أدوار الفقه الإمامي: تفاوت میان نسخه‌ها

| موضوع =

فقه جعفری - تاریخ

فقیهان شیعه - سرگذشتنامه

| ناشر =  

| مکان نشر =قم - ایران

| سال نشر = 1424 ق  

| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE00803AUTOMATIONCODE

| چاپ =1

| پیش از =

}}

'''أدوار الفقه الإمامی''' اثر [[سبحانی تبریزی، جعفر|آیت‌الله سبحانى]]، تحقیقى جامع در تاریخ اجتهاد و تشریع اسلامى بر اساس فقه امامیه است و در 7 مرحله شامل عصر نشاط حدیثى و اجتهادى، عصر تبویب، عصر رکود، بازسازى حیات فقهى، ظهور جنبش اخباریه، اوج فعالیت فقهى و عصر ابتکارات فقهى بررسى و تحلیل شده است.

==هدف و انگیزه==

هدف نویسنده شناسایى ویژگى‌ها و اختیارات فقه امامیه با بررسى چشم اندازهاى تاریخى آن و اشاره به منابع، شخصیت‌ها و نظریه‌هاى خاص فقهى است.

==ساختار==

دو روش کلى در فقه شناسى وجود دارد یک روش فقه را به مانند ساختارى ارگانیک به دوران کودکى، دوران جوانى، دوران پیرى و دوران افول تقسیم مى‌کند اما روش دیگر تحولات و تغییرات تشریع و اجتهاد را بر پایه علل و حوادث و شخصیت‌هاى تاثیر گذار و پژوهش در میراث و منابع جامع توضیح مى‌دهد نویسنده معتقد است این روش دوم با فقه و اجتهاد شیعى تناسب دارد و مى‌تواند اجتهاد زنده شیعه را توضیح دهد.

==گزارش محتوا==

نویسنده، معتقد است فقه شیعه به دلیل داشتن شمول و گستردگى و روشنایى منابع و مصادر بر دیگر مذاهب فقهى برترى دارد و برای توضیح این امتیازات به مطالعه متون و نظریات فقیهان گذشته تا عصر حاضر مى‌پردازد<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=10&viewType=html ر.ک: مقدمه، ص10]</ref> و ادوار و مراحل شکل‌گیرى فقه امامى را در 7 مرحله پى مى‌گیرد:

دوره اول، عصر نشاط اجتهاد اسلامى است که منابع آن قرآن و سنت نبوى است در این دوره صحابه و تابعین بزرگ اولین مجموعه‌هاى فقهى حدیثى را از اهل‌بیت فرا گرفتند<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=17&viewType=html ر.ک: متن کتاب، ص17]</ref>.

اهل‌بیت طبق آیه اولو الامر و دیگر آیات مرجع امت اسلامى هستند و اطاعت از آنها واجب است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=19&viewType=html ر.ک: همان، ص19]</ref>. غیر از صحائف و رسائل [[امام على(ع)]] شخصیت‌هایى مانند ابورافع صحابى، على بن ابى رافع تابعى و برادرش عبیدالله، ربیعه بن سمیع، عبیدالله بن جعفى، اولین منابع فقهى را از [[علی بن ابی‎طالب(ع)، امام اول|حضرت على(ع)]] به نسل‌هاى بعدى انتقال دادند<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=24&viewType=html ر.ک: همان، ص24]</ref>.

52 نفر از صحابه و تابعین از امام حسین و 109 شخصیت از امام حسین به روایت احادیث فقهى از آن حضرت پرداختند<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=26&viewType=html ر.ک: همان، ص26]</ref>.

[[علی بن حسین(ع)، امام چهارم|امام سجاد]] هم با تألیف صحیفه سجادیه و رساله حقوق به تکامل فقه امامى مدد رساند.

فقه شیعه در عصر امام باقر و امام صادق و در مجالس و حلقات فقهى و حدیثى ایشان به اوج رسید ‎و اصول و مصنفات بسیارى توسط شاگردان ایشان تدوین یافت<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=27&viewType=html ر.ک: همان، ص27]</ref>.

تدوین کنندگان این اصول و متون اولیه آن‌قدر گسترده بودند که مى‌توان کتب رجالى زیادى را برای شناسایى آنها یافت مانند رجال کشى، رجال عقیقى، مشیخه حسن بن محبوب و رجال حسن بن فضال و رجال نجاشى<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=36&viewType=html ر.ک: همان، ص36]</ref>.

