۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
شرح مشکلات الفتوحات المکیة: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۴۰: | خط ۴۰: | ||
بخش دوم: متن شرح مشکلات. | بخش دوم: متن شرح مشکلات. | ||
مصحح کتاب در مقدمه به چگونگی تحقیق و تصحیح آن اشاره کرده است: اهتمام من به تصوف اسلامی به دوران مطالعات عالی من در اواخر دهه شصت باز می‌گردد که برای دفاع از کارشناسی ارشد آماده می‌شدم. من برای این درجه از تحصیل مطالعه شعر [[ابن فارض، عمر بن علی|ابن فارض]] از دو ناحیه تصوف و هنری را انتخاب کردم. سپس در رتبه دکترا موضوع رمز شعری در ادب صوفی را برگزیدم، تا تتمه و توسعه موضوع اول باشد. مدتی را مشغول به ادبیات قدیم و معاصر بودم. ظواهر و قضایای آن را مطالعه می‌کردم و گرایشات و رویکردها و روش‌های آن را مورد نقد ادبی قرار می‌دادم. تا اینکه نسخه عکس‌برداری شده از نسخه خطی که در کتابخانه سوهاج -که به کتابخانه امیر فاروق شناخته می‌شود- نگهداری می‌شود، به دستم رسید. این نسخه را دوست و برادرم دکتر [[عزالدین اسماعیل]] هنگامی‌که برای رونوشت از فهارس کتابخانه سوهاج مراجعه می‌کردیم به ضمیمه تعداد دیگری از نسخ خطی نادر به من داد. مدتی این تصویر از کتاب نزد من بود و مشاغل و گرفتاری‌ها و سفرها بر این موضوع سایه انداخته بود. آنگاه که تصمیم به تحقیق این نسخه خطی و مطالعه آن گرفتم، به ذهنم رسید که از نسخه دیگری نیز کمک بگیرم، تا اینکه نسخه دیگری از بخش نسخ خطی دار الکتب المصریة به‌دست آوردم و امکان مقارنه بین دو نسخه فراهم گردید. نسخه سوهاج با رمز (س) و نسخه دار الکتب المصریة با رمز (د) معرفی شده است. در این دو نسخه آثار رطوبت و ترمیم وجود ندارد و به خط رایج نوشته شده‌اند. جز اینکه در نسخه سوهاج هیچ اشاره‌ای به ناسخ آن و تاریخ کتابتش نشده است.<ref>ر.ک: مقدمه، ص8-7</ref> | مصحح کتاب در مقدمه به چگونگی تحقیق و تصحیح آن اشاره کرده است: اهتمام من به تصوف اسلامی به دوران مطالعات عالی من در اواخر دهه شصت باز می‌گردد که برای دفاع از کارشناسی ارشد آماده می‌شدم. من برای این درجه از تحصیل مطالعه شعر [[ابن فارض، عمر بن علی|ابن فارض]] از دو ناحیه تصوف و هنری را انتخاب کردم. سپس در رتبه دکترا موضوع رمز شعری در ادب صوفی را برگزیدم، تا تتمه و توسعه موضوع اول باشد. مدتی را مشغول به ادبیات قدیم و معاصر بودم. ظواهر و قضایای آن را مطالعه می‌کردم و گرایشات و رویکردها و روش‌های آن را مورد نقد ادبی قرار می‌دادم. تا اینکه نسخه عکس‌برداری شده از نسخه خطی که در کتابخانه سوهاج -که به کتابخانه امیر فاروق شناخته می‌شود- نگهداری می‌شود، به دستم رسید. این نسخه را دوست و برادرم دکتر [[عزالدین اسماعیل]] هنگامی‌که برای رونوشت از فهارس کتابخانه سوهاج مراجعه می‌کردیم به ضمیمه تعداد دیگری از نسخ خطی نادر به من داد. مدتی این تصویر از کتاب نزد من بود و مشاغل و گرفتاری‌ها و سفرها بر این موضوع سایه انداخته بود. آنگاه که تصمیم به تحقیق این نسخه خطی و مطالعه آن گرفتم، به ذهنم رسید که از نسخه دیگری نیز کمک بگیرم، تا اینکه نسخه دیگری از بخش نسخ خطی دار الکتب المصریة به‌دست آوردم و امکان مقارنه بین دو نسخه فراهم گردید. نسخه سوهاج با رمز (س) و نسخه دار الکتب المصریة با رمز (د) معرفی شده است. در این دو نسخه آثار رطوبت و ترمیم وجود ندارد و به خط رایج نوشته شده‌اند. جز اینکه در نسخه سوهاج هیچ اشاره‌ای به ناسخ آن و تاریخ کتابتش نشده است.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/17429/%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D9%85%D8%B4%D9%83%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AA%D9%88%D8%AD%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%83%DB%8C%D9%87?pageNumber=7&viewType=pdf ر.ک: مقدمه، ص8-7]</ref> | ||
