی بن كعب قرآن را بر آنان املا می‌كرد و بدین ترتیب مصحفی فراهم آمد. | ابوالعالیه روایت كرده است كه ابوبكر جمعی از كاتبان را گردآورد و ابی بن كعب قرآن را بر آنان املا می‌كرد و بدین ترتیب مصحفی فراهم آمد. | ||
در زمان عثمان به هنگام گردآوری و تدوین مصحف عثمانی، ابی بن كعب و زید بن ثابت برجسته‌ترین اعضای هیأت ۱۲ نفری دست‌اندركار این تدوین بودند. | در زمان عثمان به هنگام گردآوری و تدوین مصحف عثمانی، ابی بن كعب و زید بن ثابت برجسته‌ترین اعضای هیأت ۱۲ نفری دست‌اندركار این تدوین بودند. | ||
با وجود نقش اساسی ابی در تدوین مصحف عثمانی، در سده‌های نخستین گاه نسخه‌هایی با عنوان «مصحف ابی بن كعب» یافت می‌شده كه با مصحف عثمانی تفاوت‌هایی داشته است. در یكی از قدیم‌ترین گزارش‌ها آمده است كه گروهی از عراقیان به نزد محمد فرزند ابی آمده، از او مصحف پدرش را طلب كردند و محمد بدون انكار وجود چنین مصحفی اظهار داشت كه عثمان آن را گرفته است. | با وجود نقش اساسی ابی در تدوین مصحف عثمانی، در سده‌های نخستین گاه نسخه‌هایی با عنوان «مصحف ابی بن كعب» یافت می‌شده كه با مصحف عثمانی تفاوت‌هایی داشته است. در یكی از قدیم‌ترین گزارش‌ها آمده است كه گروهی از عراقیان به نزد محمد فرزند ابی آمده، از او مصحف پدرش را طلب كردند و محمد بدون انكار وجود چنین مصحفی اظهار داشت كه عثمان آن را گرفته است. | ||
در نیمه دوم سدۀ نخست هجری محمد بن كعب قرظی نسخه‌ای از «مصحف ابی»را دیده بوده كه تفاوت قابل ملاحظه‌ای با مصحف عثمانی نداشته است. در سدۀ بعد نیز حماد بن زید بصری نسخه‌ای از «مصحف ابی» را در اختیار داشته و دو مورد نقل او از مصحف یاد شده را ابن ابی داوود نقل كرده است. | در نیمه دوم سدۀ نخست هجری محمد بن كعب قرظی نسخه‌ای از «مصحف ابی»را دیده بوده كه تفاوت قابل ملاحظه‌ای با مصحف عثمانی نداشته است. در سدۀ بعد نیز حماد بن زید بصری نسخه‌ای از «مصحف ابی» را در اختیار داشته و دو مورد نقل او از مصحف یاد شده را ابن ابی داوود نقل كرده است. | ||
در سدۀ ۳ ق یكی از دوستان فضل بن شاذان رازی در قریه‌ای نزدیك بصره در كتابخانۀ شخصی محمد بن عبدالملك انصاری نسخه‌ای از «مصحف ابی» را دیده و ترتیب سوره‌ها در آن مصحف را به تفصیل بیان كرده است. | در سدۀ ۳ ق یكی از دوستان فضل بن شاذان رازی در قریه‌ای نزدیك بصره در كتابخانۀ شخصی محمد بن عبدالملك انصاری نسخه‌ای از «مصحف ابی» را دیده و ترتیب سوره‌ها در آن مصحف را به تفصیل بیان كرده است. | ||
| خط ۱۳۷: | خط ۱۴۶: | ||
