رشحات عین الحیات: تفاوت میان نسخه‌ها

[[ف‍خ‍رال‍دی‍ن‌ ص‍ف‍ی‌، ع‍ل‍ی ‌ب‍ن‌ ح‍س‍ی‍ن‌]] (نويسنده)

| ناشر = بنياد نيکوکاری نوريانی

'''رشحات عين الحيات'''، تألیف فخرالدین علی بن حسین واعظ کاشفی (867-939ق)، معروف به صفی، متنی است‌ فارسی در دو جلد از آثار صوفیه که توسط علی‌اصغر معینیان با شیوه علمی - انتقادی تصحیح شده و با مقدمه‌ای‌ مبسوط‌ و حواشی و تعلیقات سودمند به زیور طبع آراسته‌ گشته است.

این اثر چهارمین کتابى است که در تراجم احوال بزرگان اهل تصوف، بعد از کتاب «كشف المحجوب» هجویرى و «تذكرة الأولياء» شیخ فریدالدین عطار نیشابورى و «نفحات الأنس» مولانا عبدالرحمن جامى به زبان فارسى نوشته شده و درعین‌حال اولین کتابى است که منحصرا در شرح حال بزرگان مشایخ یک سلسله از اهل تصوف، یعنى سلسله نقشبندیه تألیف شده است. کتاب، مشتمل است بر شرح حال و ذکر خوارق عادات و نقل گفتار و امثال و حکایات 135 تن از مشایخ نقشبندیه از آغاز تأسیس این سلسله تا زمان خواجه عبیداللّه احرار که معاصر مؤلف کتاب است و ترجمه احوال عده‌ای از یاران و اصحاب و خدام نزدیک خواجه و فرزندان خواجه و نیز ترجمه احوال مختصرى از جمعى از مشایخ ترک که در حدود ترکستان و خوارزم مى‏زیسته‏اند و غالباً از پیروان مکتب طریقه خواجه احمد یسوى بوده‏اند<ref>ر.ک: مقدمه مصحح، ج1، ص‌94</ref>.

دیباچه کتاب در 30 صـفحه بـه قلم دکتر نصرت‌الله‌ کاسمی‌ نوشته شده‌ است. در این دیباچه، با بیانی شیوا و موجز، از عرفان ایرانیان و سیر تصوف و پیشرفت و توسعه آن در ایران سخن رفته و به تحولات‌ و سیر تاریخی آن به‌نحو شایسته‌ اشـاره‌ شـده است<ref>ر.ک: گنابادی، پروین، ص‌569-568</ref>.  

سپس از صفحه 30 به بعد، مقدمه مصحح آغاز می‌شود که نویسنده در آن به معرفی کتاب و مختصری از اوضاع و احوال سیاسی و جغرافیایی و اجتماعی ماوراء‌النهر و خراسان‌ در‌ قرن‌ نهم می‌پردازد و از ظهور‌ امیر‌ تیمور‌ و صفات و کردار او و شهر سـمرقند و شـاهرخ و خصال او و شهر هرات و فوت شاهرخ و میرزا الغ‌‌بیک‌ و چند تن‌ دیگر از امرا و فرمانروایان ماوراءالنهر‌ گفتگو‌ می‌کند. از صفحه 26 ذیل عنوان سیر تصوف، مباحث سودمندی همچون زاهد و صوفی و عقاید صوفیان از قرن سـوم بـه بعد‌ و سـلسله‌‌های‌ گوناگون صوفیان، مانند: محاسنیه، قصاریه، طیفوریه، جنیدیه، نوریه، سهلیه، سیاریه و جز آنـها مـورد بـحث قرار گرفته‌ است و سپس مهم‌ترین فرقه تصوف در قرن نهم یا سلسله نقشبندیه که موضوع کتاب «رشحات عين الحيات»‌ است،‌ به‌تفصیل با ذکر وجه تسمیه و موجد و مؤسس‌ آن‌ سلسله و دیگر مـوضوعات مـربوط به آن فرقه و اصول‌ و قواعد سیر و سلوک در سیر طریق بـررسی گـردیده است<ref>ر.ک: همان، ص‌569</ref>.  

آنگاه مصحح از صفحه 65 با شیوه محققانه‌ای به شرح احوال مؤلف کتاب‌ و تألیفات‌ او و مختصری از ترجمه احـوال پدر او کـمال‌الدیـن حسین واعظ سبزواری‌ معروف‌ به‌ ملا‌ حسین کاشفی که از بزرگان علما و از دانـشمندان مـشهور و برجسته قرن نهم‌ است‌، می‌پردازد. در این مقدمه جامع علاوه بر مطالب گوناگون‌ که‌ فهرست‌وار تـذکر داده‌‌اند، نثر کـتاب نیز با نظری دقیق بررسی شده و از‌ شیوه‌ جمله‌بندی‌ و مقایسه نثر کتاب با «تذكرة الأولياء» و بـحث در انـواع فـعل به‌تفصیل‌ و دقت تمام‌ و عبارات فعلی و کنایات گفتگو شده و به‌ویژه در این‌ بـخش‌ ذیـل عنوان: «مختصات نثر رشحات»، بسیاری از نکات دستوری کتاب مورد تحقیق قرار گرفته است<ref>ر.ک: همان</ref>.  

گذشته از‌ دیباچه‌ مـوجز‌ و مـقدمه مبسوط، متن کتاب‌ نیز‌ از هر جهت در‌خور‌ توجه و مطالعه است؛ از ترجمه احوال عارفان‌ گرفته تا شرح مناقب و نصایح سـودمند و مـواعظ‌ پندآموز. کتاب رشحات مشتمل بر یک‌ دیباچه مـؤلف کـتاب در دو سفر خود به ماوراءلنهر همه آن معلومات و اطلاعات را مستقیم و بی‌واسطه از خود خواجه عبید‌الله احـرار یا از یاران و نزدیکان خواجه شـنیده و یـا از نـوشته‌های دست اول آنها اسـتفاده کـرده است. یکی از نکته‌های جالب و بـااهمیت کـتاب‌ ذکر اسامی جغرافیایی آن است که مشتمل بر صدها‌ ده‌ و مزرعه و شهر با فاصله‌های معین در اطراف شـهرهای بـزرگ چون سمرقند و بخارا و هرات است کـه شـاید از این اسـم‌ها در‌ مآخذ و‌ مـنبع‌های دیگر نتوان یافت؛ مثلاً‌ در صفحه 15 می‌نویسد: «انداق دهی است بر سه فرسنگی بخارا و در مرو ده دیگری است بر دو فرسنگی شهر، آن را نـیز انداق گویند» و در‌ صفحه‌ 62 «قبر وی در ده‌ ارغندان‌ اسـت کـه از قـصبه زنـدنی بـر پنج فرسنگی بـخارا» و نـیز در همان صفحه می‌نویسد: «مولد شریف ایشان رامتین است که قصبه بزرگ است در ولایت‌ بخارا در دو فرسنگی شهر و بر ده‌‌پاره‌های بـسیار مـشتمل است» و باز قسمت دیگر که مطالب قـابل‌ توجه اسـت مـطالبی آمـده کـه ذیل عنوان «رشحه» می‌باشد و نام کتاب هم به همین مناسبت‌ «رشحات عين الحيات» برگزیده شده است <ref>ر.ک: همان، ص‌571-570</ref>.  

# پروین گنابادی، «رشحات عين الحيات (تألیف مولانا فخرالدین علی بن حسین واعظ کاشفی)»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله گوهر، مهر 1357، شماره 67، صفحه 568 تا 571،