۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۳۳: | خط ۳۳: | ||
این اثر توسط [[جهانبخش، جويا|جهانبخش جویا]] و به کوشش [[پوستين دوز، سميرا|سمیرا پوستیندوز]] تحقیق و منتشر شده است. | این اثر توسط [[جهانبخش، جويا|جهانبخش جویا]] و به کوشش [[پوستين دوز، سميرا|سمیرا پوستیندوز]] تحقیق و منتشر شده است. | ||
گفته شده است که شاه صفی پس از درگذشت [[میرداماد، سید محمدباقر بن محمد|میرداماد]] به داماد وی؛ یعنی سید احمد علوی دستور جمعآوری سرودههای [[میرداماد، سید محمدباقر بن محمد|میرداماد]] را داده است و وی نیز این مجموعه را به نام شاه جمعآوری نموده است. یک مثنوی نیز به نام مشرق الأنوار در دیوان اشراق به چاپ رسیده است که [[میرداماد، سید محمدباقر بن محمد|میرداماد]] آن را در سن بیست سالگی و در پاسخ به مخزن الأسرار نظامی سروده است.<ref>همان، ص90</ref> | گفته شده است که شاه صفی پس از درگذشت [[میرداماد، سید محمدباقر بن محمد|میرداماد]] به داماد وی؛ یعنی سید احمد علوی دستور جمعآوری سرودههای [[میرداماد، سید محمدباقر بن محمد|میرداماد]] را داده است و وی نیز این مجموعه را به نام شاه جمعآوری نموده است. یک مثنوی نیز به نام مشرق الأنوار در دیوان اشراق به چاپ رسیده است که [[میرداماد، سید محمدباقر بن محمد|میرداماد]] آن را در سن بیست سالگی و در پاسخ به مخزن الأسرار نظامی سروده است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/61761/90 همان، ص90]</ref> | ||
برگزیدن واژه اشراق بهعنوان تخلص شعری از سوی [[میرداماد، سید محمدباقر بن محمد|میرداماد]] را میتوان بهخاطر تعلق خاطر میر به [[سهروردی، یحیی بن حبش|شیخ اشراق سهروردی]] دانست؛ چراکه [[میرداماد، سید محمدباقر بن محمد|میرداماد]] در زمینه فلسفه و حکمت نیز از تأثیرات وی برکنار نبوده است<ref>کجباف، علیاکبر و رحمانی قورتانی، محمود، ص89 و 90</ref> | برگزیدن واژه اشراق بهعنوان تخلص شعری از سوی [[میرداماد، سید محمدباقر بن محمد|میرداماد]] را میتوان بهخاطر تعلق خاطر میر به [[سهروردی، یحیی بن حبش|شیخ اشراق سهروردی]] دانست؛ چراکه [[میرداماد، سید محمدباقر بن محمد|میرداماد]] در زمینه فلسفه و حکمت نیز از تأثیرات وی برکنار نبوده است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/61761/89 کجباف، علیاکبر و رحمانی قورتانی، محمود، ص89 و 90]</ref> | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
مجموعه اشعاری که از این فیلسوف بزرگ یا شاعر فیلسوف قرن یازدهم بهجا مانده است در دیوانی مشتمل بر: | مجموعه اشعاری که از این فیلسوف بزرگ یا شاعر فیلسوف قرن یازدهم بهجا مانده است در دیوانی مشتمل بر: | ||