فتوحات مکیه پر است از ارجاع‌های متقابل رمزی به دیگر نگاشته‌ها یا مباحث و موضوع‌های مربوط در جای دیگر همان کتاب که مطلقاً با فهم رمز یا کنایه مورد بحث ارتباطی ناگسستنی دارد.<ref>ر.ک: موریس، جیمز، ص91</ref> | فتوحات مکیه پر است از ارجاع‌های متقابل رمزی به دیگر نگاشته‌ها یا مباحث و موضوع‌های مربوط در جای دیگر همان کتاب که مطلقاً با فهم رمز یا کنایه مورد بحث ارتباطی ناگسستنی دارد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/19879/91 ر.ک: موریس، جیمز، ص91]</ref> | ||
هر دو نسخه سوهاج و دارالکتب مشتمل بر مقدار زیادی تصحیف و تحریف و اغلاط نحوی است. مصحح این موارد را در متن اصلاح و در پاورقی به آنها اشاره کرده است. هر یک از دو نسخه گاهی اضافه و گاهی نقص دارند، لذا هر یک با دیگری تکمیل شده است تا متن به حالت اصلی باز گردد.<ref>ر.ک: مقدمه، ص10</ref> | هر دو نسخه سوهاج و دارالکتب مشتمل بر مقدار زیادی تصحیف و تحریف و اغلاط نحوی است. مصحح این موارد را در متن اصلاح و در پاورقی به آنها اشاره کرده است. هر یک از دو نسخه گاهی اضافه و گاهی نقص دارند، لذا هر یک با دیگری تکمیل شده است تا متن به حالت اصلی باز گردد.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/17429/%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D9%85%D8%B4%D9%83%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AA%D9%88%D8%AD%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%83%DB%8C%D9%87?pageNumber=10&viewType=pdf ر.ک: مقدمه، ص10]</ref> | ||
هر دو نسخه با شرح باب دهم به پایان می‌رسد. درحالی‌که در شرح این باب هم اجزاء مفقوده‌ای وجود دارد، که مشتمل بر شرح سایر ابوابی است که پس از باب دهم آمده است. بلاثیوس به این موضوع اشاره کرده است. | هر دو نسخه با شرح باب دهم به پایان می‌رسد. درحالی‌که در شرح این باب هم اجزاء مفقوده‌ای وجود دارد، که مشتمل بر شرح سایر ابوابی است که پس از باب دهم آمده است. بلاثیوس به این موضوع اشاره کرده است. | ||
از جمله عباراتی که این دیدگاه که [[جیلانی، عبدالکریم بن ابراهیم|جیلی]] شرح مشکلات را در باب دهم ابواب فتوحات به انتها رسانده، تقویت می‌کند، قول [[بغدادی، اسماعیل|اسماعیل بغدادی]] در استدراکش بر کشف الظنون است: شرح مشکلات فتوحات مکیه و گشودن ابواب مغلق از علوم لدنی [[جیلانی، عبدالکریم بن ابراهیم|جیلی]]، یک جلد است.<ref>ر.ک: همان، ص11-10</ref> | از جمله عباراتی که این دیدگاه که [[جیلانی، عبدالکریم بن ابراهیم|جیلی]] شرح مشکلات را در باب دهم ابواب فتوحات به انتها رسانده، تقویت می‌کند، قول [[بغدادی، اسماعیل|اسماعیل بغدادی]] در استدراکش بر کشف الظنون است: شرح مشکلات فتوحات مکیه و گشودن ابواب مغلق از علوم لدنی [[جیلانی، عبدالکریم بن ابراهیم|جیلی]]، یک جلد است.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/17429/%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D9%85%D8%B4%D9%83%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AA%D9%88%D8%AD%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%83%DB%8C%D9%87?pageNumber=10&viewType=pdf ر.ک: همان، ص11-10]</ref> | ||
