التطريف فى التصحيف (التصحیف في الحدیث الشریف): تفاوت میان نسخه‌ها

'''التطريف في التصحيف (التصحيف في الحديث الشريف)'''، نوشته جلال‌الدین عبدالرحمن بن ابی‌بکر سیوطی شافعی (849-911ق) است. او در این اثر، موارد تصحیف را در خوانش احادیث نبوی(ص) نشان می‌دهد و صدوبیست‌وپنج خبر را در تصحیف‌های محدثان و راویان بررسی می‌کند. علی حسین بواب، پژوهش کتاب را انجام داده است.

«تصحیف»، تغییری را گویند که میان دو حرف شبیه به هم و یا میان دو حرفی که تعداد نقطه‌های آن‌ها با یکدیگر تفاوت دارد، پدید می‌آید؛ مانند تفاوتی که میان «د» و «ذ» یا «س» و «ش» وجود دارد. «تحریف» نیز، به تغییری گفته می‌شود که حرفی را در جای حرف دیگر آورده باشند؛ مانند ثبت «د» به‌جای «ل» یا «ن» به‌جای «ز» و یا «غ» به‌جای «ف»<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص7</ref>‏. سیوطی در این اثر، نمونه‌هایی از هر دو نوع را آورده است و واژه «تصحیف» را برای هر دو نوع به‌کار برده است؛ نوع اول، مانند «أنهر و أنهز»، «ایتوا و ابنوا» و «یتفصّد و یتقصّد» است و نوع دوم، مانند «علیین و غلس» و «البیاذقة و الساقة و الشارفة» است و واژه‌هایی مانند «تحزم و تخدم»، هر دو نوع را در بر دارد.

سیوطی، بررسی تصحیف در 125 خبر محدثان و راویان را بر اساس «مسانید» مرتب نموده است؛ او کارش را با مسانید «مردان» آغاز می‌کند و آنان را طبق حروف معجم تنظیم می‌نماید. البته، کسانی مانند «ابوهریره» را که به کنیه‌هایشان شناخته می‌شوند، پس از نام‌ها جای می‌دهد. سپس، مسانید «زنان» را می‌آورد و پس از این همه، مجموعه‌ای از احادیث و آثاری را که راویشان نیامده است، ارائه می‌کند.

سیوطی به مجموعه‌ای از مصدرهایی که در مقدمه کتابش آورده است، تکیه می‌کند؛ مهم‌ترین این مصدرها «شرح مسلم» و «مشارق الأنوار» از قاضی عیاض و «شرح مسلم» از نووی و کتاب‌هایی در احادیث غریب است. همچنان‌که از «النهایه» ابن اثیر و از کتاب‌هایی مانند نوشتجات بغدادی، ابن عساکر و ذهبی، که درباره تراجم و محدثان است، مواردی را نقل کرده است.

سیوطی حدیث‌ها و اخبار را به مصدرهایی که از آن‌ها نقلشان کرده است، بسیار نسبت می‌دهد؛

بااین‌حال، گاهی از این کار غفلت می‌ورزد و یا فقط به نام نویسنده، بدون شناساندن کتابش و یا مکانش اشاره می‌کند. برخی از آنچه سیوطی از تصحیف‌های محدثان می‌آورد، ممکن است درباره آن‌ها به او پاسخ داده شود به اینکه این‌گونه موارد از اختلاف روایت‌ها (و نه تصحیف) ناشی می‌شوند؛ پس گاهی، کسی که یک روایت به او نرسیده است، آن را در شمار خبر تصحیف‌شده می‌انگارد<ref>ر.ک: همان، ص8-7</ref>‏.

نام این اثر در برخی مصدرها آمده است؛ حاجی خلیفه در «كشف الظنون»، اسماعیل بغدادی و بروکلمان از آن یاد کرده‌اند. البته، بغدادی به‌اشتباه «الظريف» ثبت کرده است. محقق، نسخه کتابخانه برلین را که «التطريف» در عنوان آن درج شده است، برگزیده است<ref>ر.ک: همان، ص8</ref>‏.