الفتوحات الإلهیة بتوضیح تفسیر الجلالین للدقائق الخفیة: تفاوت میان نسخه‌ها

'''الفتوحات الإلهية بتوضيح تفسير الجلالين للدقائق الخفية،''' تألیف سلیمان بن عمر عجیلی شافعی مشهور به شیخ جمل (متوفی 1204ق) شرح و توضیح «تفسیر جلالین» است. کتاب با تحقیق و تصحیح ابراهیم شمس‌الدین منتشر شده است.  

تفسیر جلالین از تفاسیر بسیار مشهور و متداول جهان تفسیر است که به قلم دو تن از عالمان بزرگ اهل سنت یعنی: جلال‌الدین محلی (متوفی 864ق) و جلال‌الدین سیوطی (متوفی 911ق) نگاشته شده و مورد استقبال دانشمندان اسلامی از طوایف مختلف قرار گرفته است<ref>ر.ک: ایازی، سید محمدعلی، ص213</ref>‏.  

یکی از شروح و حواشی مفصل این تفسیر، الفتوحات الالهیة شیخ جمل است. شیخ جمل که از دانشمندان قرن سیزدهم مصر و ساکن قاهره بوده است، در طریق صوفیه قرار داشته و با همان مذاق و اندیشه به توضیح و تفسیر پرداخته است. گرچه جهت‌گیری تأویلی و صوفیانه، کمتر در این تفسیر مشاهده می‌شود. در آغاز تفسیر، پس از ذکر انگیزه خود در نگارش این شرح، با مقدمه‌ای در بیان معنای تفسیر، مبدأ نزول، کیفیت جمع قرآن و برخی دیگر از مباحث علوم قرآنی وارد تفسیر می‌شود. هدف و روش شیخ جمل در تفسیر، بیشتر، نقل قول دیگران در کتاب است و نه نقد و مقایسه بین اقوال. در بعد ادبی، شیخ جمل به اعراب، صرف و قرائات گوناگون توجه فراوان دارد؛ به‌ویژه که مسئله اختلاف قرائات را با توجیه‌های ادبی تبیین کرده و وجوه تفسیری را در همین زمینه مطرح می‌کند. روش نامبرده در نقل روایات، عموماً نقد و بررسی است؛ گرچه با معیارهای خود چنین سنجشی دارد، اما در باب اسرائیلیات، حساسیت نشان می‌دهد و طبق روال تفاسیر اثری متأخر، این اخبار را نقل و سپس رد می‌کند<ref>ر.ک: همان، ص214-213</ref>‏. شارح به شیوه رایج با لفظ «قوله» بخشی از عبارت تفسیر را ذکر کرده و سپس به شرح و توضیح آن پرداخته است.