شرح العمد: تفاوت میان نسخه‌ها

'''شرح العمد'''، شرح بر کتاب العمد قاضی عبدالجبار بن احمد معتزلی است که توسط «محمد بن علی بن الطیب» (متوفی 436ق)، متکلم معتزلی و از شاگردان مشهور قاضی عبدالجبار، نوشته شده است.

«العمد»، از کتب مهم اصولی در زمان خود بشمار می‌رود که تألیفات بعدی هم از آن متأثر بوده‌اند<ref>ر.ک: مقدمه کتاب، ص6</ref> و شرح شاگرد وی ابوالحسین الطیب را بر این کتاب که نوعی شرح مزجی است، می‌توان از نتایج و آثار افکار قاضی عبدالجبار برشمرد<ref>ر.ک: همان ص7</ref>. اهمیت این شرح، در این است که شرح بر اولین کتاب اصولی است؛ کتابی اصولی که حاوی همه ابواب اصول فقه و مسائل آن و درصدد استقصا و بررسی ادله و پاسخ به ایرادات بوده است. ضمن اینکه می‌توان کتاب را دربردارنده نظرات بزرگان مکتب اعتزال و همچنین متقدمین از شافعیه مانند صیرفی و ابن سریج و ابوحامد مروزی و مزنی و همچنین آرای ظاهریه بغداد مانند نهربانی و مغربی و قاشانی و نیز آرای برخی از حنفیه مثل عیس بن ابان و سفیان بن سحبان دانست<ref>ر.ک: همان، ص26</ref>.

چون نسخه خطی کتاب شرح العمد، ابتدا و انتهای آن ناقص بوده، محقق بر خود لازم دانسته تا با بهره‌گیری از دیگر کتب شارح و یا مؤلف، بخش‌های ناقص کتاب را تکمیل کند. وی کتاب الشرعيات قاضی عبدالجبار را به سبب نزدیک‌تر بودن اسلوب آن به العمد، برای تکمیل این نقائص برگزیده است<ref>ر.ک: همان، ص47</ref>.

مباحث این نسخه از کتاب شرح العمد، با «الكلام في الإجماع» که از کتاب الشرعيات انتخاب شده، شروع می‌شود و سپس بخش‌های باقی‌مانده از شرح العمد آورده شده است که ادامه بحث اجماع (فصل في طريق معرفة الإجماع) است. بحث اجماع بخش عمده‌ای از مباحث جلد اول را به خود اختصاص داده است. بحث بعدی که در جلد اول مطرح می‌شود، بررسی آرای مخالفان و موافقان قیاس و اجتهاد و مباحث مختلف پیرامون قیاس و انواع آن و جواز و عدم جواز آن است، که تا انتهای کتاب را شامل می‌شود.