محقق در فصل اول مقدمه، شرح‌حال [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربی]] و [[جیلانی، عبدالکریم بن ابراهیم|جیلی]] و آثار ایشان را ارائه داده است. در کتبی که شرح‌حال صوفیه قرن هشتم و نهم را ذکر کرده‌اند مطالب زیادی درباره زندگی [[جیلانی، عبدالکریم بن ابراهیم|جیلی]] نیامده است. البته در ادامه این فصل آثار [[جیلانی، عبدالکریم بن ابراهیم|جیلی]] و به‌ویژه انسان کامل او معرفی شده است.<ref>ر.ک: متن کتاب، ص27-18</ref> | محقق در فصل اول مقدمه، شرح‌حال [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربی]] و [[جیلانی، عبدالکریم بن ابراهیم|جیلی]] و آثار ایشان را ارائه داده است. در کتبی که شرح‌حال صوفیه قرن هشتم و نهم را ذکر کرده‌اند مطالب زیادی درباره زندگی [[جیلانی، عبدالکریم بن ابراهیم|جیلی]] نیامده است. البته در ادامه این فصل آثار [[جیلانی، عبدالکریم بن ابراهیم|جیلی]] و به‌ویژه انسان کامل او معرفی شده است.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/17429/%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D9%85%D8%B4%D9%83%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AA%D9%88%D8%AD%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%83%DB%8C%D9%87?pageNumber=18&viewType=pdf ر.ک: متن کتاب، ص27-18]</ref> | ||
در فصل دوم نیز، با عنوان «بین نص و شرح» ابواب ده‌گانه کتاب که در این شرح آمده به ترتیب معرفی شده است.<ref>ر.ک: ص34-33</ref> | در فصل دوم نیز، با عنوان «بین نص و شرح» ابواب ده‌گانه کتاب که در این شرح آمده به ترتیب معرفی شده است.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/17429/%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D9%85%D8%B4%D9%83%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AA%D9%88%D8%AD%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%83%DB%8C%D9%87?pageNumber=33&viewType=pdf ر.ک: ص34-33]</ref> | ||
مَثَل [[جیلانی، عبدالکریم بن ابراهیم|جیلی]] مثل شارحانی است که از [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربی]] تأثیر پذیرفته و تعدادی از کتب و مقالات را از او اقتباس کرده و فراوان است مواردی که به هنگام اختصار در تعلیق و شرح، از آنها یاد کرده و به آنها اشاره می‌کند؛ تا خواننده اگر مشتاق به ایضاح و تفصیل مطلب بود به آنها رجوع کند. از جمله این کتبی که [[جیلانی، عبدالکریم بن ابراهیم|جیلی]] در شرح مشکلات الفتوحات به آنها ارجاع داده، الکمالات الالهیة و انسان عین الوجود است که عنوانی است که از فصوص الحکم اقتباس شده است؛ همچنین: الکهف و الرقیم، الناموس الاعظم، قطب الغرائب و کشف الستور عن مخدرات النور.<ref>ر.ک: همان، ص42</ref> | مَثَل [[جیلانی، عبدالکریم بن ابراهیم|جیلی]] مثل شارحانی است که از [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربی]] تأثیر پذیرفته و تعدادی از کتب و مقالات را از او اقتباس کرده و فراوان است مواردی که به هنگام اختصار در تعلیق و شرح، از آنها یاد کرده و به آنها اشاره می‌کند؛ تا خواننده اگر مشتاق به ایضاح و تفصیل مطلب بود به آنها رجوع کند. از جمله این کتبی که [[جیلانی، عبدالکریم بن ابراهیم|جیلی]] در شرح مشکلات الفتوحات به آنها ارجاع داده، الکمالات الالهیة و انسان عین الوجود است که عنوانی است که از فصوص الحکم اقتباس شده است؛ همچنین: الکهف و الرقیم، الناموس الاعظم، قطب الغرائب و کشف الستور عن مخدرات النور.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/17429/%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D9%85%D8%B4%D9%83%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AA%D9%88%D8%AD%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%83%DB%8C%D9%87?pageNumber=42&viewType=pdf ر.ک: همان، ص42]</ref> | ||
