۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
أنيس المجتهدين في علم الأصول: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
#مقدمات: باب اول کتاب در چند فصل به تعريف علم اصول<ref>[https://noorlib.ir/book/view/12032/%D8%A3%D9%86%DB%8C%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D8%AA%D9%87%D8%AF%DB%8C%D9%86-(%D9%81%D9%8A-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84)?pageNumber=29&viewType=html ر.ک: متن کتاب، ص29]</ref>، موضوع علم اصول<ref>[https://noorlib.ir/book/view/12032/%D8%A3%D9%86%DB%8C%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D8%AA%D9%87%D8%AF%DB%8C%D9%86-(%D9%81%D9%8A-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84)?pageNumber=34&viewType=html ر.ک: همان، ص34]</ref>، فايده و شناخت علم اصول<ref>[https://noorlib.ir/book/view/12032/%D8%A3%D9%86%DB%8C%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D8%AA%D9%87%D8%AF%DB%8C%D9%86-(%D9%81%D9%8A-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84)?pageNumber=35&viewType=html ر.ک: همان، ص35]</ref> اختصاص دارد. مؤلف معتقد است كه مبادى دو قسم است: تصورى و تصديقى كه از جمله مبادى تصوريّه علم اصول تصور احكام پنج‌گانه و متعلقات آنهاست<ref>[https://noorlib.ir/book/view/12032/%D8%A3%D9%86%DB%8C%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D8%AA%D9%87%D8%AF%DB%8C%D9%86-(%D9%81%D9%8A-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84)?pageNumber=36&viewType=html ر.ک: همان، ص36]</ref> و در باب سوم آنها را تحت عنوان مبادى احكامیّه ذكر مى‌كند. اما مبادى تصديقيّه بخشى از مسائل علم كلام و عربى و منطق است و به جهت شدت احتياج به برخى مسائل لغوى در تفريع برخى از فروع بر آنها، آنها را تحت عنوان مبادى لغوى ذكر مى‌كند. این باب نيز مشتمل بر چند فصل است. | #مقدمات: باب اول کتاب در چند فصل به تعريف علم اصول<ref>[https://noorlib.ir/book/view/12032/%D8%A3%D9%86%DB%8C%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D8%AA%D9%87%D8%AF%DB%8C%D9%86-(%D9%81%D9%8A-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84)?pageNumber=29&viewType=html ر.ک: متن کتاب، ص29]</ref>، موضوع علم اصول<ref>[https://noorlib.ir/book/view/12032/%D8%A3%D9%86%DB%8C%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D8%AA%D9%87%D8%AF%DB%8C%D9%86-(%D9%81%D9%8A-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84)?pageNumber=34&viewType=html ر.ک: همان، ص34]</ref>، فايده و شناخت علم اصول<ref>[https://noorlib.ir/book/view/12032/%D8%A3%D9%86%DB%8C%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D8%AA%D9%87%D8%AF%DB%8C%D9%86-(%D9%81%D9%8A-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84)?pageNumber=35&viewType=html ر.