نویسنده، طبقات اولیه این تدوین کنندگان را به اختصار توضیح داده سپس با معرفى طبقات فقهاى شیعه، کتاب‌ها، مجموعه فتاوى، رساله‌ها و مکاتب آنها را تشریح مى‌کند.

این مکاتب در قم، رى، کوفه و مدینه شکل گرفتند و هر کدام مشرب خاصى در تدوین فقه شیعه داشتند<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=67&viewType=html ر.ک: همان، ص67]</ref>.

در مرحله دوم یعنى عصر تبویب اجتهاد و شکل‌گیرى مجامع روایى از عالمان، فقیهان و محدثانى مانند [[کلینی، محمد بن یعقوب|کلینى]]، محمد بن بابویه قمى، سعد بن عبدالله قمى، ابراهیم ثقفى، حسن بن ابى عقیل، على بن احمد کوفى، على بن بابویه صدوق اول، ابن جنید، ابوحسین ناشى عیاشى، ابن قولویه، صدوق، مفید، [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سید‌ ‎مرتضى]]، ابوصلاح حلبى، ابویعلى دیلمى و محمد بن طوسى و آثار، مشایخ و شاگردان آنها نام مى‌برد و ضمن آن به معرفى اصول و مبانى فقهى، آراى خاص و ویژه، مبانى و اصول رجالى و حدیثى و تأثیرات هر کدام بر بعدى‌ها مى‌پردازد و مراکز و نهادهاى فقهى ارزش‌مندى که در شهرهاى مختلف در این دوره که از 260 تا460 را شامل مى‌شود بررسى کرده و روش‌مندى و تدوین نهایى فقه شیعى را در این دوره مشخص -مى‌سازد<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=73&viewType=html ر.ک: همان، ص73]</ref>.

در مرحله سوم (460 - 600ق) فقهاى بزرگى چون [[ابن براج، عبدالعزیز بن نحریر|ابن براج طرابلسى]]<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=143&viewType=html ر.ک: همان، ص143]</ref>، ابوعلى طوسى<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=145&viewType=html ر.ک: همان، ص 145]</ref>، فضل بن حسن طبرسى<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=146&viewType=html ر.ک: همان، ص146]</ref>، [[قطب راوندی، سعید بن هبةالله |قطب راوندى]]<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=147&viewType=html ر.ک: همان، ص147]</ref>، ابو[[الفتوح]] رازى<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=148&viewType=html ر.ک: همان، ص148]</ref>، ابن حمزه<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=149&viewType=html ر.ک: همان، ص149]</ref>، على بن حسن حلبى<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=150&viewType=html ر.ک: همان، ص150]</ref>، [[ابن زهره، حمزه بن علی|ابن زهره]] حلبى<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=151&viewType=html ر.ک: همان، ص151]</ref>، کیدرى<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=152&viewType=html ر.ک: همان، ص152]</ref>، حمصى<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=153&viewType=html ر.ک: همان، ص153]</ref>، [[ابن شهرآشوب، محمد بن علی|ابن شهر آشوب]]<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=155&viewType=html ر.ک: همان، ص155]</ref> ظهور کردند و با نگارش متون استدلالى فقه شیعه را تکامل بخشیدند اما به دلیل فشارهاى سیاسى و فتنه‌هاى مخالفان در برخى حوزه‌هاى علمى شیعه رکور و افول اتفاق افتاد. در این دوره به علم اصول و فقه الآیات توجه ویژه‌اى شد.

در دوره سوم از قرن هفتم تا نیمه اول قرن یازدهم با ظهور[[ابن ادریس، محمد بن احمد| ابن ادریس]] فقه شیعه توسعه وسیعى یافت<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=246&viewType=html ر.ک: همان، ص 246]</ref>.

در قرن هشتم 9 نفر از جمله [[تقی‌الدین حلی، حسن بن علی|ابن داود]] -حلى<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=183&viewType=html ر.ک: همان، ص 183]</ref> و [[حلی، حسن بن یوسف|علامه حلى]]<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=185&viewType=html ر.ک: همان، ص185]</ref> و [[فخرالمحققین، محمد بن حسن|فخر المحققین]]<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=188&viewType=html ر.ک: همان، ص 188]</ref> و شهید اول<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=199&viewType=html ر.ک: همان، ص 199]</ref> با تألیف مجامع گسترده فقهى به گسترش فروعات فقهى و مستدل سازى مبانى فقه پرداختند.

