۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام (تحقیق بقال): تفاوت میان نسخه‌ها
شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام (تحقیق بقال) (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۶ نوامبر ۲۰۱۶، ساعت ۱۹:۳۵
، ۶ نوامبر ۲۰۱۶ویرایش Hbaghizadeh@noornet.net (بحث) به آخرین تغییری که Hbaghizadeh@noornet.net انجام داده بود...
جز (جایگزینی متن - 'آيت الله ' به 'آیت‌الله ') |
جز (ویرایش Hbaghizadeh@noornet.net (بحث) به آخرین تغییری که Hbaghizadeh@noornet.net انجام داده بود...) |
||
| خط ۴۸: | خط ۴۸: | ||
اين كتاب از زمان نگارش مورد توجه فقهاى عظام واقع شده و شروح متعددى همچون «مسالك الأفهام» | اين كتاب از زمان نگارش مورد توجه فقهاى عظام واقع شده و شروح متعددى همچون «مسالك الأفهام» شهيد ثانى (م 966 ق)، «مدارك الأحكام» سيد محمد عاملى (م 946 ق)، «جواهر الكلام» شيخ محمد حسن نجفى (م 1261 ق)، «مصباح الفقيه» آقا رضا همدانى (م 1322 ق) بر آن نگاشته شده است. | ||
در | در الذريعة پس از ذكر نام تعدادى از حواشى كتاب اين گونه مى‌نويسد: هذا ما حضرني من الشروح التي لها عناوين خاصة تذكر في محالها و سيأتي قرب مائة شرح بعنوان شرح الشرائع ليس لها عنوان خاص. | ||
اين كتاب از زمان نگارش در حوزه‌هاى علميه تدريس مى‌شده و بيش از هفتصد و پنجاه سال متن درسى حوزه‌هاى علميۀ شيعه بوده است. | اين كتاب از زمان نگارش در حوزه‌هاى علميه تدريس مى‌شده و بيش از هفتصد و پنجاه سال متن درسى حوزه‌هاى علميۀ شيعه بوده است. | ||
| خط ۵۶: | خط ۵۶: | ||
اگر چه محقق حلى داراى آثار علمى همچون «مختصر النافع»، «النهاية و نكتها» و «المعتبر» مى‌باشد. امّا شرايع الاسلام به دليل نظم و ترتيب كم‌نظير فروعات فقهى و دقت و شيوۀ بى‌نظير در طرح مباحث از جايگاه خاص و رتبۀ والايى برخوردار است. | اگر چه محقق حلى داراى آثار علمى همچون «مختصر النافع»، «النهاية و نكتها» و «المعتبر» مى‌باشد. امّا شرايع الاسلام به دليل نظم و ترتيب كم‌نظير فروعات فقهى و دقت و شيوۀ بى‌نظير در طرح مباحث از جايگاه خاص و رتبۀ والايى برخوردار است. | ||
آقا بزرگ تهرانى در الذريعة دربارۀ اين كتاب مى‌نويسد: و كتابه هذا من أحسن المتون الفقهيّة ترتيبا و أجمعها للفروع. (الذريعة 47/13). | |||
مؤلف بعدها شرايع الاسلام را خلاصه نموده و آن را «النافع في مختصر الشرايع» ناميده است كه به «مختصر النافع» مشهور شده است. بعدها نيز مختصر النافع كه همچون شرايع الاسلام فقه مختصر و فتوايى است بوسيلۀ محقق حلى شرح استدلالى زده شده است و كتاب المعتبر تدوين و تأليف شده است. | مؤلف بعدها شرايع الاسلام را خلاصه نموده و آن را «النافع في مختصر الشرايع» ناميده است كه به «مختصر النافع» مشهور شده است. بعدها نيز مختصر النافع كه همچون شرايع الاسلام فقه مختصر و فتوايى است بوسيلۀ محقق حلى شرح استدلالى زده شده است و كتاب المعتبر تدوين و تأليف شده است. | ||