ک: همان، ص35]</ref> اختصاص دارد. مؤلف معتقد است كه مبادى دو قسم است: تصورى و تصديقى كه از جمله مبادى تصوريّه علم اصول تصور احكام پنج‌گانه و متعلقات آنهاست<ref>[https://noorlib.ir/book/view/12032/%D8%A3%D9%86%DB%8C%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D8%AA%D9%87%D8%AF%DB%8C%D9%86-(%D9%81%D9%8A-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84)?pageNumber=36&viewType=html ر.ک: همان، ص36]</ref> و در باب سوم آنها را تحت عنوان مبادى احكامیّه ذكر مى‌كند. اما مبادى تصديقيّه بخشى از مسائل علم كلام و عربى و منطق است و به جهت شدت احتياج به برخى مسائل لغوى در تفريع برخى از فروع بر آنها، آنها را تحت عنوان مبادى لغوى ذكر مى‌كند. این باب نيز مشتمل بر چند فصل است. | ||
#:وى در دومین فصل این باب به تفصيل بحث حسن و قبح عقلى را مطرح مى‌كند و در باب لزوم پرداختن به این بحث مى‌گوید: از آن جا كه بحث درباره مبادى احكامیّه پيرامون حكم و حاكم و محكوم‌فيه و محكوم‌عليه است، و شناخت حكم كننده (حاكم) متوقف است بر كنكاش درباره حسن‌وقبح، تا دانسته شود كه آنها در چه صورت شرعى‌اند تا حاكم در آنها شارع باشد و در چه صورت عقلى‌اند تا حاكم در آنها عقل باشد، و نيز آيا تلازمى بيان حسن‌وقبح شرعى و عقلى هست تا این كه هم عقل و هم شرع، هر دو حاكم باشند؟ از این روى دانشمندان بر آن شده‌اند تا بحث درباره حسن و قبح را پيش كشند و درباره عقلى يا شرعى بودن آنها دو بحث كنند. سپس در طى چند امر به تفصيل به موضوع حسن و قبح عقلى مى‌پردازد و نظريّه مجتهدان و معتزله را در برابر اخباریون و اشاعره تقویت مى‌كند. | #:وى در دومین فصل این باب به تفصيل بحث حسن و قبح عقلى را مطرح مى‌كند و در باب لزوم پرداختن به این بحث مى‌گوید: از آن جا كه بحث درباره مبادى احكامیّه پيرامون حكم و حاكم و محكوم‌فيه و محكوم‌عليه است، و شناخت حكم كننده (حاكم) متوقف است بر كنكاش درباره حسن‌وقبح، تا دانسته شود كه آنها در چه صورت شرعى‌اند تا حاكم در آنها شارع باشد و در چه صورت عقلى‌اند تا حاكم در آنها عقل باشد، و نيز آيا تلازمى بيان حسن‌وقبح شرعى و عقلى هست تا این كه هم عقل و هم شرع، هر دو حاكم باشند؟ از این روى دانشمندان بر آن شده‌اند تا بحث درباره حسن و قبح را پيش كشند و درباره عقلى يا شرعى بودن آنها دو بحث كنند. سپس در طى چند امر به تفصيل به موضوع حسن و قبح عقلى مى‌پردازد و نظريّه مجتهدان و معتزله را در برابر اخباریون و اشاعره تقویت مى‌كند. | ||
#ادله شرعيه<ref>[https://noorlib.ir/book/view/12032/%D8%A3%D9%86%DB%8C%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D8%AA%D9%87%D8%AF%DB%8C%D9%86-(%D9%81%D9%8A-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84)?pageNumber=181&viewType=html ر.ک: همان، ص181]</ref>: باب اول و دوم به کتاب و سنت اختصاص دارد. در باب اول معناى لغوى و شرعى کتاب، عدم تحريف قرآن، تعريف محكم و متشابه و نص و ظاهر و مباحثى مانند آن طرح شده است. در باب بعد حقيقت خبر و اقسام آن، و اقسام تواتر، تعريف خبر واحد و حجيّت آن و مطالب بديع و مفيدى پيرامون خبر واحد و شرايط عمل به آن، هم‌چنين تسامح در ادلّه سنن مورد بررسى قرار گرفته است. آنچه در تتمیم این باب به چشم مى‌خورد اقسام حديث از ديدگاه [[نراقی، احمد بن محمدمهدی|فاضل نراقى]] است كه به تفصيل شبيه آنچه در علم درايه پيرامون اقسام حديث مى‌آيد، ذكر شده است.