قصاید، غزلیات، ملمعات (شعر عربی) و مثنوی گرانسنگ مشرق الأنوار (که در پاسخ مثنوی مخزن الأسرار حکیم نظامی گنجهای بر وزن «مفتعلن مفتعلن فاعلن» در بحر سریع مسدس مطوی مکشوف) و رباعیات زیبا گردآوری شده است.<ref>مقدمه کتاب، صفحه یکصدوسیوسه</ref> | قصاید، غزلیات، ملمعات (شعر عربی) و مثنوی گرانسنگ مشرق الأنوار (که در پاسخ مثنوی مخزن الأسرار حکیم نظامی گنجهای بر وزن «مفتعلن مفتعلن فاعلن» در بحر سریع مسدس مطوی مکشوف) و رباعیات زیبا گردآوری شده است.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/28634?pageNumber=133&viewType=pdf مقدمه کتاب، صفحه یکصدوسیوسه]</ref> | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
خط ۵۳: | خط ۵۳: | ||
در بررسی دیوان اشراق درمییابیم که بیشترین حجم اشعار شامل رباعیات، سپس غزلیات و قصاید و قطعات و مثنوی اوست. | در بررسی دیوان اشراق درمییابیم که بیشترین حجم اشعار شامل رباعیات، سپس غزلیات و قصاید و قطعات و مثنوی اوست. | ||
حضور الفاظ عربی و بعضی از لغات نامأنوس و دورافتاده در اشعارش گاه درک آنها را برای خوانندگان دشوار و دیریاب میسازد<ref>همان</ref> | حضور الفاظ عربی و بعضی از لغات نامأنوس و دورافتاده در اشعارش گاه درک آنها را برای خوانندگان دشوار و دیریاب میسازد<ref>[https://noorlib.ir/book/view/28634?pageNumber=133&viewType=pdf همان]</ref> | ||
[[میرداماد، سید محمدباقر بن محمد|میرداماد]] در سرودن این اشعار به سبک شعرای سلف؛ یعنی سبک هندی نظر داشته است و در این مسیر از آرایههای لفظی و معنوی زیبایی بهره جسته که ذهن خواننده را در بوستان ابیات وزین و پرمعنای خود به پرواز درمیآورد<ref>همان، صفحه یکصدوسیوسه و یکصدوسیوچهار</ref> | [[میرداماد، سید محمدباقر بن محمد|میرداماد]] در سرودن این اشعار به سبک شعرای سلف؛ یعنی سبک هندی نظر داشته است و در این مسیر از آرایههای لفظی و معنوی زیبایی بهره جسته که ذهن خواننده را در بوستان ابیات وزین و پرمعنای خود به پرواز درمیآورد<ref>[https://noorlib.ir/book/view/28634?pageNumber=133&viewType=pdf همان، صفحه یکصدوسیوسه و یکصدوسیوچهار]</ref> | ||
برای نمونه به گوشهای از ابیات شیوای آن حکیم سترگ اشاره میشود: | برای نمونه به گوشهای از ابیات شیوای آن حکیم سترگ اشاره میشود: | ||
خط ۶۳: | خط ۶۳: | ||
{{شعر}}{{ب|''تازه ز باران تو بستان عقل ''|2=''پاک به تأیید تو دامان عقل''}}{{پایان شعر}} | {{شعر}}{{ب|''تازه ز باران تو بستان عقل ''|2=''پاک به تأیید تو دامان عقل''}}{{پایان شعر}} | ||
و این بدان معنا نیست که ایشان در همه اشعار خویش این سبک (هندی) را مراعات کرده باشد، بلکه ایشان چون شیخ بهایی - که به سنت مولانا و حافظ شعر میسرود - و بسیاری از عالمانی که به شیوه سخنرایان عراقیگوی تتبع و تقلید میکردند، از سبک عراقی بهرهمند بودند | و این بدان معنا نیست که ایشان در همه اشعار خویش این سبک (هندی) را مراعات کرده باشد، بلکه ایشان چون شیخ بهایی - که به سنت مولانا و حافظ شعر میسرود - و بسیاری از عالمانی که به شیوه سخنرایان عراقیگوی تتبع و تقلید میکردند، از سبک عراقی بهرهمند بودند <ref>[https://noorlib.ir/book/view/28634?pageNumber=106&viewType=pdf ر.ک: همان، صفحه یکصدوشش] </ref> | ||
