قزوینی، یحیی بن عبداللطیف: تفاوت میان نسخه‌ها

«امير يحيى بن عبد اللطيف حسنى سيفى قزوينى» از دانشمندان و مؤلفان معروف سده دهم هجريست. وى از سادات سيفى قزوين بود و در تسنن تعصب مى‏ورزيد و با اين حال حاج خليفه وى را شيعى دانسته است در حالى‏که صمصام الدوله شاهنواز خان درباره خاندانش يعنى سادات سيفى گويد «اين سلسله در ايران بتسنن مشهور» است<ref>صفا، ذبیح الله، ج5، بخش سوم، ص1634 و نیز قزوینی، یحیی بن عبداللطیف، ص7</ref>.

محمد امين بن احمد رازى درباره او نوشته است که «امير يحيى از علوم عقلى و نقلى بهره و بخشى داشته، اما در فن تاريخ و سير فريد عصر و وحيد دهر و مهارتش درين شيوه بحدى بوده که از ابتداى طلوع نير جهان‏افروز نبوت و رسالت تا انتهاى حيات خود که نهصد و شصت و دو بوده از وقايع هر سال که ازو استفسار مى‏نمودند، خبر مى‏داده و تاريخ تولد و فوت اکثر سلاطين و وزرا و مشايخ و علما و شعرا را در ذکر داشته و در فصاحت و شيرين زبانى و سلاست و نکته‏دانى، مشهور جهان و بى‏مثل دوران بوده، کتاب لب (لب التواريخ) که تاريخ مختصر مفيد است از مؤلفات اوست و هفتاد و هفت سال عمر داشته و در نهصد و شصت و دو  از عالم فانى بجهان جاودانى نقل نموده و گاهى بزلال اين نوع ابيات رطب اللسان مى‏گشته: «اى که بر لاله تر زلف سمن‏سا دارى/ قصد شوريدگى عاشق شيدا دارى- ساعد سيم نمايى و دل از دست برى/ تو درين کار نگارا يد بيضا دارى»‏ و نهال اين روضه امير غياث الدين على امروز درين سده سنيه بسان نصرت و دولت مقيم بوده بخطاب نقيب خانى مخصوص است و در تاريخ‏دانى و خط شناسى و ديگر صفات همال و نظيرى ندارد»<ref>همان، ص1634- 1635 و همان، ص7- 8</ref>.

شاهنواز خان بعد از آنکه تقريبا همين مطلب‌هاى امين بن احمد رازى را درباره امير يحيى تکرار نموده، اضافه کرده است که: «... ابتدا در خدمت شاه طهماسب صفوى معزز و معتبر بوده شاه او را يحيى معصوم مى‏گفت تا آنکه ارباب عناد مزاج شاهى را ازو منحرف ساختند، که ميريحيى و پسرش مير عبداللطيف مذهب اهل سنت و جماعت دارند و مقتداى سنيان قزوين‏اند. شاه از حدود آذربايجان قورچى تعيين نمود که مير را با اهل و عيال بصفاهان برده مقيد نگاه دارد. در آن هنگام پسر دوم او مير علاء الدوله کامى تخلص مؤلف تذکره نفائس المآثر در آذربايجان بود، مسرعى فرستاده ازين خبر بپدر آگهى داد.  

مير يحيى بنابر ضعف پيرى نتوانست فرار گزيد، همراه قورچى بصفاهان رفته بعد يک سال و ده ماه سنه 962ق بعمر هفتاد و هفت سالگى وديعت حيات سپرد»<ref>همان، ص1635 و همان، ص8</ref>.

پسر بزرگ ميريحيى، مير عبداللطيف بعد از دريافت خبر از برادر خويش، قزوين را ترک گفت و به گيلان و از آنجا به هند گريخت و در آغاز پادشاهى جلال الدين اکبر (سال 963ق) با خاندانش به هند رسيد و مورد قبول و اکرام آن پادشاه گرديد و در سال دوم به معلمى وى برگزيده شد چنانکه گاهى غزل‌هاى حافظ را نزد او مى‏خواند. مير عبداللطيف هم مانند پدر از دانش‌ها آگاه و در وسعت مشرب و آزادمنشى معروف بود و بدين جهت بقول مير عبدالرزاق خوافى (شاهنواز خان) در عراق (مقصود ايرانست) بتسنن و در هند بتشيع اشتهار داشت و باز بقول همان مؤلف «همانا رفتار مير بصوب دار الامان صلح کل بوده که غاليان هر طايفه او را مطعون دارند». معلوم است که سخن شاهنواز خان در اين مورد مأخوذ از گفتار ابوالفضل علامى مؤلف اکبرنامه است که در ضمن حوادث سال 963ق مى‏نويسد: «از سوانح اين ايام سعادت قرين آنست که نقاوه اکابر عراق، معدن مکارم اخلاق، مير عبداللطيف از قزوين رسيده ادراک محفل عالى [يعنى درگاه جلال الدين اکبر که تازه سال جلوسش بود] نمود و مشمول انواع اعزاز و اکرام شد و ولد ارشد اعز او مير غياث الدين على که بعاطفت خسروانى بخطاب نقيب‏خانى سربلندى يافته، از خاصان بساط قرب شاهنشاهيست، همراه بود. مير بفنون علوم و فضائل و طلاقت لسان و اطمينان قلب و ديگر شرائف صفات امتياز تمام داشت و از عدم تعصب و وسعت صدر در هند بتشيع و در عراق بتسنن زبانزد روزگار بود، همانا که رفتار مير بصوب دارالامان صلح کل بود که غاليان هر طايفه او را مطعون مى‏داشتند»<ref>همان، ص1636 و همان، ص8- 9</ref>.

