مسروق بن اجدع: تفاوت میان نسخه‌ها

على بن مدینى می‌گوید: «هیچ یك از اصحاب ابن مسعود بر او پیشى نگرفت. او از جمله اصحاب ابن مسعود بود كه به مردم حدیث می‌آموختند. همزمان هم قارى و هم مفتى بود». [[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|ابن حجر]] می‌گوید: «مناقب او بسیار است. وى در سال 63 درگذشت».

ابن ابى‌الحدید سپس می‌گوید: «یكى دیگر از آنان اسود بن یزید و دیگرى مسروق بن اجدع است. سلمة بن كهیل روایت می‌كند: آن دو، به خانه برخى از زنان پیامبر صلّى‌اللّه‌علیه‌وآله رفت و آمد داشتند و درباره على علیه‌السّلام بد می‌گفتند. كه در این میان، اسود بر همین اعتقاد مرد، ولى مسروق نمرد مگر آنكه حالت او عوض شد و طورى شد كه پس از هر نماز كه به جا می‌آورد، به روان پاك على بن ابى‌طالب علیه‌السّلام درود می‌فرستاد و این به علت حدیثى بود كه از عایشه در فضیلت حضرت شنیده بود.

از لیث از ابوسلیم نقل شده است كه مسروق می‌گفت: على چون هیزم‏كش شب است؛ كنایه از اینكه درست و نادرست را به هم درمى‌‏آمیزد. او می‌گوید: مسروق پیش از آنكه بمیرد از این موضع برگشت و توبه نمود. سلمة بن كهیل روایت می‌كند: من و زبید یمانى پس از وفات مسروق نزد همسرش رفتیم، او با ما به گفت‏وگو پرداخت و گفت: مسروق و اسود بن یزید نسبت به سبّ على بن ابى‌طالب زیاده‏روى كردند، ولى مسروق را پیش از آنكه بمیرد دیدم كه بر او درود می‌فرستد.

گفت: به جهت حدیثى بود كه عایشه از پیامبر صلّى‌اللّه‌علیه‌وآله درباره خوارج نقل نمود. از ابواسحاق روایت شده كه گفت: سه نفر نسبت به على بن ابى‌طالب علیه‌السّلام مورد اطمینان نیستند: مسروق، مرّه و شریح، و روایت شده كه شعبى چهارمین آنان است. از شعبى روایت شده كه مسروق به جهت پیروى نكردن از على بن ابى‌طالب علیه‌السّلام پشیمان بود».

كشى از ابوالحسن على بن محمد بن قتیبه، دوست و شاگرد و راوى كتاب‏هاى فضل بن شاذان روایت كرده است: «از ابومحمد فضل بن شاذان درباره زهّاد هشت‏گانه سؤال كردند و او چهار نفر را كه با على علیه‌السّلام همراه و از زهّاد پرهیزگار بودند برشمرد: ربیع بن خثیم، هرم بن حیان، اویس قرنى و عامر بن عبدقیس. چهار نفر دیگر كه این صفت- همراهى با على- را نداشتند؛ یكى از آنان مسروق بن أجدع بود.- اضافه می‌كند:- او عشّار معاویه بود و با همین شغل در جایى پایین‏تر از واسط، كنار دجله كه به رصافه معروف است مرد و قبرش همان جا است».

طبرى امامى در «مسترشد» آورده است: «مسروق و مرّه همدانى از همراهى با على علیه‌السّلام در جنگ سر باز زدند و حقوق سالیانه خود را از او گرفته، به قزوین رفتند.

این بود آنچه درباره این مرد گفته‌‏اند و خواسته‌‏اند از این راه، موضع او را نسبت به خاندان اهل بیت مورد خدشه قرار دهند. اكنون به بررسى و میزان صحت این گفته‌‏ها می‌پردازیم:

اما مسأله كوتاهى مسروق در حق حضرت و عدم حضور در جنگ‏ها- بنا به روایتى از شعبى- یا تخلف از حضور در جنگ صفین - بنابر نقل طبرى امامى- كاملا با گفتار تمامى ارباب تراجم و شرح حال نویسان كه بر حضور او در تمام جنگ‏هاى حضرت تصریح دارند، منافات دارد. ابن حجر عسقلانى می‌گوید:

خطیب می‌گوید: «مسروق از كسانى است كه در جنگ على علیه‌السّلام با خوارج در نهروان حضور داشت. از ابن ابى‌لیلى روایت می‌كند كه گفت: مسروق در جنگ نهروان در كنار على علیه‌السّلام شركت جست، و- می‌گوید:- حضرت وقتى جنگ را به پایان رسانید، برخاسته و با «قدومى» كه در دست داشت به درى كوبید و فرمود: صدق اللّه و رسوله؛ راست آمد آنچه خدا و رسولش مرا خبر دادند».