این بیان به معنای انکار عناصر هندیانه موجود در برخی سرودههای میر و امثال او نیست؛ ورنه بهعنوان مثال، اسلوب معادله معمول در سبک هندی در این بیت میر که مطلع غزل نیز هست چشمگیر است: | این بیان به معنای انکار عناصر هندیانه موجود در برخی سرودههای میر و امثال او نیست؛ ورنه بهعنوان مثال، اسلوب معادله معمول در سبک هندی در این بیت میر که مطلع غزل نیز هست چشمگیر است: | ||
خط ۶۹: | خط ۶۹: | ||
{{شعر}}{{ب|''عشق تو بر باد بلا خرمن فشاند خاک را''|2=''آتش چو سوزان شد، کجا رحمت کند خاشاک را''}}{{پایان شعر}} | {{شعر}}{{ب|''عشق تو بر باد بلا خرمن فشاند خاک را''|2=''آتش چو سوزان شد، کجا رحمت کند خاشاک را''}}{{پایان شعر}} | ||
القصه، از حیث تاریخی، میر به عصر صفوی تعلق دارد، ولی در زمره سرایندگان سبک هندی نیست<ref>همان</ref> | القصه، از حیث تاریخی، میر به عصر صفوی تعلق دارد، ولی در زمره سرایندگان سبک هندی نیست<ref>[https://noorlib.ir/book/view/28634?pageNumber=106&viewType=pdf همان]</ref> | ||
ایشان به «اشراق» تخلص داشته است. او این تخلص را بارها ضمن اشعار خویش آورده است: | ایشان به «اشراق» تخلص داشته است. او این تخلص را بارها ضمن اشعار خویش آورده است: | ||
خط ۷۶: | خط ۷۶: | ||
و یا: | و یا: | ||
{{شعر}}{{ب|''خود شرف گوهر اشراق ازوست''|2=''در همه عالم به شرف طاق ازوست''<ref>همان، صفحه یکصدوهفت</ref>}}{{پایان شعر}} | {{شعر}}{{ب|''خود شرف گوهر اشراق ازوست''|2=''در همه عالم به شرف طاق ازوست''<ref>[https://noorlib.ir/book/view/28634?pageNumber=107&viewType=pdf همان، صفحه یکصدوهفت]</ref>}}{{پایان شعر}} | ||
بخش مهم و معروفی از اشعار میر، مثنوی مشرق الأنوار اوست. | بخش مهم و معروفی از اشعار میر، مثنوی مشرق الأنوار اوست. | ||
خط ۸۷: | خط ۸۷: | ||
ایشان در پایان مشرق الأنوار گفته: | ایشان در پایان مشرق الأنوار گفته: | ||
{{شعر}}{{ب|''از قلم فیض رقم کردمش ''|2='' مشرق الأنوار علم کردمش''}}{{ب|''تا که درخشنده بود ماه و هور ''|2='' تا نبود سایه درخشان چو نور''}}{{ب|''نور خرد مشرق انوار باد ''|2='' سایه او مخزن اسرار باد''}}{{ب|''گلشن اشراق ازو تازه باد ''|2='' هر دو جهان زو پر آوازه باد''<ref>همان، صفحه یکصدوده</ref>}} {{پایان شعر}} | {{شعر}}{{ب|''از قلم فیض رقم کردمش ''|2='' مشرق الأنوار علم کردمش''}}{{ب|''تا که درخشنده بود ماه و هور ''|2='' تا نبود سایه درخشان چو نور''}}{{ب|''نور خرد مشرق انوار باد ''|2='' سایه او مخزن اسرار باد''}}{{ب|''گلشن اشراق ازو تازه باد ''|2='' هر دو جهان زو پر آوازه باد''<ref>[https://noorlib.ir/book/view/28634?pageNumber=110&viewType=pdf همان، صفحه یکصدوده]</ref>}} {{پایان شعر}} | ||
خط ۹۳: | خط ۹۳: | ||
{{شعر}}{{ب|''بیست مرا سال ز دور قمر''|2='' لیک به دانش ز خرد پیرتر''}}{{پایان شعر}} | {{شعر}}{{ب|''بیست مرا سال ز دور قمر''|2='' لیک به دانش ز خرد پیرتر''}}{{پایان شعر}} | ||