| خط ۶۳: | خط ۶۳: | ||
از تاريخ دقيق تأليف كتاب اطلاع دقيقى در دست نيست اما بنا به تاريخ اتمام نسخۀ جلد اوّل كه به خط شيخ محمد بن اسماعيل بن حسين هرقلى كه مربوط به سال 670 ق است، تاريخ اتمام شرائع الاسلام قبل از سال 670 ق يعنى هفت سال قبل از وفات مؤلف مى‌باشد. ( | از تاريخ دقيق تأليف كتاب اطلاع دقيقى در دست نيست اما بنا به تاريخ اتمام نسخۀ جلد اوّل كه به خط شيخ محمد بن اسماعيل بن حسين هرقلى كه مربوط به سال 670 ق است، تاريخ اتمام شرائع الاسلام قبل از سال 670 ق يعنى هفت سال قبل از وفات مؤلف مى‌باشد. (الذريعة 48/13، مقدمه‌اى بر فقه شيعه). | ||
به دليل اهميت كتاب نسخه‌هاى متعدد خطى از اين كتاب چاپ شده است. از اولين چاپ‌هاى اين كتاب، نسخه‌اى است كه مربوط به سال 1377 ق است و در چاپخانۀ خورشيد بوسيلۀ مكتبة علمية اسلامية چاپ شده است كه از مصادر مقابله و تصحيح كتاب موجود مى‌باشد. | به دليل اهميت كتاب نسخه‌هاى متعدد خطى از اين كتاب چاپ شده است. از اولين چاپ‌هاى اين كتاب، نسخه‌اى است كه مربوط به سال 1377 ق است و در چاپخانۀ خورشيد بوسيلۀ مكتبة علمية اسلامية چاپ شده است كه از مصادر مقابله و تصحيح كتاب موجود مى‌باشد. | ||
| خط ۷۴: | خط ۷۴: | ||
در | در الذريعة به سه نسخه اشاره شده كه عبارتند از: | ||
1 - نسخۀ كتابخانۀ شيخ | 1 - نسخۀ كتابخانۀ شيخ محمد سماوى به خط شيخ محمد بن اسماعيل بن حسين هرقلى كه جراحت او را امام زمان (عج) به نحوه‌اى كه در كتاب كشف الغمّة ذكر شده شفا داده است. جلد اوّل آن در سال 670 ق و جلد دوّم آن در سال 703 ق پايان يافته است. | ||
2 - نسخۀ متعلّق به كتابخانۀ مجد الدين نصيرى در تهران مربوط به سال 674 ق مى‌باشد. | 2 - نسخۀ متعلّق به كتابخانۀ مجد الدين نصيرى در تهران مربوط به سال 674 ق مى‌باشد. | ||
| خط ۸۷: | خط ۸۷: | ||
در چاپ كتاب موجود از دو نسخۀ خطى كه متعلّق به كتابخانۀ عمومى | در چاپ كتاب موجود از دو نسخۀ خطى كه متعلّق به كتابخانۀ عمومى آية الله حكيم در نجف اشرف است و يك نسخۀ چاپى استفاده شده است. | ||
نسخۀ اول نزديك به عصر مؤلف و در سال 728 يا 731 نوشته شده است اين نسخه اگر چه ناقص بوده و از اوائل كتاب تا بعد از ذكر قيام در كتاب صلاة و همين‌طور از عبارت «في الاختلاف في الدعويين ...» را ندارد اما نسخۀ مورد اعتماد و اصل و اساس در چاپ كتاب موجود بوده و با رمز «أ» مشخص شده است. | نسخۀ اول نزديك به عصر مؤلف و در سال 728 يا 731 نوشته شده است اين نسخه اگر چه ناقص بوده و از اوائل كتاب تا بعد از ذكر قيام در كتاب صلاة و همين‌طور از عبارت «في الاختلاف في الدعويين ...» را ندارد اما نسخۀ مورد اعتماد و اصل و اساس در چاپ كتاب موجود بوده و با رمز «أ» مشخص شده است. | ||