این کتاب شرح مشکلات باب پانصد و پنجاه‌ونه فتوحات مکیه است.<ref>ر.ک: مقدمه، ص10</ref> | این کتاب شرح مشکلات باب پانصد و پنجاه‌ونه فتوحات مکیه است.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/17429/%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D9%85%D8%B4%D9%83%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AA%D9%88%D8%AD%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%83%DB%8C%D9%87?pageNumber=10&viewType=pdf ر.ک: مقدمه، ص10]</ref> | ||
متن اثر از صفحه 99 تا 193 ارائه شده است. | متن اثر از صفحه 99 تا 193 ارائه شده است. | ||
در تعلیقات و شرح باب دوم شواهدی هست که دلالت بر آن دارد که از دیدگاه [[جیلانی، عبدالکریم بن ابراهیم|جیلی]] مقصود از انسان کامل عیسی بن مریم (ع) است؛ چراکه آثار عیسی(ع)، شفا دادن نابینا، زنده کردن مردگان و خبردادن از مردم به نام و کارهایشان و آنچه می‌خورند و آنچه ذخیره می‌کنند تا روز قیامت، قابل مشاهده با چشم است. چه‌بسا [[جیلانی، عبدالکریم بن ابراهیم|جیلی]] سخن بسیاری از صوفیه در حق مسیح را تقریر کرده و او را ختم ولایت عامه دانسته است؛ همان‌گونه که حکیم ترمذی در ختم الاولیاء نوشته و [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربی]] مسیح را جامع بین ولایت و نبوت دانسته است.<ref>ر.ک: متن کتاب، ص51</ref> | در تعلیقات و شرح باب دوم شواهدی هست که دلالت بر آن دارد که از دیدگاه [[جیلانی، عبدالکریم بن ابراهیم|جیلی]] مقصود از انسان کامل عیسی بن مریم (ع) است؛ چراکه آثار عیسی(ع)، شفا دادن نابینا، زنده کردن مردگان و خبردادن از مردم به نام و کارهایشان و آنچه می‌خورند و آنچه ذخیره می‌کنند تا روز قیامت، قابل مشاهده با چشم است. چه‌بسا [[جیلانی، عبدالکریم بن ابراهیم|جیلی]] سخن بسیاری از صوفیه در حق مسیح را تقریر کرده و او را ختم ولایت عامه دانسته است؛ همان‌گونه که حکیم ترمذی در ختم الاولیاء نوشته و [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربی]] مسیح را جامع بین ولایت و نبوت دانسته است.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/17429/%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D9%85%D8%B4%D9%83%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AA%D9%88%D8%AD%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%83%DB%8C%D9%87?pageNumber=31&viewType=pdf ر.ک: متن کتاب، ص51]</ref> | ||
در صفحه 195 کتاب تحت عنوان ملاحق، توضیحاتی فهرست آیات و توضیح پیرامون برخی احادیث، اعلام و اقوال ذکر شده است. سپس الحاقیه دیگری در تعریف دو اصطلاح «اعیان ثابته» و «جمع و فرق» به کتاب افزوده شده است. | در صفحه 195 کتاب تحت عنوان ملاحق، توضیحاتی فهرست آیات و توضیح پیرامون برخی احادیث، اعلام و اقوال ذکر شده است. سپس الحاقیه دیگری در تعریف دو اصطلاح «اعیان ثابته» و «جمع و فرق» به کتاب افزوده شده است. | ||