میتوان گفت مشرق الأنوار را میر در بیست سالگی سروده است.<ref>همان، صفحه یکصدوده و یکصدویازده</ref> | میتوان گفت مشرق الأنوار را میر در بیست سالگی سروده است.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/28634?pageNumber=110&viewType=pdf همان، صفحه یکصدوده و یکصدویازده]</ref> | ||
بخشی از کتاب (از صفحه79 تا 132) شامل رباعیات است؛ هرچند این مقدار از رباعیات حجم زیادی ندارد و گواه قوت طبع و توانایی خاص [[میرداماد، سید محمدباقر بن محمد|میرداماد]] در رباعیسرایی نیست، اما اشتغال ذهنی او را در این قالب کهن بهخوبی نشان میدهد. رباعیات [[میرداماد، سید محمدباقر بن محمد|میرداماد]]، عموماًرباعیاتی کمتپش و معمولی، با زبانی صیقلی نیافته است و کمابیش در بین آنها، تعدادی رباعی محکم و جاندار هم سراغ میتوان کرد. البته از نقطهنظر سیر تاریخی رباعی، رباعیات این حکیم فرزانه پارسیگوی باید مورد توجه قرار گیرد؛ زیرا بیشاز سایر علمای عصر خود، به رباعی عنایت داشته است و رباعیات مناظرهای او و [[شیخ بهایی، محمد بن حسین|شیخ بهایی]] و رکنالدین مسعود مسیح و نظیرهسازیهای او بر رباعیات حکیم ارزقی و [[انوری، محمد بن محمد|انوری]]، شیخ [[ابوسعید ابوالخیر]] و شیخزاده لاهیجی نیز قابل توجه است. تقی کاشانی که در سالهای جوانی [[میرداماد، سید محمدباقر بن محمد|میرداماد]]، به دیدار او رسیده است (یک بار در حدود 988 و یک بار در حدود 993ق)، میگوید: «با وجود کمال در هر وادی از فنون فضایل، میلش به شاعری بیشتر بود و اکثر اوقات اشعار آبدار بر لوح اعتبار نقش مینمود و به طریق مشایخ کبار به گفتن رباعیات توجه و میل میفرمود»<ref>ر.ک: میرافضلی، سید علی، ص48</ref> | بخشی از کتاب (از صفحه79 تا 132) شامل رباعیات است؛ هرچند این مقدار از رباعیات حجم زیادی ندارد و گواه قوت طبع و توانایی خاص [[میرداماد، سید محمدباقر بن محمد|میرداماد]] در رباعیسرایی نیست، اما اشتغال ذهنی او را در این قالب کهن بهخوبی نشان میدهد. رباعیات [[میرداماد، سید محمدباقر بن محمد|میرداماد]]، عموماًرباعیاتی کمتپش و معمولی، با زبانی صیقلی نیافته است و کمابیش در بین آنها، تعدادی رباعی محکم و جاندار هم سراغ میتوان کرد. البته از نقطهنظر سیر تاریخی رباعی، رباعیات این حکیم فرزانه پارسیگوی باید مورد توجه قرار گیرد؛ زیرا بیشاز سایر علمای عصر خود، به رباعی عنایت داشته است و رباعیات مناظرهای او و [[شیخ بهایی، محمد بن حسین|شیخ بهایی]] و رکنالدین مسعود مسیح و نظیرهسازیهای او بر رباعیات حکیم ارزقی و [[انوری، محمد بن محمد|انوری]]، شیخ [[ابوسعید ابوالخیر]] و شیخزاده لاهیجی نیز قابل توجه است. تقی کاشانی که در سالهای جوانی [[میرداماد، سید محمدباقر بن محمد|میرداماد]]، به دیدار او رسیده است (یک بار در حدود 988 و یک بار در حدود 993ق)، میگوید: «با وجود کمال در هر وادی از فنون فضایل، میلش به شاعری بیشتر بود و اکثر اوقات اشعار آبدار بر لوح اعتبار نقش مینمود و به طریق مشایخ کبار به گفتن رباعیات توجه و میل میفرمود»<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/45867/48 ر.ک: میرافضلی، سید علی، ص48]</ref> | ||
