البارع فی اللغة: تفاوت میان نسخه‌ها

'''البارع في اللغة''' اثر ابوعلی اسماعیل بن قاسم قالی بغدادی (متوفی 356ق)، فرهنگ معانی لغت و ریشه‌یابی اصل آنان است که با تحقیق هاشم طعان به چاپ رسیده است.

صاحب کتاب «کشف الظنون»، به اشتباه نام کتاب را «البارع في غريب الحديث» عنوان نموده است<ref>مقدمه، ص67</ref>.

کتاب با مقدمه کوتاهی از محقق آغاز گریده است. بعد از این مقدمه کوتاه، محقق مطالب را به سه فصل تقسیم کرده و فصل سوم را به متن کتاب «البارع» اختصاص داده است.

نویسنده درباره هر واژه، ضمن ریشه‌یابی اصل آن، به منظور درک بهتر معانی، از آیات، روایات، اقوال بزرگان و شواهد شعری، بهره برده است.

در مقدمه، به موضوع کتاب، اشاره شده است<ref>مقدمه، ص3- 4</ref>.

در ابتدای کتاب، در دو قسمت، زیر، به مصادر و منابع کتاب، اشاره شده است:

الف) مصادر شرح حال نویسنده، مانند: «طبقات النحویین واللغویین» زبیدی، «تاریخ العلماء» ابن فرضی (متوفی 403ق)، «سمط اللآلی» بکری (متوفی 487ق)، «الأنساب» سمعانی (متوفی 562ق)، «ارضاد الاريب»، یاقوت حموی (متوفی 626ق) و...

ب) مصادر تحقیق کتاب، مانند: دو نسخه خطی از کتاب، کتبی که قالی از آنها نقل کرده است (مانند «کتاب العین» خلیل بن احمد فراهیدی و کتاب اصمعی، ابن سکیت، ابوزید انصاری، ابوعبیده، عبدحاتم، سجستانی، ابوعبید قاسم بن سلام، ابن قتیبه، فراء، سیبویه و...)، آثار و کتبی که از «البارع» نقل کرده‌اند (مانند: «المخصص والمصباح المنیر» و کتب ابوعبید بکری و «خزانة الادب»، «تاج العروس» و «معجم البلدان» یاقوت حموی، «نفح الطیب» مقری)، سایر کتب قالی (مانند: «الأمالی» و «المقصور والممدود») و...<ref>متن کتاب، ص5- 8</ref>.

در فصل اول، به شرح حال مؤلف پرداخته شده و اطلاعاتی پیرامون چگونگی ولادت، بالندگی و سفرهای او به بغداد، سامرا و اندلس<ref>همان، ص9- 28</ref>، شیوخ<ref>همان، ص29- 39</ref>، شاگردان<ref>همان، ص39- 45</ref> و آثار وی در اختیار خواننده قرار گرفته است<ref>همان، ص46- 63</ref>.

فصل دوم، به تعریف کتاب «البارع» اختصاص یافته است. محقق در این فصل ابتدا عوامل و ویژگی‌هایی از کتاب که باعث انتخاب آن برای تحقیق شده است را بیان نموده<ref>همان، ص64</ref> و در ادامه، پس از بیان ماده کتاب و روش نگارش آن<ref>همان، ص67</ref>، به توصیف نسخ خطی کتاب<ref>همان، ص72</ref> و توضیح اقدامات تحقیقی صورت گرفته بر روی آن، پرداخته است<ref>همان، ص76</ref>.

در فصل سوم، متن کتاب «البارع» ارائه گردیده که در آن، به بررسی ریشه و اصل لغات و کلمات و معانی آنها، پرداخته شده و کلمات واژگان، در شش باب «ثنائی مضاعف (ثنایی در خط و ثلاثی در حقیقت)»، «ثلاثی صحیح»، «ثلاثی معتل»، «حواشی»، «رباعی» و «خماسی» تنظیم نموده است<ref>همان، ص81</ref>.

محقق ضمن بیان علت برگزیدن کتاب برای تحقیق، به برخی از ویژگی‌های آن نیز اشاره کرده است، از جمله:

# استفاده از کتبی که امروزه در دسترس نیست و حفظ منقولات آنها، مانند کتاب «الغرائز» و «اللغات» ابوزید<ref>همان، ص64</ref>.