ميرعبداللطيف مردى پرهيزگار بود و در رفع نيازمندي‌هاى حاجتمندان همتى بلند داشت و بنيک‏نفسى و هشيار مغزى مى‏زيست تا بسال 981ق در قصبه فتح پورسيگرى درگذشت<ref>همان</ref>.

پسر او ميرغياث الدين على که در نقل قول از ابوالفضل علامى و از محمد امين رازى نامش را ديده‏ايم، جاى او را گرفت و در سال بيست و ششم از پادشاهى اكبر (989ق) خطاب نقيب خانى يافت. نقيب خان هم در حديث و سير و اسماء رجال و تاريخ بى‏همتا بود و بقول شاهنواز خان «گويند هفت جلد روضه الصفا سر زبان و در جفر نيز مهارتى داشت». وى بعد از اكبر در پادشاهى نورالدين جهانگير نيز مقام و مرتبه بلند داشت و به سال 1023ق كه در موكب جهانگير در اجمير بسر مى‏برد، درگذشت و پسرش ميرعبداللطيف منصب و مقام عمده يافت. نقيب خان چنانكه مى‏دانيم از مترجمان مهابهارت است<ref>صفا، ذبیح الله، ج5، بخش سوم، ص1636- 1637 و نیز قزوینی، یحیی بن عبداللطیف، ص9</ref>.

اما ميرعلاءالدوله كامى پسر ديگر ميريحيى كه پدر را از سوء قصد شاه تهماسب آگاه كرده بود، به همراه برادرش ميرعبداللطيف در همان سال 963ق وارد هند شد و مانند برادر ه بلطف در دربار اكبر و در رديف شاعران آن درگاه پذيرفته شد. وى شعر مى‏گفت و كامى تخلص مى‏كرد و مردى دانشمند و ادب‏شناس بود. در غزل دست داشت و كتاب مشهورى بنام «نفائس المآثر» دارد كه درباره شاعران خاصه گويندگان دربار اكبر تأليف كرد و ملا عبدالقادر بداؤنى مؤلف «منتخب التواريخ» فصل پايان كتاب خود را در بيان احوال شاعران دربار جلال الدين اكبر از آن كتاب گرفت؛ و اگرچه بعضى پنداشته‏اند كه مرگ او در حدود سال 982ق است  ولى گويا درين مورد تاريخ ختم «نفائس المآثر» را بجاى تاريخ وفات مؤلف گرفته‏اند، در حالى‏كه كامى بر كتاب خود بعد از آن سال مطالبى افزود و تاريخ‌هايى در اين افزايش‌ها تا سال 998ق ثبت كرد. وى در اين كتاب علاوه بر مطالبى درباره شعر و اصناف سخن و شاعران عهد تيموريان هند از عهد بابر تا دوران اكبر (تا سال 982ق)، اطلاعات تاريخى و جغرافيايى سودمندى را هم آورده است و جز اين كتاب رساله‏يى در صنايع شعرى و رساله‏يى ديگر بنام «صحيفه الارقام» در هنر خوشنويسى داشت كه در نفائس المآثر از آن نام برده است<ref>همان ص1637 و همان، ص9- 10</ref>.

مهمترین اثر او، کتاب «لب التواریخ» می‌باشد که خلاصه‌ای است از تاريخ عمومى تا سال 948ق. به خاطر اهمیتی که این کتاب داشته است، پس از تألیف، مورد استناد نویسندگان بعد از خود قرار گرفته به طوری که اثر مستقیم و غیر مستقیم آن را در کتاب‌های «خلاصه التواریخ» و «تاریخ ایلچی» نظام شاه و «منتخب التواریخ» مظفری می‌بینم<ref>ر.ک: قزوینی، یحیی بن عبداللطیف، ص11</ref>.

==پانويس ==