به نظر مى‌رسد مؤلف بسيارى از نظريات رجالى و علم‌الحديثى خود را در این فصل آورده است و جزئيات مربوط به سند و دلالت حديث را مانند آنچه در مقدمات علم رجال مى‌آورند، مفصّل بيان كرده است. | #ادله شرعيه<ref>[https://noorlib.ir/book/view/12032/%D8%A3%D9%86%DB%8C%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D8%AA%D9%87%D8%AF%DB%8C%D9%86-(%D9%81%D9%8A-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84)?pageNumber=181&viewType=html ر.ک: همان، ص181]</ref>: باب اول و دوم به کتاب و سنت اختصاص دارد. در باب اول<ref>[https://noorlib.ir/book/view/12032/%D8%A3%D9%86%DB%8C%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D8%AA%D9%87%D8%AF%DB%8C%D9%86-(%D9%81%D9%8A-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84)?pageNumber=181&viewType=html ر.ک: همان، ص181]</ref> معناى لغوى و شرعى کتاب، عدم تحريف قرآن، تعريف محكم و متشابه و نص و ظاهر و مباحثى مانند آن طرح شده است. در باب بعد<ref>[https://noorlib.ir/book/view/12032/%D8%A3%D9%86%DB%8C%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D8%AA%D9%87%D8%AF%DB%8C%D9%86-(%D9%81%D9%8A-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84)?pageNumber=202&viewType=html ر.ک: همان، ص202]</ref> حقيقت خبر و اقسام آن، و اقسام تواتر، تعريف خبر واحد و حجيّت آن و مطالب بديع و مفيدى پيرامون خبر واحد و شرايط عمل به آن، هم‌چنين تسامح در ادلّه سنن مورد بررسى قرار گرفته است. آنچه در تتمیم این باب به چشم مى‌خورد اقسام حديث از ديدگاه [[نراقی، احمد بن محمدمهدی|فاضل نراقى]] است كه به تفصيل شبيه آنچه در علم درايه پيرامون اقسام حديث مى‌آيد، ذكر شده است.به نظر مى‌رسد مؤلف بسيارى از نظريات رجالى و علم‌الحديثى خود را در این فصل آورده است و جزئيات مربوط به سند و دلالت حديث را مانند آنچه در مقدمات علم رجال مى‌آورند، مفصّل بيان كرده است. | ||
#:در باب سوم ابتدا تعريفى از اجماع ارائه شده و سپس به مباحثى مانند حجيت اجماع، امكان وقوع اجماع، مدرک حجيت اجماع نزد امامیه و اقسام اجماع پرداخته شده است. | #:در باب سوم<ref>[https://noorlib.ir/book/view/12032/%D8%A3%D9%86%DB%8C%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D8%AA%D9%87%D8%AF%DB%8C%D9%86-(%D9%81%D9%8A-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84)?pageNumber=336&viewType=html ر.ک: همان، ص336]</ref> ابتدا تعريفى از اجماع ارائه شده و سپس به مباحثى مانند حجيت اجماع، امكان وقوع اجماع، مدرک حجيت اجماع نزد امامیه و اقسام اجماع پرداخته شده است. | ||
#:ادلّه عقليّه در باب چهارم و تحت عناوین اصل برائت، استصحاب حال‌العقل، استصحاب حال‌الشرع و تلازم بين حكم عقل و شرع مطرح شده است. در آخر نيز چهار موضوع استقراء، احتياط، استحسان و مصالح مرسله مورد بررسى قرار گرفته است. | #:ادلّه عقليّه در باب چهارم<ref>[https://noorlib.ir/book/view/12032/%D8%A3%D9%86%DB%8C%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D8%AA%D9%87%D8%AF%DB%8C%D9%86-(%D9%81%D9%8A-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84)?pageNumber=386&viewType=html ر.ک: همان، ص386]</ref> و تحت عناوین اصل برائت، استصحاب حال‌العقل، استصحاب حال‌الشرع و تلازم بين حكم عقل و شرع مطرح شده است. در آخر نيز چهار موضوع استقراء، احتياط، استحسان و مصالح مرسله مورد بررسى قرار گرفته است. | ||
