۱۵٬۵۲۵
ویرایش
آشنایی با علوم قرآن (سعیدی روشن): تفاوت میان نسخه‌ها
جز
جایگزینی متن - '↵↵' به ' '
جز (جایگزینی متن - '↵↵↵' به ' ') |
جز (جایگزینی متن - '↵↵' به ' ') |
||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
| پدیدآوران = | | پدیدآوران = | ||
[[سعیدی روشن، محمدباقر]] (نویسنده) | [[سعیدی روشن، محمدباقر]] (نویسنده) | ||
| زبان = فارسی | | زبان = فارسی | ||
| کد کنگره =BP 69/5/ س 715 | | کد کنگره =BP 69/5/ س 715 | ||
| خط ۱۳: | خط ۱۲: | ||
| مکان نشر =قم | | مکان نشر =قم | ||
| سال نشر = |۱۴۳۰ق. =۱۳۸۸ | | سال نشر = |۱۴۳۰ق. =۱۳۸۸ | ||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE19671AUTOMATIONCODE | | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE19671AUTOMATIONCODE | ||
| چاپ =1 | | چاپ =1 | ||
| خط ۲۳: | خط ۲۱: | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
{{کاربردهای دیگر|علوم قرآنی (ابهام زدایی)}} | {{کاربردهای دیگر|علوم قرآنی (ابهام زدایی)}} | ||
{{کاربردهای دیگر|آشنایی با علوم قرآنی (ابهام زدایی)}} | {{کاربردهای دیگر|آشنایی با علوم قرآنی (ابهام زدایی)}} | ||
'''آشنایی با علوم قرآن''' تألیف [[سعیدی روشن، محمدباقر|محمدباقر سعیدی روشن]] از جمله آثار نویسنده‌ای معاصر در زمینه علوم قرآنی است که به زبان فارسی با استفاده از منابع مختلف فرق اسلامی به شیوه آموزشی نگارش شده است. | '''آشنایی با علوم قرآن''' تألیف [[سعیدی روشن، محمدباقر|محمدباقر سعیدی روشن]] از جمله آثار نویسنده‌ای معاصر در زمینه علوم قرآنی است که به زبان فارسی با استفاده از منابع مختلف فرق اسلامی به شیوه آموزشی نگارش شده است. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
کتاب مشتمل بر مقدمه و شانزده فصل است. در هر فصل به شیوه آموزشی پیش از ورود به بحث، اهداف آموزشی عنوان شده و سپس مباحث مرتبط با موضوع مطرح شده است. در آخر هر فصل، خلاصه آن فصل و چند پرسش ارائه و یک یا چند موضوع پژوهشی پیشنهاد شده است. | کتاب مشتمل بر مقدمه و شانزده فصل است. در هر فصل به شیوه آموزشی پیش از ورود به بحث، اهداف آموزشی عنوان شده و سپس مباحث مرتبط با موضوع مطرح شده است. در آخر هر فصل، خلاصه آن فصل و چند پرسش ارائه و یک یا چند موضوع پژوهشی پیشنهاد شده است. | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
اثرى که در پیش روى دارید به هدف تهیه یک متن آموزشى بر اساس سرفصل مصوب مرکز جهانى علوم اسلامى تحریر یافته است. به همین خاطر با وجودى که تلاش شده تا متن از قلمى روان و گویا برخوردار باشد، درعین‌حال این حقیقت را نباید از نظر دور داشت که متن آموزشى و مناسب با فضاى تدریس، با یک متن متعارف و خواندنى محض متفاوت است.<ref>ر.ک: مقدمه، ص1</ref>. | اثرى که در پیش روى دارید به هدف تهیه یک متن آموزشى بر اساس سرفصل مصوب مرکز جهانى علوم اسلامى تحریر یافته است. به همین خاطر با وجودى که تلاش شده تا متن از قلمى روان و گویا برخوردار باشد، درعین‌حال این حقیقت را نباید از نظر دور داشت که متن آموزشى و مناسب با فضاى تدریس، با یک متن متعارف و خواندنى محض متفاوت است.<ref>ر.ک: مقدمه، ص1</ref>. | ||
