محیی‌الدین ابن عربی؛ چهره برجسته عرفان اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

# توقف‌کنندگان: کسانی چون [[یافعی، عبدالله بن اسعد|ابومحمد عبدالله بن اسعد یافعی یمنی مکی]] صاحب [[مرآة الجنان و عبرة اليقظان في معرفة ما يعتبر من حوادث الزمان|مرآة الجنان]]، [[ابن کثیر، اسماعیل بن عمر|ابن کثیر]] صاحب [[البداية و النهاية (دارالفکر)|البدایة و النهایة]] و [[موفق‌الدین علی بن الحسین خزرجی]] صاحب [[العسجد المسبوك و الجوهر المحكوك في طبقات الخلفاء و الملوك|العسجد المسبوک]]، هر چند علم و فضل ابن عربی را ستوده‌اند و گاه از کشف و کرامتش سخن راندهاند ولکن درباره صحت یا سقم عقیدهاش درباره خدا و اصول دینی توقف و تردید کرده و علم به حال او را به خدا سپردهاند.<ref>همان، ص 572 -574</ref>

# معذوردارندگان: کسانی مانند هموطن و یار مهربان محیی الدین؛ ابوالحسن بِجائی، محمد بن احمد ذهبی صاحب میزان الاعتدال و اسماعیل بن محمد خواجوئی؛ اقوال مخالف شرع و شطحیات و دعاوی خارق عادت ابن عربی را سخنانی پریشان شمردهاند که در حال بیخودی و سُکر صادر شده و یا ناشی از سستی عقل و تباهی خیالش دانسته و به این جهات او را معذور داشتهاند. فیض کاشانی را میتوان از این گروه دانست که ابن عربی را پریشان عقل و توهّمزده در اثر عزلت و شدت ریاضت شمرده است.<ref>همان، ص 575 -576</ref>

تردیدی نیست که اندیشههای ابن عربی در زمان حیات و بعدازآن، جریان تصوف و عرفان اسلامی را سخت تحت تأثیر خود قرار داد و این مطلب از فراوانی آثار و کثرت موافقان و مخالفان او به‌خوبی آشکار می-شود. عده بسیاری از اندیشمندان و عارفان با نظر تحسین به ابن-عربی نگریسته و با ذوق و شوق فراوان به آموزش و ترویج عرفان وحدت وجودی او اهتمام ورزیدهاند. شارحان و تابعان ابن عربی فراوانند که برخی از آنان عبارتند از: صدرالدین قونوی، فخرالدین عراقی، عفیفالدین تلمسانی، مؤیدالدین جندی، سعیدالدین فرغانی، عبدالرزاق کاشانی، سید حیدر آملی، شاه نعمتالله ولی، صائنالدین ابن ترکه، عبدالرحمان جامی، عبدالکریم جیلی، ابن ابیجمهور احسائی، آقا محمدرضا قمشهای. ابن عربی طریقت خاصّی داشت که به طریقت اکبریه معروف شده است و بر خلاف نظر خاورشناس لوشاتلیه؛ شاخهای از طریقت قادریه نیست. تقریباً همه سلسلههای مهم تصوف –مانند شاذلیه، نقشبندیه، نعمة اللهیه، نوربخشیه و ذهبیه- بعد از ابن عربی پیشوایی او را در طریقت پذیرفته و آداب و قواعدش را رعایت کردهاند.<ref>همان، ص 577 -622</ref>

نکته پایانی: به نظر میرسد نظر نویسنده درباره ابن عربی تغییر کرده، زیرا در مقدمه بر چاپ سوم که در سال 1366ش نوشته او را «ولیّ بزرگی از اولیاء الله و فقیه آگاهی از فقهای اسلام» شمرده که دامن پاکش به «لوث معصیت و عدم رعایت شریعت و بیوفایی در حقّ دوستان» آلوده نگشته و همواره اعتقادی راسخ به شریعت محمدی ص داشته و رعایت آن را واجب دانسته (ص هجدهم- نوزدهم)؛ ولی در چاپ چهارم که حدود ده سال بعد منتشر شده (1375ش)، بعد از گزارش تکفیر ابن عربی توسط عده کثیری از فقهای زمانش، این گزارش را تأیید و بعد به‌طور قاطع اظهار نظر کرده که «او یک صوفی وحدت وجودی است که احیاناً به وحدت ادیان نیز تفوّه کرده است، نه متعبد متشرع و متقید به کتاب و سنت که موبه‌مو ظاهر شرع را رعایت نماید و سخنی بر خلاف آن نگوید، ولی درعین‌حال آن طوری هم که مخالفانش پنداشتهاند ملحد و منکر کتب و ادیان و شرایع آسمانی از جمله دین مبین اسلام نبوده است».<ref>همان، ص523- 524</ref>