#:نویسنده در آخرين باب این مبحث به تفصيل اركان قياس و تقسيمات آن را برشمرده و بر مبانى عامّه مناقشه را مورد مناقشه قرار مى‌دهد و تنقيح مناط و قياس منصوص‌العلّة را به عنوان مدارک عقلى احكام بررسى مى‌كند. تفصيلى كه مؤلف پيرامون قياس آورده است، قابل تأمّل و امعان نظر است. | #:نویسنده در آخرين باب این مبحث<ref>[https://noorlib.ir/book/view/12032/%D8%A3%D9%86%DB%8C%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D8%AA%D9%87%D8%AF%DB%8C%D9%86-(%D9%81%D9%8A-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84)?pageNumber=434&viewType=html ر.ک: همان، ص434]</ref> به تفصيل اركان قياس و تقسيمات آن را برشمرده و بر مبانى عامّه مناقشه را مورد مناقشه قرار مى‌دهد و تنقيح مناط و قياس منصوص‌العلّة را به عنوان مدارک عقلى احكام بررسى مى‌كند. تفصيلى كه مؤلف پيرامون قياس آورده است، قابل تأمّل و امعان نظر است. | ||
#مشتركات کتاب و سنت: اكنون رسم بر آن است كه بحث از اوامر و نواهى، خاص و عام و.... را در ابتداى کتاب‌هاى اصولى و به عنوان مباحث مقدماتى يا لفظى ذكر مى‌كنند. اما مؤلف بر حسب سير منطقى و به هم پيوسته‌اى كه در کتاب انتخاب كرده، پس از بيان كليات ادلّه احكام و استدلال بر آنها، در این مبحث به محتواى این ادلّه توجه كرده و چگونگى دريافت حكم از آنها و قواعد این كار را توضيح مى‌دهد. مشتركات کتاب و سنت، بخشى تفصيلى و استدلال پيرامون اوامر و نواهى، عام و خاص، مجمل و مبيّن، ظاهر و مؤوّل و منطوق و مفهوم است. | #مشتركات کتاب و سنت<ref>[https://noorlib.ir/book/view/12032/%D8%A3%D9%86%DB%8C%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D8%AA%D9%87%D8%AF%DB%8C%D9%86-(%D9%81%D9%8A-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84)?volumeNumber=2&pageNumber=591&viewType=html ر.ک: همان، جلد 2، ص591]</ref>: اكنون رسم بر آن است كه بحث از اوامر و نواهى، خاص و عام و.... را در ابتداى کتاب‌هاى اصولى و به عنوان مباحث مقدماتى يا لفظى ذكر مى‌كنند. اما مؤلف بر حسب سير منطقى و به هم پيوسته‌اى كه در کتاب انتخاب كرده، پس از بيان كليات ادلّه احكام و استدلال بر آنها، در این مبحث به محتواى این ادلّه توجه كرده و چگونگى دريافت حكم از آنها و قواعد این كار را توضيح مى‌دهد. مشتركات کتاب و سنت، بخشى تفصيلى و استدلال پيرامون اوامر و نواهى، عام و خاص، مجمل و مبيّن، ظاهر و مؤوّل و منطوق و مفهوم است. | ||