نویسنده همچنین در مقدمه به نکات ذیل اشاره می‌کند: | نویسنده همچنین در مقدمه به نکات ذیل اشاره می‌کند: | ||
# اهتمام بر آن بوده است که موضوعات و عناوین علوم قرآن، برابر یک نظم و چینش منطقى و علمى سامان یابد و صرف‌نظر از بُعد اعتقادى مسلمانان به قرآن، گام‌بام از اصل وجود قرآن، انتساب آن به خداوند، چگونگى شکل‌گیرى و تدوین آن و سرانجام اصول و قواعد فهم و تفسیر آن، بحث و بررسى شود. | # اهتمام بر آن بوده است که موضوعات و عناوین علوم قرآن، برابر یک نظم و چینش منطقى و علمى سامان یابد و صرف‌نظر از بُعد اعتقادى مسلمانان به قرآن، گام‌بام از اصل وجود قرآن، انتساب آن به خداوند، چگونگى شکل‌گیرى و تدوین آن و سرانجام اصول و قواعد فهم و تفسیر آن، بحث و بررسى شود. | ||
| خط ۴۳: | خط ۳۷: | ||
# پرسش‌هاى هر فصل نیز بیان‌گر عناصر اصلى مواد آن است که در فهم دقیق و مناسب آن مؤثر است. | # پرسش‌هاى هر فصل نیز بیان‌گر عناصر اصلى مواد آن است که در فهم دقیق و مناسب آن مؤثر است. | ||
# به‌تناسب موضوع هر فصل یکى دو عنوان پژوهشى مطرح شده است تا زمینه‌اى برای تمرین پژوهش را در مخاطبان فراهم آورد و بدینوسیله برای ارتقاى علمى آنان یارى رساند<ref>ر.ک: همان، ص2-1</ref>. | # به‌تناسب موضوع هر فصل یکى دو عنوان پژوهشى مطرح شده است تا زمینه‌اى برای تمرین پژوهش را در مخاطبان فراهم آورد و بدینوسیله برای ارتقاى علمى آنان یارى رساند<ref>ر.ک: همان، ص2-1</ref>. | ||
در فصول مختلف کتاب مباحث فراوانی مطرح شده که به جهت آشنایی خواننده به ذکر دیدگاه نویسنده در برخی مباحث بسنده می‌شود: | در فصول مختلف کتاب مباحث فراوانی مطرح شده که به جهت آشنایی خواننده به ذکر دیدگاه نویسنده در برخی مباحث بسنده می‌شود: | ||
کتاب با معرفی علوم قرآن و جایگاه آن آغاز شده است. علوم قرآن اصطلاحاً بر مجموعه دانش‌هایى اطلاق مى‌گردد که موضوع آن‌ها قرآن است و به‌گونه‌اى مرتبط با شناخت ذات قرآن کریم و مفاهیم آن است، هرچند در اصطلاحى وسیع‌تر شامل علوم به‌دست‌آمده از قرآن نیز مى‌شود<ref>ر.ک: متن کتاب، ص12</ref>. | کتاب با معرفی علوم قرآن و جایگاه آن آغاز شده است. علوم قرآن اصطلاحاً بر مجموعه دانش‌هایى اطلاق مى‌گردد که موضوع آن‌ها قرآن است و به‌گونه‌اى مرتبط با شناخت ذات قرآن کریم و مفاهیم آن است، هرچند در اصطلاحى وسیع‌تر شامل علوم به‌دست‌آمده از قرآن نیز مى‌شود<ref>ر.ک: متن کتاب، ص12</ref>. | ||