در سدۀ ۴ ق نیز ابن اشتۀ اصفهانی در المصاحف به بیان ترتیب سوره‌ها، در «مصحف ابی» پرداخته است و در همین قرن محمد بن هیصم آورده كه یكی از شیوخ وی نسخه‌ای از «مصحف ابی» را مشاهده كرده و تفاوت‌هایی بین آن و مصحف عثمانی در برخی مواضع دیده بوده است. باوجود مواردی كه یاد شد، میزان رواج مصاحف غیر رسمی به نام ابی بن كعب به هیچ روی با رواج «مصحف ابن مسعود» برابری نمی‌كند و شاید موضع مثبت ابی در قبال تدوین مصحف عثمانی و موضع مخالف ابن مسعود دست كم در پاره‌ای از روایات از عوامل اساسی این تفاوت بوده باشد. | در سدۀ ۴ ق نیز ابن اشتۀ اصفهانی در المصاحف به بیان ترتیب سوره‌ها، در «مصحف ابی» پرداخته است و در همین قرن محمد بن هیصم آورده كه یكی از شیوخ وی نسخه‌ای از «مصحف ابی» را مشاهده كرده و تفاوت‌هایی بین آن و مصحف عثمانی در برخی مواضع دیده بوده است. باوجود مواردی كه یاد شد، میزان رواج مصاحف غیر رسمی به نام ابی بن كعب به هیچ روی با رواج «مصحف ابن مسعود» برابری نمی‌كند و شاید موضع مثبت ابی در قبال تدوین مصحف عثمانی و موضع مخالف ابن مسعود دست كم در پاره‌ای از روایات از عوامل اساسی این تفاوت بوده باشد. | ||
گفتنی است كه در آثار مختلف تفسیری از جمله مجمع البیان طبرسی و كشف الاسرار میبدی روایاتی در فضلیت سوره‌های مختلف قرآن به نقل از ابی بن كعب وارد شده است كه شاید با نسخۀ منسوب به ابی بن كعب در موضوع «فضائل القرآن» كه ابن ندیم از آن یاد كرده، بی‌ارتباط نباشد. نسخه‌ای ظاهراً كامل از این متن به روایت ابوامامه از ابی بن كعب در ضمن كتاب «المبانی» به چاپ رسیده كه در سلسلۀ اسناد آن نام ابو احمد محمد بن احمد بن غطریف جرجانی (د ۳۷۷ ق) به چشم می‌خورد. همچنین نسخه‌ای بزرگ در تفسیر قرآن به روایت ابوجعفر رازی از ربیع بن انس از ابوالعالیه از ابی بن كعب در سده‌های نخستین متداول بوده و مورد استفادۀ طبری در تفسیر، ابن ابی حاتم در | گفتنی است كه در آثار مختلف تفسیری از جمله مجمع البیان طبرسی و كشف الاسرار میبدی روایاتی در فضلیت سوره‌های مختلف قرآن به نقل از ابی بن كعب وارد شده است كه شاید با نسخۀ منسوب به ابی بن كعب در موضوع «فضائل القرآن» كه [[ابن ندیم، محمد بن اسحاق|ابن ندیم]] از آن یاد كرده، بی‌ارتباط نباشد. نسخه‌ای ظاهراً كامل از این متن به روایت ابوامامه از ابی بن كعب در ضمن كتاب «المبانی» به چاپ رسیده كه در سلسلۀ اسناد آن نام ابو احمد محمد بن احمد بن غطریف جرجانی (د ۳۷۷ ق) به چشم می‌خورد. همچنین نسخه‌ای بزرگ در تفسیر قرآن به روایت ابوجعفر رازی از ربیع بن انس از ابوالعالیه از ابی بن كعب در سده‌های نخستین متداول بوده و مورد استفادۀ طبری در تفسیر، [[ابن ابی‌حاتم، عبدالرحمن بن محمد|ابن ابی حاتم]] در [[تفسير القرآن العظيم (ابن أبي‌حاتم)|تفسیر]]، [[ابن حنبل، احمد بن محمد|احمد بن حنبل]] در [[مسند الإمام أحمد بن حنبل|مسند]] و [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاكم نیشابوری]] در [[المستدرك علی الصحيحین|مستدرك]] قرار گرفته است.<ref>سلیم، عبدالامیر؛ پاكتچی، احمد، ج6، ص465-463</ref>. | ||
| | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||