المنتظم في تاريخ الأمم و الملوك: تفاوت میان نسخه‌ها

اين كتاب مهم‌ترين اثر ابن جوزى در تاريخ است. در اين كتاب مؤلف پس از خطبه كه با عبارت "الحمد لله الذى سبق الازمان و ابتدعها و الالوان و اخترعها . . ." شروع مى‌شود، به اقامه دليل بر وجود خداى تعالى و سپس ذكر نخستين مخلوقات مى‌پردازد و تاريخ عالم را از آغاز تا دوران پيامبر اسلام(ص) و از آن زمان تا 574 ق1178/ م (خلافت المستضىء: 575 -566 ق/ 1179-1171 م) را مى‌آورد. وى حوادث تاريخى قبل از هجرت را بر حسب ابواب و بعد از آن را به ترتيب سنوات ذكر مى‌كند. در تاريخ هر سال نخست اخبار مهم و حوادثى را كه از نظر وى جالب يا شگفت انگيز بوده است، مى‌آورد. سپس به وفيات بزرگان مى‌پردازد و در اين بخش نام آنان را كه گاه همراه شرح مختصرى از احوال و آثارشان است، به ترتيب الفبايى ذكر مى‌كند.حاجى خليفه پس از معرفى المنتظم و اشاره به فوايد جنبى آن در علم حديث از قول "مولا على بن حنايى"، مى‌افزايد: در اين كتاب مطالب بى‌اساس و اغلاط آشكار بسيار است كه من به برخى از آنها در حاشيه نسخه‌اى كه به خط مؤلف است، اشاره كرده‌ام. آنگاه مى‌افزايد كه اين كتاب را شيخ علاء الدين على بن محمد مشهور به مصنفك در 870 ق/ 1466 م در ادرنه در يك مجلد خلاصه كرده و آن را مختصر المنتظم و ملتقط الملتزم ناميده است.بروكلمان از اين كتاب با عنوان المنتظم فى ملتقط الملتزم سخن گفته است كه به نظر مى‌رسد تصحيفى از نام مختصر مصنفك باشد. وى مى‌نويسد قسمت اول اين كتاب مأخوذ از طبرى است كه مطالب بسيارى در وفيات بدان افزوده شده است و قسمتهاى اخير آن مقتبس از الكامل [[ابن اثیر، علی بن محمد|ابن اثير]] است، هر چند كه ابن جوزى خود در المنتظم [[ابن اثیر، علی بن محمد|ابن اثير]] را مورد انتقاد قرار داده است. در مقايسه‌اى اجمالى كه ميان مطالب المنتظم و تاريخ طبرى و همچنين الكامل [[ابن اثیر، علی بن محمد|ابن اثير]] به عمل آمد، معلوم شد كه نظر بروكلمان در مورد قسمت اول صحيح است، اما اقتباس قسمتهاى اخير المنتظم از الكامل ثابت نشد.بنابراين و با توجه به سخن عبد المنعم در مقدمه بر كتاب العسجد المسبوك غسانى كه مى‌نويسد: گروهى از مؤلفان پس از ابن جوزى از جمله [[ابن اثیر، علی بن محمد|ابن اثير]] از المنتظم سود جسته‌اند، مى‌توان احتمال داد كه بروكلمان تلخيص مصنفك را با المنتظم اشتباه كرده و آن را با تاريخ طبرى و الكامل [[ابن اثیر، علی بن محمد|ابن اثير]] مقايسه نموده باشد.ابن قفطى در بحث از علم تاريخ و كتب تاريخى، المنتظم ابن جوزى را به مثابه يكى از تكمله‌هاى متوالى تاريخ طبرى كه هر يك براى كامل كردن كتابهاى پيش از خود تأليف شده، به شمار آورده است و مى‌گويد: ذكر حوادث پس از المنتظم را ابن قادسى تا 616 ق ادامه داده و آن را تكميل كرده است (صص 111-110).