به نظر می‌رسد روایت یاد شده از شعبى همچون روایات دیگر منسوب به او است؛ چون از او نقل شده كه گفت: «در جنگ جمل از صحابه جز على و عمّار و طلحه و زبیر، كس دیگرى حضور نداشت». گفته‌‏اند:- اگر این روایت صحیح باشد- از بزرگ‏ترین دروغ‏هاى ساخته و پرداخته اوست؛ ولى این روایت را ظاهرا به دروغ به او بسته‌‏اند؛ زیرا او تنها كسى است كه كوتاهى مردم مدینه در حق على علیه‌السّلام را- هنگامى كه براى جنگ جمل به پا خاست- گوشزد كرده است، می‌گوید: «در این فتنه (جنگ جمل) جز شش نفر از بدریون، بقیه حضور نداشتند كه ابوهیثم بن تیهان و خزیمة بن ثابت ذوالشهادتین و چند نفر دیگر از جمله حاضران بودند».

اما اینكه گفته‌‏اند: در جنگ صفین بین دو لشكر ایستاد و مردم را از یارى امیرمؤمنان علیه‌السّلام باز می‌داشت و این آیه را خواند كه: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَأْكُلُوا أَمْوالَكُمْ بَینَكُمْ بِالْباطِلِ إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجارَةً عَنْ تَراضٍ مِنْكُمْ وَ لا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ إِنَّ اللَّهَ كانَ بِكُمْ رَحِیماً» از چند جهت در آن اشتباه صورت گرفته است:

اولا: این ماجرا با اینكه گفته‌‏اند: مسروق در جنگ صفین با تعدادى از كوفیان‏ حضور نیافت و همراه مرّه به قزوین رفت، سازگار نیست. آرى، اگر این حدیث صحیح باشد، بایستى درباره مسروق نامى باشد كه جدا از فرد مورد بحث است؛ او مسروق عكّى است و صرفا پیامبر را دیده است؛ در دربار معاویه می‌زیست و او را بر سرپیچى از امیرمؤمنان علیه‌السّلام تشویق می‌كرد.  

ثانیا: این ماجرا و تلاوت آیه مربوط به ابوموسى اشعرى است كه وقتى فرستادگان امام آمدند تا مردم را براى شركت در جنگ جمل بسیج كنند، كوفیان را از شركت در جنگ همراه امیرمؤمنان علیه-السّلام باز می‌داشت، نه مسروق. این موضوع را طبرى در حوادث سال 36 آورده و بخشى از سخنان ابوموسى در آنجا چنین است:

ثالثا: از آنجا كه دروغگو كم حافظه است، در این دروغ كه به مسروق نسبت داده‏اند در هم گویى عجیبى رخ داده است. ابن سعد از شعبى- كه می‌پنداشت مسروق در هیچ كدام از جنگ‏ها همراه على علیه‌السّلام شركت نكرده است- نقل كرده است: «هر گاه به مسروق گفته می‌شد: چرا از فرمان على سر باز زدى و در جنگ‏ها با وى شركت نكردى؟ براى پاسخ به این سؤال با آنان به بحث و جدل پرداخته و می‌گفت: شما را به خدا سوگند! آیا شاهد بودید زمانى را كه در مقابل یك دیگر صف آراستید و بر روى یك دیگر سلاح افراشتید و هم دیگر را به قتل رساندید، درى از آسمان گشوده شد، شما نظاره‏گر بودید و فرشته‏اى فرود آمد و بین دو سپاه قرار گرفته، گفت: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَأْكُلُوا أَمْوالَكُمْ بَینَكُمْ بِالْباطِلِ إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجارَةً عَنْ تَراضٍ مِنْكُمْ وَ لا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ إِنَّ اللَّهَ كانَ بِكُمْ رَحِیماً» آیا این، شما را از نبرد با یك‏دیگر باز نداشت؟ گفتند: آرى، گفت: به خدا سوگند براى آن آیه، درى از آسمان گشوده شد و فرشته‏اى والا مقام آن را بر زبان پیامبر شما فرو فرستاد؛ و آن، آیه محكمى از قرآن است كه چیزى آن را نسخ نكرده است». همچنین ابن سعد دو روایت با همین لفظ نقل كرده و هر دو را به شعبى نسبت داده است و سپس از عاصم روایتى را به صورت مرسل آورده، می‌گوید: «گفته شده است كه مسروق خودش به صحنه صفین آمد و میان دو لشكر ایستاد و گفت: اى مردم، آیا ندیدید ... آنگاه به درون انبوه جمعیت رفت و ناپدید گردید».

كشى از فضل بن شاذان روایت كرده است كه گفت: «مسروق مأمور جمع‏آورى مالیات براى معاویه بود و با همین شغل در مكانى پایین‏تر از شهر واسط كه كنار دجله است و به آن رصافه می‌گویند مرد و قبرش آنجا است».