نویسنده سپس مسائل علوم قرآن را در دو محور اساسی طبقه‌بندی کرده است: | نویسنده سپس مسائل علوم قرآن را در دو محور اساسی طبقه‌بندی کرده است: | ||
# محور نخست، علومى است که شناسنامه قرآن را برای ما ترسیم مى‌نماید و معلوم مى‌سازد که منشأ پیدایش این کتاب و پدیدآورنده آن کیست و این کتاب چگونه در میان بشر ظهور یافته و به شکل کنونى در اختیار انسان‌ها قرار گرفته است. این علوم شامل موضوعاتى چون: وحى، نزول، قرائت، جمع و تدوین، اعجاز، تحریف‌ناپذیرى و مانند این‌ها است و بر اساس آن‌ها مى‌توان به الهى بودن متن قرآن راه یافت. دانش‌هاى یاد شده زمینه‌ساز این نوع آگاهى بخشى از قرآن‌اند. | # محور نخست، علومى است که شناسنامه قرآن را برای ما ترسیم مى‌نماید و معلوم مى‌سازد که منشأ پیدایش این کتاب و پدیدآورنده آن کیست و این کتاب چگونه در میان بشر ظهور یافته و به شکل کنونى در اختیار انسان‌ها قرار گرفته است. این علوم شامل موضوعاتى چون: وحى، نزول، قرائت، جمع و تدوین، اعجاز، تحریف‌ناپذیرى و مانند این‌ها است و بر اساس آن‌ها مى‌توان به الهى بودن متن قرآن راه یافت. دانش‌هاى یاد شده زمینه‌ساز این نوع آگاهى بخشى از قرآن‌اند. | ||
# محور دوم، علومى است که چگونگى فهم قرآن و دستیابى به محتواى آن را برای ما فراهم مى‌نماید. موضوعاتى چون: علم قواعد و آداب تفسیر، علم تأویل، ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه، علم اسباب نزول و مانند آن در این محور جاى مى‌گیرد<ref>ر.ک: همان، ص13</ref>. | # محور دوم، علومى است که چگونگى فهم قرآن و دستیابى به محتواى آن را برای ما فراهم مى‌نماید. موضوعاتى چون: علم قواعد و آداب تفسیر، علم تأویل، ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه، علم اسباب نزول و مانند آن در این محور جاى مى‌گیرد<ref>ر.ک: همان، ص13</ref>. | ||
بنا بر روایات متواتر و قطعى تاریخ، آیات و سوره‌هاى قرآن مجید برخلاف کتب پیشین الهى یکباره نازل نشده بلکه با آغاز بعثت پیامبر اکرم(ص) در بیست‌وهفت رجب شروع و در طول دوران رسالت به اقتضاى پیشرفت نهضت اسلام و نیازهاى عینى جامعه به‌تدریج کامل گردید<ref>ر.ک: همان، ص35</ref>. حکمت‌هاى نزول تدریجى را مى‌توان همسویى با اقتضاى قانون تعلیم و تربیت و آمادگى انسان‌ها، ارتباط پیوسته با پیامبر(ص) و اظهار عظمت و حقانیت قرآن دانست<ref>ر.ک: همان، ص44</ref>. | بنا بر روایات متواتر و قطعى تاریخ، آیات و سوره‌هاى قرآن مجید برخلاف کتب پیشین الهى یکباره نازل نشده بلکه با آغاز بعثت پیامبر اکرم(ص) در بیست‌وهفت رجب شروع و در طول دوران رسالت به اقتضاى پیشرفت نهضت اسلام و نیازهاى عینى جامعه به‌تدریج کامل گردید<ref>ر.ک: همان، ص35</ref>. حکمت‌هاى نزول تدریجى را مى‌توان همسویى با اقتضاى قانون تعلیم و تربیت و آمادگى انسان‌ها، ارتباط پیوسته با پیامبر(ص) و اظهار عظمت و حقانیت قرآن دانست<ref>ر.ک: همان، ص44</ref>. | ||