محقق معتقد است که اثر حاضر، از لحاظ مطالب و نحوه ارائه آن، در واقع همان کتاب «العین» خلیل بن احمد فراهیدی است<ref>همان</ref>، به همراه اضافاتی بر آن، به شرح ذیل:

# ابوزید انصاری؛ که برخی از آنچه وی نقل کرده است، در کتاب «النوادر» ابوزید وجود دارد و خود نیز تصریح می‌کند که از کتاب «اللغات» و «الغرائز» ابوزید هم نقل کرده است.

ج) از افرادی مانند ابن اعرابی، ابوعمر شیبانی، فراء و کسائی نیز با واسطه و بدون نقل از کتاب‌هایشان، نقل کرده است.

د) از فصحای اعراب از جمله ابومهدی، منتجع، غنیه ام حمارس کلابیه، ابوالغمر صاعد کلابی، ابودقیش، ابوالادهم کلابی نیز نقل کرده است.

هـ) برخی اسامی نیز به عنوان منبع نقل ذکر شده است که ناشناخته می‌باشند، مانند: احرزی، هراب، ابولبید، ابوالعباس نمری و ابوالخضر هجیمی<ref>همان، ص67- 69</ref>.

از جمله تفاوت‌هایی که بین این کتاب با کتاب «العین» خلیل فراهیدی وجود دارد، در ترتیب و تسلسل حروف از جهت تقدیر مکان مخرج صوت است که به تقدم و تأخر واژگان می‌انجامد، به گونه‌ای که ترتیب حروف نزد خلیل: «ع، ح، ه، غ، ق، ک، ج، ش، ض، ص، س، ز، ط، د، ت، ظ، ذ، ث، ر، ل، ن، ف، ب، م، و، ا، ی» و نزد قالی: «ه، ح، ع، خ، غ، ق، ک، ض، ج، ش، ل، ر، ن، ط، د، ت، ص، ز، س، ظ، ذ، ث، ف، ب، م، و، ا، ی». در ترتیب و تعداد ابواب کتاب نیز تفاوت‌هایی در این دو اثر وجود دارد، به‌گونه‌ای که قالی، کتاب خود را در شش باب: «ثنائی مضاعف (ثنایی در خط و ثلاثی در حقیقت)»، «ثلاثی صحیح»، «ثلاثی معتل»، «حواشی»، «رباعی» و «خماسی» تنظیم نموده و خلیل، «العین» را در پنج باب زیر: «ثنایی»، «ثلاثی صحیح»، «ثلاثی معتل»، «لفیف یا معتل به دو حرف» و «رباعی و خماسی»

بسیاری از قدما نیز به وجود ارتباط میان اثر حاضر با «العین» اشاره کرده‌اند که از جمله آنها، زبیدی شاگر قالی می‌باشد که در کتاب «المستدرک من الزیادة في کتاب البارع علی کتاب العين»، به اضافه بودن بیش از 5683 واژه در کتاب «البارع» نسبت به «العين»، اشاره کرده است<ref>همان، ص72</ref>.

کتاب بر اساس دو نسخه خطی تصحیح و تحقیق شده و از دیگر اقدامات تحقیقی صورت گرفته در کتاب، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

# ضبط بیشتر کلمات با حرکات به منظور جلوگیری از اشتباه در تلفظ؛

# ضبط آیات قرآن و ذکر شماره آیه و نام سوره؛ در صورتی که آیه‌ای بر طبق قرائت ابوعمر بن علا بوده، به این نکته اشاره شده است زیرا قالی این روایت را معتبر دانسته است.

# تخریج احادیث با استفاده از معجمات حدیثی معتبر و...<ref>مقدمه، ص76- 77</ref>.

فهارس کتاب، شامل فهرست منابع مورد استفاده محقق؛ اعلام؛ مسرد الفبایی و فهرست مطالب، در انتهای آن آمده و در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع<ref>ر.ک: پاورقی، ص688</ref>، به اختلاف نسخ پرداخته شده است<ref>ر.ک: همان، ص707</ref>.

[[رده:مقالات بازبینی نشده1]]