| خط ۱۱۹: | خط ۱۱۹: | ||
كتاب شرايع الاسلام با توجه به ويژگى‌هاى خاصى كه دارد در طول قرن‌هاى متمادى مورد توجه بزرگان از فقها قرار گرفته است عبارت‌هاى واضح، دقت در رساندن معانى، ايجاز در بكار گرفتن الفاظ، شيوۀ بى‌نظير در طرح مباحث، امانت‌دارى در بيان افكار و نظريات اين كتاب را از ساير كتاب‌هاى فقهى متمايز نموده است. | كتاب شرايع الاسلام با توجه به ويژگى‌هاى خاصى كه دارد در طول قرن‌هاى متمادى مورد توجه بزرگان از فقها قرار گرفته است عبارت‌هاى واضح، دقت در رساندن معانى، ايجاز در بكار گرفتن الفاظ، شيوۀ بى‌نظير در طرح مباحث، امانت‌دارى در بيان افكار و نظريات اين كتاب را از ساير كتاب‌هاى فقهى متمايز نموده است. | ||
در | در الذريعة دربارۀ كتاب اين گونه آمده است: و كتابه هذا من أحسن المتون الفقهيّة ترتيبا و أجمعها للفروع. (الذريعة ج 13 ص 47). | ||
از ويژگى‌هاى مهم كتاب اين است كه هم داراى شروح متعدد و هم تعليقه‌ها و يا حواشى زيادى مى‌باشد و علماى متأخر از مؤلف از راه‌هاى مختلف به كتاب توجه داشته و در حدود صد شرح و حاشيه در كتاب أعيان الشيعة و | از ويژگى‌هاى مهم كتاب اين است كه هم داراى شروح متعدد و هم تعليقه‌ها و يا حواشى زيادى مى‌باشد و علماى متأخر از مؤلف از راه‌هاى مختلف به كتاب توجه داشته و در حدود صد شرح و حاشيه در كتاب أعيان الشيعة و الذريعة ذكر شده است. | ||
در | در الذريعة دربارۀ شروح كتاب اين گونه گفته شده: و للعلماء عليه حواشي كثيرة بل و إن معظم الموسوعات الفقهية الضخمة التي ألفت بعد عصر المحقق شروح له. | ||
و همين‌طور: سيأتي قرب مائة شرح بعنوان شرح الشرايع ليس لها عنوان خاص. ( | و همين‌طور: سيأتي قرب مائة شرح بعنوان شرح الشرايع ليس لها عنوان خاص. (الذريعة ج 13 ص 47)، و همين‌طور در صفحات 316 تا 332 از شمارۀ 1167 تا 1218 حدود 50 شرح را نام برده است. (الذريعة ج 13 ص 316 332). | ||
در أعيان الشيعة اين گونه آمده است، و كل من أراد الكتابة في الفقه الاستدلالي يكتب شرحا عليه كمسالك الأفهام، مدارك الأحكام، جواهر الكلام، هداية الأنام، مصباح الفقيه و غيره. و صنف بعض العلماء شرحا لتودداته خاصة. (أعيان الشيعة ج 4 ص 90). | در أعيان الشيعة اين گونه آمده است، و كل من أراد الكتابة في الفقه الاستدلالي يكتب شرحا عليه كمسالك الأفهام، مدارك الأحكام، جواهر الكلام، هداية الأنام، مصباح الفقيه و غيره. و صنف بعض العلماء شرحا لتودداته خاصة. (أعيان الشيعة ج 4 ص 90). | ||
| خط ۱۳۴: | خط ۱۳۴: | ||
اگر چه شروح شرايع بسيار زياد است امّا به مهم‌ترين آنها اشاره مى‌شود. | اگر چه شروح شرايع بسيار زياد است امّا به مهم‌ترين آنها اشاره مى‌شود. | ||