در بررسى مشخصات این دوره، نویسنده به تفصیل فقهاى برجسته قرن و مؤلفات و آثار برجسته و نظام فقهى و آراى خاص هر یک را معرفى کرده است.

در قرن 10 و اوایل قرن 11 فقهاى متعددى ظهور کردند و نویسنده، 20 نفر از آنها و سبک اجتهادى استنباطى آنها را معرفى کرده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=217&viewType=html ر.ک: همان، ص217]</ref>.

در دوره پنجم اخباریان ظهور کردند و نویسنده 20 نفر از آنها و سبک اجتهادى استنباطى آنها را معرفى کرده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=251&viewType=html ر.ک: همان، ص251]</ref>.

[[مجلسی، محمدتقی|محمدتقى مجلسى]] اول<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=262&viewType=html ر.ک: همان، ص262]</ref>، حر عاملى<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=265&viewType=html ر.ک: همان، ص265]</ref>، [[فیض کاشانی، محمد بن شاه‌مرتضی|فیض کاشانى]]<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=264&viewType=html ر.ک: همان، ص264]</ref>، [[مجلسی، محمدباقر|محمدباقرمجلسى]]<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=267&viewType=html ر.ک: همان، ص267]</ref>، [[بحرانی، سید هاشم بن سلیمان|هاشم بحرانى]]<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=266&viewType=html ر.ک: همان، ص266]</ref>، [[تونی، عبدالله بن محمد|فاضل تونى]]<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=274&viewType=html ر.ک: همان، ص 274]</ref>، [[طریحی، فخرالدین بن محمدعلی |فخر‌الدین طریحى]]<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=275&viewType=html ر.ک: همان، ص 275]</ref>، حسین خوانسارى<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=276&viewType=html ر.ک: همان، ص276]</ref> و جمال خوانسارى<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=277&viewType=html ر.ک: همان، ص277]</ref> از شخصیت‌هاى بزرگ این دوره هستند و از لحاظ زمانى نیمه دوم قرن یازدهم تا اواخر قرن 12 را شامل مى‌شود مقابله با اجتهاد و اصول‌گرایى وتکیه بر حدیث‌گرایى و اعتنا به همه متون حدیثى و ضدیت با عقلانیت و عقل‌گرایى از مشخصات علماى این دوره است.

سپس دوره اوج اجتهاد با فعالیت‌های گسترده [[وحید بهبهانی، محمدباقر|وحید بهبهانى]] و ابتکارات اصولى او و تلاش شاگردانش به توسعه و تکامل اجتهاد شیعى و مقابله با اخبارگرایى کمک کرد و اخباریان را برای همیشه منزوى ساخت<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=297&viewType=html ر.ک: همان، ص 297]</ref>.

در دوره هفتم(1260 - 1414ق) [[شيخ انصارى|شیخ انصارى]] مکتب اجتهادى جامعى تدوین کرد و اجتهاد و عقل‌گرایى را در همه حوزه‌هاى نجف و قم و سامرا گسترش داد.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=303&viewType=html ر.ک: همان، ص303]</ref>

نویسنده، ابتکارات اصولى و فقهى و مشخصات نظام فقهى او را توضیح داده و برخى از پیروان او را در عصر حاضر مانند [[نائینی، محمدحسین|محمدحسین نائینى]]<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=317&viewType=html ر.ک: همان، ص317]</ref>، [[عراقی، ضیاءالدین|ضیاء عراقى]]<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=318&viewType=html ر.ک: همان، ص318]</ref>، [[بروجردی، حسین|حسین بروجردى]]<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=323&viewType=html ر.ک: همان، ص323]</ref>، [[امام خمینى(ره)|امام خمینى]]<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=324&viewType=html ر.ک: همان، ص324]</ref>، ابوالقاسم خویى<ref>[https://noorlib.ir/book/view/803?pageNumber=327&viewType=html ر.ک: همان، ص327]</ref> و نظام و آراى فقهى و امتیازات کلى این دوره را معرفى کرده است.

==پانويس ==

<references />

==منابع مقاله==

مقدمه و متن کتاب

==وابسته‌ها==

{{وابسته‌ها}}

[[رده:کتاب‌شناسی]]