تحفة الأديب في نحاة مغني اللبيب: تفاوت میان نسخه‌ها

«تحفة الأديب في نحاة مغني اللبيب»، تأليف جلال‌الدين سيوطى (متوفى 911ق)، به زبان عربى، موسوعه ارزشمندى از شرح حال علماى نحو، لغت، ادب، بلاغت و تفسير مذكور در كتاب «مغني اللبيب عن كتب الأعاريب»، نوشته ابن هشام انصارى (متوفى 761ق) است (مقدمه، ص 7).

از آنجا كه كتاب «مغني اللبيب»، از مهم‌ترين ميراث نحو عربى است و نحويونى كه در آن ذكر شده، از برجسته‌ترين علماى نحو هستند؛ لذا سيوطى سعى كرده كه آنها را معرفى نمايد و معلومات ارزشمندى از زندگى نحويون، آثار، مجالس، مناظرات و آراء آنها را براى ما روشن نموده است. در بسيارى از معلوماتى كه ذكر كرده، با از بين رفتن منابع اصلى ديگر، تنها مصدر موجود مى‌باشد. در اين اثر، بزرگان نحو عربى از قرن دوم تا هشتم هجرى ذكر شده است (مقدمه، ص 7).

آثار نحوى كه سيوطى مورد مطالعه قرار داده، دلالت بر آن دارد كه نحويون عصر او به كتب ابن هشام مانند «قواعد الإعراب» و «مغني اللبيب» توجه ويژه داشته‌اند. وى پنج كتاب در باره «مغني اللبيب» نوشته كه اثر مورد بحث از آن جمله است (همان، ص 15).

سيوطى در اين اثر از 221 نحوى نام برده است؛ البته در باره تعدادى از نحويون تنها عنوان وجود دارد و معرفى نشده‌اند كه از آن جمله است: صفّار، سكّاكى و ابن يعسون. به‌علاوه سيوطى از برخى از نحويون «مغني اللبيب» حتى نام هم نبرده است كه از آن جمله است: ابوالاسود دئلى، الزيادى، ابن سعدان و ابن هشام خضراوى.

ابن هشام در چهار جا به اشعار ابوالأسود دئلى استشهاد كرده، اما تصريح به نام او نكرده، لذا سيوطى نامى از او نبرده است. محقق كتاب، معتقد است كه بقيه اين افراد نيز از نحويون معروفند كه فراموش شدن شرح حالشان وجهى ندارد (مقدمه محقق 29 - 28).