#اجتهاد و تقليد: این مبحث حاوى برخى نظريات بديع و روشنگرانه درباره تقابل فكر اصولى و اخبارى است و از آن‌جا كه وى شروط خاصّى را برای اجتهاد برمى‌شمارد، قابل تأمّل و دقت بيش‌ترى است. | #اجتهاد و تقليد<ref>[https://noorlib.ir/book/view/12032/%D8%A3%D9%86%DB%8C%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D8%AA%D9%87%D8%AF%DB%8C%D9%86-(%D9%81%D9%8A-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84)?volumeNumber=2&pageNumber=897&viewType=html ر.ک: همان، ص897]</ref>: این مبحث حاوى برخى نظريات بديع و روشنگرانه درباره تقابل فكر اصولى و اخبارى است و از آن‌جا كه وى شروط خاصّى را برای اجتهاد برمى‌شمارد، قابل تأمّل و دقت بيش‌ترى است. | ||
#تعادل و تراجيح: مؤلف اصناف مختلف تعارض را از حيث سند و دلالت به خوبى دسته‌بندى و تقسيم مى‌كند و ترجيح در هر مورد را با دليل برمى‌شمارد. | #تعادل و تراجيح<ref>[https://noorlib.ir/book/view/12032/%D8%A3%D9%86%DB%8C%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D8%AA%D9%87%D8%AF%DB%8C%D9%86-(%D9%81%D9%8A-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84)?volumeNumber=2&pageNumber=973&viewType=html ر.ک: همان، ص973]</ref>: مؤلف اصناف مختلف تعارض را از حيث سند و دلالت به خوبى دسته‌بندى و تقسيم مى‌كند و ترجيح در هر مورد را با دليل برمى‌شمارد. | ||
به طور كلى مى‌توان گفت كه کتاب «انيس المجتهدين» از منابع بسيار غنى و ارزنده اصولى است و هنوز هم پس از گذشت دو قرن، تازگى و طراوتى در خور دارد؛ به‌خصوص آن‌كه سبک دسته‌بندى و ارائه مباحث اصولى آن مى‌تواند الگویى برای نسل حاضر حوزه‌هاى علمیه باشد. | به طور كلى مى‌توان گفت كه کتاب «انيس المجتهدين» از منابع بسيار غنى و ارزنده اصولى است و هنوز هم پس از گذشت دو قرن، تازگى و طراوتى در خور دارد؛ به‌خصوص آن‌كه سبک دسته‌بندى و ارائه مباحث اصولى آن مى‌تواند الگویى برای نسل حاضر حوزه‌هاى علمیه باشد. | ||
| خط ۴۸: | خط ۴۸: | ||
==وضعيت کتاب== | ==وضعيت کتاب== | ||
محقق کتاب در مقدمه به 14 نسخه از اثر اشاره كرده كه وى بر نسخه کتابخانه آيت‌الله مرعشى اعتماد كرده است. ویژگى این نسخه این است كه با نسخه اصل و چهار نسخه ديگر مقابله و مجدداً به امر نویسنده توسط محمد طاهرآبادى از شاگردان مؤلف، تصحيح شده است. در ابتداى هر یک از مجلدات فهرست اجمالى و در انتهاى آنها فهرست تفصيلى مطالب آمده است. پاورقى‌هاى کتاب داراى ارجاعات و مطالب مفيدى است. | محقق کتاب در مقدمه به 14 نسخه از اثر اشاره كرده كه وى بر نسخه کتابخانه آيت‌الله مرعشى اعتماد كرده است. ویژگى این نسخه این است كه با نسخه اصل و چهار نسخه ديگر مقابله و مجدداً به امر نویسنده توسط محمد طاهرآبادى از شاگردان مؤلف، تصحيح شده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/12032/%D8%A3%D9%86%DB%8C%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D8%AA%D9%87%D8%AF%DB%8C%D9%86-(%D9%81%D9%8A-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84)?pageNumber=18&viewType=html ر.ک: مقدمه، ج1، ص18]</ref>. در ابتداى هر یک از مجلدات فهرست اجمالى و در انتهاى آنها فهرست تفصيلى مطالب آمده است. پاورقى‌هاى کتاب داراى ارجاعات و مطالب مفيدى است. | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
| خط ۵۹: | خط ۵۹: | ||
[[رده:اصول فقه (آثارکلی)]] | [[رده:اصول فقه (آثارکلی)]] | ||
[[رده:اصول فقه شیعه]] | [[رده:اصول فقه شیعه]] | ||
<references /> | |||