از دیدگاه نویسنده این‌که به دستور چه کسی و در چه زمان سوره‌های قرآن مرتب شده حائز اهمیت نیست: «پس‌ازآن که معلوم شد متن سوره‌هاى قرآن توقیفى است و توسط رسول خدا به امر وحى صورت گرفته است، این موضوع چندان ثمر اعتقادى یا عملى ندارد که ترتیب سوره‌ها به شیوه کنونى را مربوط به دستور پیامبر اکرم(ص) بدانیم و یا سلیقه و اجتهاد صحابه که نشئت یافته از سخن پیامبر خدا(ص) بود»<ref>ر.ک: همان، ص54</ref>. | از دیدگاه نویسنده این‌که به دستور چه کسی و در چه زمان سوره‌های قرآن مرتب شده حائز اهمیت نیست: «پس‌ازآن که معلوم شد متن سوره‌هاى قرآن توقیفى است و توسط رسول خدا به امر وحى صورت گرفته است، این موضوع چندان ثمر اعتقادى یا عملى ندارد که ترتیب سوره‌ها به شیوه کنونى را مربوط به دستور پیامبر اکرم(ص) بدانیم و یا سلیقه و اجتهاد صحابه که نشئت یافته از سخن پیامبر خدا(ص) بود»<ref>ر.ک: همان، ص54</ref>. | ||
دانش قرائت از دانش‌هاى بنیادین در عالم اسلام است که مقارن با فرود قرآن عظیم از ملکوت اعلا به قالب واژگان و جارى شدن در زبان رسول اکرم(ص) تکوین یافت. ازآن‌پس نیز همین دانش پایه‌گذار و زمینه‌ساز بخشى سترگ از علوم اسلامى گردید. بدون شک اولین قارى رسمى و آموزگار قرآن پیامبر گرامى(ص) بوده است اما این‌که چه کسى برای نخستین بار در زمینه دانش قرائات و قاریان به تألیف و تدوین اهتمام ورزید؟ کمابیش محل اختلاف است. نظر رایج دراین‌باره آن است که ابوعبید قاسم بن سلّام (متوفی 224ق) برای اولین بار به تحریر علم قرائات پرداخت. لکن [[جزری، محمد بن محمد|ابن جزرى]] در [[غاية النهایة في طبقات القراء|غاية النهایة]] اولین پیشگام در تدوین قرائات را ابوحاتم سجستانى (متوفی 255ق) مى‌داند. [[صدر، سید حسن|سیدحسن صدر]] در [[تأسيس الشيعة لعلوم الإسلام|تأسيس الشيعة]] بر آن است که ابان بن تغلب کوفى (متوفی 141ق) برای نخستین بار کتاب «القراءات» را در این خصوص پدید آورد<ref>ر.ک: همان، ص96-95</ref>. | دانش قرائت از دانش‌هاى بنیادین در عالم اسلام است که مقارن با فرود قرآن عظیم از ملکوت اعلا به قالب واژگان و جارى شدن در زبان رسول اکرم(ص) تکوین یافت. ازآن‌پس نیز همین دانش پایه‌گذار و زمینه‌ساز بخشى سترگ از علوم اسلامى گردید. بدون شک اولین قارى رسمى و آموزگار قرآن پیامبر گرامى(ص) بوده است اما این‌که چه کسى برای نخستین بار در زمینه دانش قرائات و قاریان به تألیف و تدوین اهتمام ورزید؟ کمابیش محل اختلاف است. نظر رایج دراین‌باره آن است که ابوعبید قاسم بن سلّام (متوفی 224ق) برای اولین بار به تحریر علم قرائات پرداخت. لکن [[جزری، محمد بن محمد|ابن جزرى]] در [[غاية النهایة في طبقات القراء|غاية النهایة]] اولین پیشگام در تدوین قرائات را ابوحاتم سجستانى (متوفی 255ق) مى‌داند. [[صدر، سید حسن|سیدحسن صدر]] در [[تأسيس الشيعة لعلوم الإسلام|تأسيس الشيعة]] بر آن است که ابان بن تغلب کوفى (متوفی 141ق) برای نخستین بار کتاب «القراءات» را در این خصوص پدید آورد<ref>ر.ک: همان، ص96-95</ref>. | ||
