خلاصه تاریخ کتزیاس از کورش تا اردشیر (معروف به خلاصه فوتیوس): تفاوت میان نسخه‌ها

'''خلاصه تاریخ کتزیاس از کورش تا اردشیر (معروف به خلاصه فوتیوس)'''، برگردان فارسی کامیاب خلیلی از متن فرانسوی این کتاب است. این خلاصه که تنها سند کنونی ما برای آگاهی و اطلاع از کل مطالب کتاب و محتوای آن است، به‌وسیله شخص دانشمندی به نام قدیس فوتیوس تهیه گردیده؛ ازهمین‌روی معروف به «خلاصه فوتیوس» است.

اصل کتاب «تاریخ کتزیاس» که مجموعه بیست‌وچهار جلد کتاب بوده، از بین رفته است و از این اثر، غیر از بخش‌ها، مطالب گزیده و روایات گوناگون تاریخی که ثبت آثار تاریخ‌نگاران قدیم و باستان است، یک خلاصه جامع و فشرده نیز بازمانده است. اصل خلاصه فوتیوس به زبان یونانی است و از همین زبان به سایر زبان‌های معروف برگردانده شده و مورد استفاده تاریخ‌نگاران قرن‌های اخیر قرار گفته است. در ایران برای نخستین بار مرحوم مشیرالدوله پیرنیا در کتاب «تاریخ ایران باستان» از کتزیاس نام برده و مطالب موجود کتاب وی را منبع استفاده تاریخ بی‌نظیر خود قرار داده است. خلاصه پیوست از زبان فرانسه با تطبیق آن با ترجمه آلمانی متن به فارسی برگردانده شده و اصل یونانی خلاصه فوتیوس مأخذ املای نام‌ها قرار گرفته است<ref>ر.ک: مقدمه، ص9</ref>‏.

کتزیاس مدعی است اکثر روایاتش مبنی بر شواهد شخصی یا دیگران است که شاهد مستقیم وقایع بوده‌اند و او بنا بر همین گواهی‌ها اقدام به تألیف تاریخ نموده است. بااین‌حال گزارش‌های او نه‌تنها مغایر با تاریخ هرودت است، بلکه گاه با روایات گزنفون فرزند گریلوس نیز مطابقت ندارد<ref>ر.ک: همان، ص15</ref>.‏ فوتیوس، مشاهدات شخصی کتزیاس را منحصر به زمان پادشاهی اردشیر دوم و کورش برادر او دانسته است و بقیه مطالب، مسموعات و شنیده‌های اوست<ref>ر.ک: همان، ص17</ref>‏.

برای معرفی این کتاب از روش ذیل به‌ترتیب استفاده شد: ترجمه خلاصه فوتیوس به فارسی و سپس مقایسه و مطابقه این ترجمه با مدارک و اسناد محدود از عهد باستان و ارزیابی آنها<ref>ر.ک: همان، ص13</ref>‏.

# کتزیاس به کنید، وطن خود، سپس به لاسدمونی رسید. در لاسدمونی او با سفیران لاسدمونی اختلاف نظر پیدا کرد و مرخص شد.کتزیاس در اینجا (بخش 64) تعداد منزل‌ها و روزهای مسافرت و مسافت‌های بین افز و باختر در هند را محاسبه می‌کند. همچنین پادشاهان را از زمان نینوس و سمیرامیس تا اردشیر یک‌یک نام می‌برد و در اینجا کتاب وی پایان می‌پذیرد. مؤلف مذکور بیانی بسیار ساده و روشن دارد. سبک نگارش وی شیرین و گیراست. در نگارش، گویش ابونی را هم به‌کار می‌برد، اما نه مانند هرودت و در تمام مطالب کتاب، بلکه فقط در برخی از مطالب و جملات. در کتاب وی همانند دیگران، مطالب خارج از موضوع و بی‌دلیل و سبب دیده نمی‌شود که او را از مسیر روایت خود منحرف کند. بااین‌حال در روایات خود وی از آن‌گونه افسانه‌هایی که به‌مناسبت آن‌ها هرودت را به‌شدت سرزنش کرده، کمیاب نیست<ref>ر.ک: همان، ص119</ref>‏.