اولین رباعی درباره توحید است که میگوید: | اولین رباعی درباره توحید است که میگوید: | ||
خط ۱۰۲: | خط ۱۰۲: | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
کتاب بر اساس سه نسخه خطی و یک نسخه چاپی سامان یافته است؛ نسخه کتابخانه ملک با رمز «د»، نسخه کتابخانه آستان قدس رضوی با رمز «م»، نسخه کتابخانه علامه محقق سید محمدعلی روضاتی با رمز «ض» و نسخه چاپشده مرحوم حاج میرزا محمود شفیعی با رمز «ط» است.<ref>ر.ک: مقدمه، صفحه یکصدوسیوپنج</ref>این رموز در جایجای کتاب به چشم میخورد. | کتاب بر اساس سه نسخه خطی و یک نسخه چاپی سامان یافته است؛ نسخه کتابخانه ملک با رمز «د»، نسخه کتابخانه آستان قدس رضوی با رمز «م»، نسخه کتابخانه علامه محقق سید محمدعلی روضاتی با رمز «ض» و نسخه چاپشده مرحوم حاج میرزا محمود شفیعی با رمز «ط» است.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/28634?pageNumber=135&viewType=pdf ر.ک: مقدمه، صفحه یکصدوسیوپنج]</ref>این رموز در جایجای کتاب به چشم میخورد. | ||
این اثر با بهره از تصحیح تلفیقی و با عنایت به محتوا و وزن عروضی اشعار سامان یافته است و به جهت زیادگی استعمال پارهای از واژههای دشوار، واژهنامهای در آخر دیوان اضافه گردیده است. لازم به ذکر است مجموعه شعری حاضر دربردارنده اشعاری میباشد که در نسخههای فوق موجود بوده؛ با توجه به این نکته که برخی از نسخهها دارای ابیاتی است که در سایر نسخهها موجود نیست؛ بنابراین برای سندیت اشعار این مجموعه قبل از هر بخش از اشعار، رمز نسخههایی که دربردارنده شعر ذیل آن میباشد، در کروشهای درج شده است.<ref>همان، صفحه یکصدوسیوشش</ref> | این اثر با بهره از تصحیح تلفیقی و با عنایت به محتوا و وزن عروضی اشعار سامان یافته است و به جهت زیادگی استعمال پارهای از واژههای دشوار، واژهنامهای در آخر دیوان اضافه گردیده است. لازم به ذکر است مجموعه شعری حاضر دربردارنده اشعاری میباشد که در نسخههای فوق موجود بوده؛ با توجه به این نکته که برخی از نسخهها دارای ابیاتی است که در سایر نسخهها موجود نیست؛ بنابراین برای سندیت اشعار این مجموعه قبل از هر بخش از اشعار، رمز نسخههایی که دربردارنده شعر ذیل آن میباشد، در کروشهای درج شده است.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/28634?pageNumber=136&viewType=pdf همان، صفحه یکصدوسیوشش]</ref> | ||
پاورقیهای کتاب به ذکر نسخهبدل الفاظ و اشعار اختصاص یافته است. | پاورقیهای کتاب به ذکر نسخهبدل الفاظ و اشعار اختصاص یافته است. | ||
فهرست محتویات در ابتدا و نمایه، واژهنامه و کشفالأبيات در انتهای کتاب آمده است. | فهرست محتویات در ابتدا و نمایه، واژهنامه و کشفالأبيات در انتهای کتاب آمده است. | ||
==پانويس == | |||
<references /> | |||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
خط ۱۲۷: | خط ۱۳۱: | ||
[[رده:زبانها و ادبیات ایرانی]] | [[رده:زبانها و ادبیات ایرانی]] | ||
ویرایش