نص قرآن شریف همان وحى محمدى(ص) است که از روزگار پیامبر اکرم(ص) تا امروز در میان تمام فرق اسلامى با همه اختلافات مذهبى، سیاسى، اجتماعى، فرهنگى و نژادى که داشته‌اند، نسل به نسل به طور متواتر برقرار مانده و احدى مجال دستبرد و دگرگونى این ماده و صورت را نیافته و صیانت آن از سوى خداى على عظیم تضمین گردیده است، درحالی‌که قرائات گوناگون قاریان هرگز برخوردار از چنین ویژگى و تواتر نبوده و متفق‌علیه امت اسلامى نیست<ref>ر.ک: همان، ص111</ref>. غیر از اهل‌الحدیث عامه که روایات فاقد اعتبار نسخ‌التلاوة را پذیرفتند و اخبارى‌هاى شیعه که بدون ارزیابى همه جانبه، برخى روایات را دست‌آویز خویش ساختند، مسئله صیانت قرآن از هر نوع تحریف، عقیده تردیدناپذیر همه مسلمانان اعم از عالم و عامى بوده است.<ref>ر.ک: همان، ص183</ref>. | نص قرآن شریف همان وحى محمدى(ص) است که از روزگار پیامبر اکرم(ص) تا امروز در میان تمام فرق اسلامى با همه اختلافات مذهبى، سیاسى، اجتماعى، فرهنگى و نژادى که داشته‌اند، نسل به نسل به طور متواتر برقرار مانده و احدى مجال دستبرد و دگرگونى این ماده و صورت را نیافته و صیانت آن از سوى خداى على عظیم تضمین گردیده است، درحالی‌که قرائات گوناگون قاریان هرگز برخوردار از چنین ویژگى و تواتر نبوده و متفق‌علیه امت اسلامى نیست<ref>ر.ک: همان، ص111</ref>. غیر از اهل‌الحدیث عامه که روایات فاقد اعتبار نسخ‌التلاوة را پذیرفتند و اخبارى‌هاى شیعه که بدون ارزیابى همه جانبه، برخى روایات را دست‌آویز خویش ساختند، مسئله صیانت قرآن از هر نوع تحریف، عقیده تردیدناپذیر همه مسلمانان اعم از عالم و عامى بوده است.<ref>ر.ک: همان، ص183</ref>. | ||
نویسنده پس از اشاره به منابع مختلف برای تفسیر قرآن کریم، خود کلام الهی را منبعی برای تفسیر خودش دانسته است: یکى از اصول عقلایى در تفسیر و شناخت معناى سخن یک گوینده یا نوشته یک نویسنده، مراجعه به سایر گفته‌ها و نوشته‌هاى اوست. بر این اساس سخنان یک فرد به‌نوبه خود منبع قابل‌توجهی برای به دست آوردن منظور و مقصود وى است. با توجه به این اصل عقلایى آیات قرآن کریم که سخن خداى حکیم و مبرّا از هر غفلت و نقصانى است، مفسر و مبین یکدیگر و منبع شناخت مقاصد خداوند است.<ref>ر.ک: همان، ص206</ref>. در رابطه با آیات متشابه نیز راسخان در علم مى‌توانند تأویل درست آیات متشابه را به دست آورند. البته رسول اکرم(ص) و پیشوایان معصوم الهى مصداق کامل راسخ در علم هستند<ref>ر.