1 - مسالك الأفهام إلى شرائع الإسلام، تأليف شيخ زين الدين بن على عاملى، | 1 - مسالك الأفهام إلى شرائع الإسلام، تأليف شيخ زين الدين بن على عاملى، شهيد ثانى (م 966 ق). | ||
2 - مدارك الأحكام في شرح شرائع الإسلام، تأليف سيد شمس الدين محمد بن على موسوى عاملى (م 946 ق). | 2 - مدارك الأحكام في شرح شرائع الإسلام، تأليف سيد شمس الدين محمد بن على موسوى عاملى (م 946 ق). | ||
| خط ۱۶۶: | خط ۱۶۶: | ||
16 - شوارع الأعلام في شرح شرائع الإسلام، تأليف سيد محمد حسين بن محمد على شهرستانى (م 1315 ق). | 16 - شوارع الأعلام في شرح شرائع الإسلام، تأليف سيد محمد حسين بن محمد على شهرستانى (م 1315 ق). | ||
حواشى و تعليقه‌هاى شرايع نيز زياد است كه در | حواشى و تعليقه‌هاى شرايع نيز زياد است كه در الذريعة جلد 6 صفحات 106 تا صفحۀ 109 و همين‌طور در جلد 13 از صفحۀ 316 تا 332 54 شرح شرايع كه به مهم‌ترين آنان ذكر شده است اشاره مى‌شود. | ||
1 - حاشيه بر شرايع، تأليف محقق كركى، شيخ على بن حسين بن عبد العالى (م 940 ق). | 1 - حاشيه بر شرايع، تأليف محقق كركى، شيخ على بن حسين بن عبد العالى (م 940 ق). | ||
| خط ۱۷۲: | خط ۱۷۲: | ||
2 - حاشيه بر شرايع: تأليف شيخ ابراهيم بن سليمان قطيفى، معاصر محقق كركى. | 2 - حاشيه بر شرايع: تأليف شيخ ابراهيم بن سليمان قطيفى، معاصر محقق كركى. | ||
3 - حاشيه بر شرايع، تأليف زين الدين على بن احمد شامى عاملى، معروف به | 3 - حاشيه بر شرايع، تأليف زين الدين على بن احمد شامى عاملى، معروف به شهيد ثانى (م 966 ق)، اين كتاب دو جلد است و مسالك الأفهام و در 7 جلد تأليف شده است. | ||
4 - حاشيه بر شرايع، تأليف ملا محمد على بن حسين تسترى مؤلف تقرير الحرام. | 4 - حاشيه بر شرايع، تأليف ملا محمد على بن حسين تسترى مؤلف تقرير الحرام. | ||
| خط ۱۸۹: | خط ۱۸۹: | ||
و در جاى ديگر اين‌طور آمده است: قد رزق في مؤلفاته خطأ عظيما فكتابه المعروف بشرائع الإسلام هو عنوان دروس المدرسين في الفقه الاستدلالي في جميع الأعصار. (أعيان الشيعة ج 4 ص 90). | و در جاى ديگر اين‌طور آمده است: قد رزق في مؤلفاته خطأ عظيما فكتابه المعروف بشرائع الإسلام هو عنوان دروس المدرسين في الفقه الاستدلالي في جميع الأعصار. (أعيان الشيعة ج 4 ص 90). | ||
در | در الذريعة نيز اين‌طور نوشته شده است: و لا يزال من الكتب الدراسية في عواصهم الشيعة و قد اعتمد عليه الفقهاء خلال هذه القرون العديدة فجعلوا أبحاثهم و تدريساتهم فيه. (الذريعة ج 13 ص 47). | ||
==نوآورى‌ها== | ==نوآورى‌ها== | ||
| خط ۲۲۲: | خط ۲۲۲: | ||
در كتاب، اصطلاحاتى وجود دارد كه براى توضيح آنها، آنچه را كتاب «التنقيح الشرائع لمختصر الشرائع» آمده است، نقل مى‌كنيم. | در كتاب، اصطلاحاتى وجود دارد كه براى توضيح آنها، آنچه را كتاب «التنقيح الشرائع لمختصر الشرائع» آمده است، نقل مى‌كنيم. | ||
در آن كتاب كه چاپ انتشارات | در آن كتاب كه چاپ انتشارات آيت الله الحكيم العامّة در نجف اشرف در شمارۀ 306 است اين گونه مى‌خوانيم: يقول المقداد اصطلح المصنف [أي المحقق الحلي] في كتابه على عبارات نذكر تفسيرها: | ||
فالأشهر: مشهورترين در بين روايات | فالأشهر: مشهورترين در بين روايات | ||
| خط ۲۴۶: | خط ۲۴۶: | ||
قول مشهور: يعنى مشهور بين فقها و دليلى براى آن نيافته است | قول مشهور: يعنى مشهور بين فقها و دليلى براى آن نيافته است | ||
شيخ: | شيخ: شيخ طوسى | ||
شيخين: | شيخين: شيخ طوسى و شيخ مفيد | ||
الثلاثة: | الثلاثة: شيخ طوسى، شيخ مفيد، سيد مرتضى | ||
علم الهدى: | علم الهدى: سيد مرتضى. | ||
==گفتار بزرگان== | ==گفتار بزرگان== | ||
روضات الجنات: و له تصانيف حسنة محققة محرّرة عذبة، فمنها «شرائع الإسلام» مجلدان. (روضات الجنات ج 183/2). | |||
رياض العلماء: كان عظيم الشأن جليل القدر رفيع المنزلة لا نظير له في زمانه، له كتب منها: كتاب شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام. (رياض العلماء ج 105/1). | |||
فوائد رضويه: از براى آن جناب مصنفات نافعه و مؤلفات فائقه است مانند كتاب شرائع الإسلام. (فوائد رضويه 63، الكنى و الالقاب ج 154/3). | فوائد رضويه: از براى آن جناب مصنفات نافعه و مؤلفات فائقه است مانند كتاب شرائع الإسلام. (فوائد رضويه 63، الكنى و الالقاب ج 154/3). | ||
| خط ۲۶۷: | خط ۲۶۷: | ||
تعليقۀ علامۀ كبير سيد محمد صادق بحر العلوم بر لؤلؤ البحرين: و مصنفاته القيّمة - لا سيّما (شرائع الإسلام) ما زالت مرجعا للفقهاء، و قد شرح (الشرائع) شروحا عديدة، و أوسعها (جواهر الكلام) للعلامة المحقق الفقيه الشيخ محمد حسن ابن الشيخ محمد باقر النجفي - فقد طبع طبعات عديدة. (لؤلؤ البحرين 227 و 228). | تعليقۀ علامۀ كبير سيد محمد صادق بحر العلوم بر لؤلؤ البحرين: و مصنفاته القيّمة - لا سيّما (شرائع الإسلام) ما زالت مرجعا للفقهاء، و قد شرح (الشرائع) شروحا عديدة، و أوسعها (جواهر الكلام) للعلامة المحقق الفقيه الشيخ محمد حسن ابن الشيخ محمد باقر النجفي - فقد طبع طبعات عديدة. (لؤلؤ البحرين 227 و 228). | ||
الذريعة: و كتابه هذا من أحسن المتون الفقهية ترتيبا و أجمعها للفروع. ( | الذريعة: و كتابه هذا من أحسن المتون الفقهية ترتيبا و أجمعها للفروع. (الذريعة ج 47/13). | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
- | - الذريعة 47/13 و 48 | ||
- أعيان الشيعة 160/9، 90/4 | - أعيان الشيعة 160/9، 90/4 | ||
- | - روضات الجنات 182/2 | ||
- | - رياض العلماء 105/1 | ||
- الكنى و الألقاب 154/3 | - الكنى و الألقاب 154/3 | ||