ک: همان، ص212</ref>. | نویسنده پس از اشاره به منابع مختلف برای تفسیر قرآن کریم، خود کلام الهی را منبعی برای تفسیر خودش دانسته است: یکى از اصول عقلایى در تفسیر و شناخت معناى سخن یک گوینده یا نوشته یک نویسنده، مراجعه به سایر گفته‌ها و نوشته‌هاى اوست. بر این اساس سخنان یک فرد به‌نوبه خود منبع قابل‌توجهی برای به دست آوردن منظور و مقصود وى است. با توجه به این اصل عقلایى آیات قرآن کریم که سخن خداى حکیم و مبرّا از هر غفلت و نقصانى است، مفسر و مبین یکدیگر و منبع شناخت مقاصد خداوند است.<ref>ر.ک: همان، ص206</ref>. در رابطه با آیات متشابه نیز راسخان در علم مى‌توانند تأویل درست آیات متشابه را به دست آورند. البته رسول اکرم(ص) و پیشوایان معصوم الهى مصداق کامل راسخ در علم هستند<ref>ر.ک: همان، ص212</ref>. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
فهرست منابع و مآخذ در انتهای کتاب ذکر شده است. در پاورقی‌های کتاب، آدرس آیات، مستند مطالب و منابعی برای مراجعه محققین ذکر شده است. | فهرست منابع و مآخذ در انتهای کتاب ذکر شده است. در پاورقی‌های کتاب، آدرس آیات، مستند مطالب و منابعی برای مراجعه محققین ذکر شده است. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
<references/> | <references/> | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
مقدمه و متن کتاب. | مقدمه و متن کتاب. | ||
{{قرآن‌پژوهی}} | {{قرآن‌پژوهی}} | ||
==وابسته‌ها== | ==وابسته‌ها== | ||
{{وابسته‌ها}} | {{وابسته‌ها}} | ||
[[علوم قرآن]] | [[علوم قرآن]] | ||
[[علوم قرآن و فهرست منابع]] | [[علوم قرآن و فهرست منابع]] | ||
[[سیری در علوم قرآن]] | [[سیری در علوم قرآن]] | ||
[[آموزش علوم قرآن]] | [[آموزش علوم قرآن]] | ||
[[پژوهشی در علوم قرآن]] | [[پژوهشی در علوم قرآن]] | ||
[[تاریخ و علوم قرآن]] | [[تاریخ و علوم قرآن]] | ||
[[درسهایی از علوم قرآن]] | [[درسهایی از علوم قرآن]] | ||
[[علوم قرآن (مقدماتی)]] | [[علوم قرآن (مقدماتی)]] | ||
[[آشنایی با قرآن]] | [[آشنایی با قرآن]] | ||
[[فرهنگ‌نامه علوم قرآن (علوم و تألیفات)]] | [[فرهنگ‌نامه علوم قرآن (علوم و تألیفات)]] | ||
[[فرهنگ‌نامه علوم قرآن (علوم و تألیفات)]] | [[فرهنگ‌نامه علوم قرآن (علوم و تألیفات)]] | ||
[[علوم قرآن 2 (اعجاز قرآن در علوم طبیعی و انسانی)]] | [[علوم قرآن 2 (اعجاز قرآن در علوم طبیعی و انسانی)]] | ||
[[علوم قرآن در تفسیر المیزان و آثار علامه طباطبایی قدس‌سره]] | [[علوم قرآن در تفسیر المیزان و آثار علامه طباطبایی قدس‌سره]] | ||
[[علوم قرآنی (ترجمه فشارکی)]] | [[علوم قرآنی (ترجمه فشارکی)]] | ||
[[علوم قرآنی (معرفت)]] | [[علوم قرآنی (معرفت)]] | ||
[[علوم القرآن]] | [[علوم القرآن]] | ||
[[علوم قرآنی (سپاه پاسداران)]] | [[علوم قرآنی (سپاه پاسداران)]] | ||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||